«Αρκεί μια πενταετία για να επέλθει η αλλαγή;» είναι το ερώτημα που ετέθη αυτές τις ημέρες από διεθνή μέσα με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από την έναρξη, το 2011, της αποκαλούμενης Αραβικής Ανοιξης στην Τυνησία και τη μετέπειτα εξάπλωσή της σε άλλες αραβικές χώρες. Δυστυχώς η απάντηση είναι αρνητική.
Στις 25 Ιανουαρίου 2011, μερικές εβδομάδες μετά το ξέσπασμα των εξεγέρσεων στην Τυνησία κατά του τότε προέδρου της χώρας Μπεν Αλι, εκατοντάδες χιλιάδες Αιγύπτιοι κατέλαβαν την ιστορική πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου ζητώντας την απομάκρυνση του Χόσνι Μουμπάρακ από την εξουσία. Επειτα από την επίτευξη του δύσκολου αυτού στόχου, πολλοί –ειδικοί, δημοσιογράφοι και πολιτικοί, κυρίως από τη Δύση –έσπευσαν να χαιρετίσουν την «επανάσταση» της πλατείας Ταχρίρ ως ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που θα μπορούσε να αλλάξει τις τύχες ολόκληρου του αραβικού κόσμου.
Ο αέρας αλλαγής έφτασε γρήγορα και σε άλλες αραβικές χώρες, με τους λαούς της Λιβύης, της Συρίας, της Υεμένης και του Μπαχρέιν να εξεγείρονται επίσης. Ολες όμως οι εξεγέρσεις είχαν οικτρή κατάληξη καθώς είτε οδήγησαν σε αιματηρότατους πολέμους είτε καταπνίγηκαν βίαια από τον κρατικό μηχανισμό ή από αντεπαναστατικές δυνάμεις οι οποίες κατέλαβαν την εξουσία εγκαθιδρύοντας καθεστώτα αυταρχικότερα από τα προηγούμενα.
Εφέτος στις 25 Ιανουαρίου στην πλατεία Ταχρίρ υπήρχαν μόνο μικρές ομάδες ανθρώπων που ανέμιζαν σημαίες της Αιγύπτου και πρόσφεραν λουλούδια στους εκατοντάδες αστυνομικούς που είχαν συγκεντρωθεί εκεί «για την αποφυγή επεισοδίων». Τις προηγούμενες ημέρες οι δυνάμεις ασφαλείας του πιο πολυπληθούς κράτους στον αραβικό κόσμο πραγματοποίησαν περισσότερους από 5.000 ελέγχους και συνέλαβαν πολλούς από τους επικριτές του τέως πραξικοπηματία και νυν προέδρου της χώρας στρατηγού Φατάχ αλ Σίσι.
Γιατί όμως η συνέχεια και ειδικά η κατάληξη της επιτυχημένης κατά γενική ομολογία εξέγερσης στην Τυνησία ήταν μια σειρά καταστροφές; Πώς είναι δυνατόν μια φιλειρηνική ιστορική εξέλιξη, η οποία ενέπνευσε εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο, να αποτέλεσε αφορμή για το ξέσπασμα δύο διεθνοποιημένων πλέον εμφυλίων πολέμων στη Συρία και στη Λιβύη, την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους και την πρόκληση ανείπωτου πόνου σε εκατομμύρια ανθρώπους, πρόσφυγες πλέον, που προσπαθούν να ξεφύγουν από όλα αυτά τα δεινά;
Η απομάκρυνση ενός αυταρχικού και διεφθαρμένου ηγέτη δεν αρκεί για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Η καθιέρωση δημοκρατικών θεσμών και η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης σε ένα προβληματικό κράτος είναι πολύ πιο δύσκολοι στόχοι. Εν ελλείψει εναλλακτικών λύσεων το κενό της εξουσίας στις χώρες της Αραβικής Ανοιξης καλύφθηκε είτε από εκπροσώπους του πολιτικού Ισλάμ είτε από νέους δικτάτορες. Ο σπόρος της Αραβικής Ανοιξης κρύφθηκε στη γη. Αλλά η ώρα της συνάντησης του αραβικού κόσμου με τη δημοκρατία παραμένει το ανοιχτό στοίχημα που ετέθη για πρώτη φορά το 2011.
Χαμένη ευκαιρία
Αίγυπτος
Μίλησαν τα τανκς
Κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων το 2011 που οδήγησαν στην πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ έχασαν τη ζωή τους ως και 900 άνθρωποι. Ο δημοκρατικά εκλεγμένος διάδοχός του Μοχάμεντ Μόρσι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας απομακρύνθηκε από την εξουσία τον Ιούλιο του 2013 έπειτα από πραξικοπηματική παρέμβαση του στρατού και σχεδόν 1.000 νεκρούς. Το 2014 «εξελέγη» στην προεδρία ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι.
Συρία
Απόλυτη καταστροφή
Τις ελπίδες για αλλαγή διαδέχθηκε η απόλυτη καταστροφή, ένας πολυετής εμφύλιος πόλεμος που έχει κοστίσει τη ζωή σε 350.000 ανθρώπους και αναγκάσει περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Σημαντικές εκτάσεις της χώρας ελέγχονται από το Ισλαμικό Κράτος, το καθεστώς Ασαντ παραμένει στην εξουσία, οι μετριοπαθείς αντάρτες έχουν αποδυναμωθεί, ενώ η παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων αποδεικνύεται ανεπαρκής για την επίλυση της κρίσης.
Λιβύη
Εκτός ελέγχου
Οι προσδοκίες που δημιουργήθηκαν έπειτα από την παρέμβαση του ΝΑΤΟ, τον Αύγουστο του 2011, και την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι δυστυχώς δεν επιβεβαιώθηκαν. Μια νέα εκλεγμένη από τον λαό κυβέρνηση που ανέλαβε την εξουσία έναν χρόνο μετά αναγκάστηκε να καταφύγει στην πόλη Τομπρούκ έπειτα από την κατάληψη της Τρίπολης από ένα αντίπαλο κυβερνητικό σχήμα. Το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας ωστόσο δεν ελέγχεται από καμία κυβέρνηση ενώ οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους επεκτείνουν την ακτίνα δράσης τους.
Υεμένη
Σαούντ εναντίον Ιράν
Ο πρώην πρόεδρος Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ εκδιώχθηκε και από τη χώρα και από την εξουσία δύο φορές, το 2011 και το 2012. Η εξέγερση το 2014 σιιτών ανταρτών υπό την ηγεσία του Αμπντούλ Μαλίκ αλ Χούτι είχε ως αποτέλεσμα την πτώση και του Αμπντ Μανσούρ Χάντι, διαδόχου του Σαλέχ. Οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν σιίτες αντάρτες Χούτι ελέγχουν πλέον την πρωτεύουσα Σαναά, δεχόμενοι ωστόσο επιθέσεις από μια σουνιτική, υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, συμμαχία.
Τυνησία
Ζωντανή ελπίδα
Κοιτίδα της Αραβικής Ανοιξης, η Τυνησία αποτελεί τη μοναδική χώρα όπου η λαϊκή εξέγερση στέφθηκε με επιτυχία, όπου η ελπίδα παραμένει ζωντανή. Το 2011 και το 2014 πραγματοποιήθηκαν ελεύθερες εκλογές. Σήμερα επικρατεί ειρήνη και ο κοινοβουλευτισμός λειτουργεί, αλλά οι τρομοκρατικές επιθέσεις που σημειώθηκαν το 2015 αποδεικνύουν ότι η ισλαμιστική απειλή μπορεί ανά πάσα στιγμή να επιφέρει το χάος.
Μπιλ Ντουροντί, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής, Γλωσσών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μπαθ
«Η υποστήριξη από τη Δύση οδήγησεσε απερίσκεπτες παρεμβάσεις»
«Η Αραβική Ανοιξη υπενθύμισε στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των αράβων ηγετών, ότι οι άνθρωποι, ήτοι η ουσιαστική κινητήρια δύναμη της Ιστορίας, δεν έχουν εξαφανιστεί, ότι απλά τελούν σε καταστολή. Αυταρχικοί ηγέτες στον αραβικό κόσμο –ιστορικά προϊόντα της παλιάς ψυχροπολεμικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων η οποία έχει παρέλθει εδώ και μια γενιά –βρέθηκαν εκτεθειμένοι σε νέες εποχές με νέες προσδοκίες. Είναι πολύ νωρίς να συλλογιστούμε τον αντίκτυπο των εξεγέρσεων της Αραβικής Ανοιξης, αλλά οι αξιώσεις για πολιτική αλλαγή δεν θα εξαλειφθούν. Το να γνωρίζεις τι δεν θέλεις δεν είναι το ίδιο με το να γνωρίζεις τι θέλεις». Αυτά δήλωσε στο «Βήμα» ο Μπιλ Ντουροντί, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής, Γλωσσών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μπαθ, ερωτώμενος για την εξέλιξη που είχαν οι εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης αλλά και για το ενδεχόμενο οι αραβικοί λαοί να μπορέσουν να εξεγερθούν ξανά κάποια στιγμή στο μέλλον. Οσον αφορά τις αιτίες που οδήγησαν στην αποτυχία των εξεγέρσεων, ο βρετανός ακαδημαϊκός εστιάζει κυρίως στον ρόλο που διαδραμάτισε η Δύση. «Η πραγματική αλλαγή στην Ιστορία επέρχεται και είναι αποτελεσματική μόνο όταν προκαλείται από τους λαούς. Η υποστήριξη από το εξωτερικό, κυρίως από τη Δύση, οδήγησε σε απερίσκεπτες παρεμβάσεις όπως στη Λιβύη, όπου η αποσταθεροποίηση που προκλήθηκε μείωσε τις πιθανότητες για αλλαγή. Πρέπει επίσης να είμαστε ξεκάθαροι όσον αφορά το γεγονός ότι οι διαρκείς παρεμβάσεις των δυτικών κρατών στη Συρία άναψαν το φιτίλι μεταξύ των ανταρτών που κοιτούσαν προς τη Δύση για υποστήριξη. Η επιτυχία της όποιας μελλοντικής Αραβικής Ανοιξης δεν εξαρτάται από τη Δύση αλλά από την ανεπηρέαστη βούληση των αραβικών λαών».
Μπιλ Ντουροντί, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής, Γλωσσών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μπαθ
«Η υποστήριξη από τη Δύση οδήγησεσε απερίσκεπτες παρεμβάσεις»
«Η Αραβική Ανοιξη υπενθύμισε στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των αράβων ηγετών, ότι οι άνθρωποι, ήτοι η ουσιαστική κινητήρια δύναμη της Ιστορίας, δεν έχουν εξαφανιστεί, ότι απλά τελούν σε καταστολή. Αυταρχικοί ηγέτες στον αραβικό κόσμο –ιστορικά προϊόντα της παλιάς ψυχροπολεμικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων η οποία έχει παρέλθει εδώ και μια γενιά –βρέθηκαν εκτεθειμένοι σε νέες εποχές με νέες προσδοκίες. Είναι πολύ νωρίς να συλλογιστούμε τον αντίκτυπο των εξεγέρσεων της Αραβικής Ανοιξης, αλλά οι αξιώσεις για πολιτική αλλαγή δεν θα εξαλειφθούν. Το να γνωρίζεις τι δεν θέλεις δεν είναι το ίδιο με το να γνωρίζεις τι θέλεις». Αυτά δήλωσε στο «Βήμα» ο Μπιλ Ντουροντί, επικεφαλής του Τμήματος Πολιτικής, Γλωσσών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μπαθ, ερωτώμενος για την εξέλιξη που είχαν οι εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης αλλά και για το ενδεχόμενο οι αραβικοί λαοί να μπορέσουν να εξεγερθούν ξανά κάποια στιγμή στο μέλλον. Οσον αφορά τις αιτίες που οδήγησαν στην αποτυχία των εξεγέρσεων, ο βρετανός ακαδημαϊκός εστιάζει κυρίως στον ρόλο που διαδραμάτισε η Δύση. «Η πραγματική αλλαγή στην Ιστορία επέρχεται και είναι αποτελεσματική μόνο όταν προκαλείται από τους λαούς. Η υποστήριξη από το εξωτερικό, κυρίως από τη Δύση, οδήγησε σε απερίσκεπτες παρεμβάσεις όπως στη Λιβύη, όπου η αποσταθεροποίηση που προκλήθηκε μείωσε τις πιθανότητες για αλλαγή. Πρέπει επίσης να είμαστε ξεκάθαροι όσον αφορά το γεγονός ότι οι διαρκείς παρεμβάσεις των δυτικών κρατών στη Συρία άναψαν το φιτίλι μεταξύ των ανταρτών που κοιτούσαν προς τη Δύση για υποστήριξη. Η επιτυχία της όποιας μελλοντικής Αραβικής Ανοιξης δεν εξαρτάται από τη Δύση αλλά από την ανεπηρέαστη βούληση των αραβικών λαών».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
