Τρίτη 24 Νοεμβρίου, 9.24 το πρωί, 6.000 μέτρα πάνω από την ορεινή Βορειοδυτική Συρία, μια ανάσα από τα τουρκικά σύνορα. Δύο F-16 προειδοποιούν 10 φορές σε 5 λεπτά ένα μαχητικό Su-24 ότι παραβιάζει τον εναέριο χώρο της Τουρκίας. Δεν παίρνουν απάντηση, ανοίγουν πυρ και το ρίχνουν. Ετσι λέει η Αγκυρα. Το αεροπλάνο είναι ρωσικό και ο Βλαντίμιρ Πούτιν γίνεται έξαλλος. Μιλάει για «πισώπλατη μαχαιριά» από τους τούρκους «συνεργούς των τρομοκρατών», επιμένοντας ότι οι ρώσοι πιλότοι πετούσαν συνεχώς πάνω από τη Συρία.
Θερμό επεισόδιο και κόκκινος συναγερμός σε Κρεμλίνο, Αγκυρα, ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και, βέβαια, στις ΗΠΑ. Είναι η πρώτη φορά άμεσης στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ μιας χώρας του ΝΑΤΟ και της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας από το 1950.
«Σουλτάνος» Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εναντίον «τσάρου» Πούτιν λοιπόν. Δύο ηγέτες με φουσκωμένο Εγώ και νεοαυτοκρατορικά οράματα παίζουν με τη φωτιά στο ναρκοπέδιο της Συρίας, στηρίζοντας αντίπαλες δυνάμεις.
Στα μέρη που καταρρίφθηκε το ρωσικό αεροπλάνο ζουν 2 εκατομμύρια Τουρκμένοι, σουνίτες μουσουλμάνοι μειονοτικοί, τους οποίους πολλοί Τούρκοι θεωρούν «αδελφούς» Στα χωριά τους άμαχοι έχουν υποστεί τα πάνδεινα από τους βομβαρδισμούς του Ασαντ και των Ρώσων. Χιλιάδες έφυγαν πρόσφυγες στην Τουρκία, ανάμεσα στο ανθρώπινο ποτάμι που έχει περάσει τα σύνορα από το 2011 για να σωθεί από τον άγριο εμφύλιο με τους 250.000 νεκρούς.
Καλύτερα ισλαμιστές παρά κούρδοι αυτονομιστές


Για τον Ερντογάν το θέμα είναι υψίστης εθνικής ασφαλείας. Οι περιοχές των Τουρκμένων είναι ανάχωμα στην εδαφική εξάπλωση των κούρδων ανταρτών της Συρίας, τους οποίους η Αγκυρα θεωρεί τρομοκράτες συμμάχους των αυτονομιστών του PKK στη Νοτιοανατολική Τουρκία και υπ’ αριθμόν 1 απειλή για την ακεραιότητα του κράτους. Τουρκμένοι αντάρτες της λεγόμενης Ταξιαρχίας Σουλτάν Αμπντουλχαμίτ πολεμάνε τις δυνάμεις του σύρου προέδρου. Πριν από λίγες ημέρες ένας διοικητής τους συγκίνησε τους Τούρκους μιλώντας στην τηλεόραση. Ζήτησε από τον Ερντογάν να παρέμβει για να σταματήσουν η «εθνοκάθαρση» του πληθυσμού από τον Ασαντ και οι βομβαρδισμοί από τους ρώσους συμμάχους του.
Ενώ αρνιόταν να μπει στη συμμαχία εναντίον του ISIS, ο Ερντογάν συμφώνησε, μόλις τον Αύγουστο, να παραχωρήσει τις βάσεις της Τουρκίας στα αμερικανικά αεροπλάνα που χτυπάνε τους τζιχαντιστές. Το πλήρωσε με τρεις πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις –αν αποδειχθούν έργο του Iσλαμικού Κράτους. Αλλά ο εφιάλτης του λέγεται «Μεγάλο Κουρδιστάν». Στόχος είναι να εμποδίσει πάση θυσία τους κούρδους μαχητές που πολεμάνε το ISIS να ιδρύσουν κράτος στη Βόρεια Συρία, το οποίο θα άνοιγε τον δρόμο του αλυτρωτισμού, για να τους ακολουθήσουν τα 15 εκατομμύρια Κούρδοι της Τουρκίας.
Ως τώρα ο Ερντογάν είναι από τους χαμένους στον συριακό πόλεμο. Ο Ασαντ αποδείχθηκε πολύ πιο ανθεκτικός από όσο υπολόγιζε ο «σουλτάνος». Και η προέλαση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και στο Ιράκ έφερε στο προσκήνιο το σκοτεινό παιχνίδι συμφερόντων της Τουρκίας με τους βάρβαρους τζιχαντιστές, στους οποίους πρόσφερε απλόχερα βοήθεια εναντίον του κοινού εχθρού, των Κούρδων. Ο Ερντογάν έχει δηλώσει ισοπεδωτικά ότι «το ΡΚΚ και ο ISIS είναι για εμάς το ίδιο πράγμα». Στην πραγματικότητα προτιμά να έχει στα σύνορα φανατικούς ισλαμιστές παρά κούρδους αυτονομιστές.
Θωρακίζει το τελευταίο προπύργιο


Εντελώς άλλο είναι το πρόταγμα για τον Πούτιν. Ιστορικός σύμμαχος του καθεστώτος της Δαμασκού, εκμεταλλεύεται τώρα τη διεθνή κατακραυγή για τις επιθέσεις στο Παρίσι από ηγετική θέση στην πανστρατιά κατά των τρομοκρατών. Βομβαρδίζοντας τους εχθρούς του Ασαντ, θωρακίζει το τελευταίο στρατιωτικό προπύργιο της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, τη βάση της Λαττάκειας στη Συρία. Και κυρίως δείχνει ότι η λύση για αυτή την παγκόσμια κρίση περνάει μέσα από τη Μόσχα. Ιδανικό αντίδοτο για να βγει από την απομόνωση λόγω Ουκρανίας και να ξαναπαίξει ρόλο υπερδύναμης στις παγκόσμιες υποθέσεις.

Κάποιοι λένε πως με αυτή την επίδειξη αεροπορικής πολεμικής ισχύος ο Πούτιν κάνει περίπου ό,τι οι Αμερικανοί το 1991, όταν παρουσίασαν τα εξελιγμένα όπλα τους κατά του Ιράκ στον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου. Η στρατηγική του έχει επιτυχίες. Οι ΗΠΑ έχουν ξαναρχίσει τις στρατιωτικές συνομιλίες με τη Μόσχα. Ιδίως λόγω του μακελειού στο Παρίσι, Αμερικανοί, Γάλλοι και σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ έχουν αλλάξει ρητορική, αποφεύγοντας να λένε ότι ο Ασαντ δεν θα έχει ρόλο στη μεταπολεμική Συρία.

Μακρά ιστορία συγκρούσεων
Από τα τέλη του 18ου αιώνα ως τον Ασαντ
Ρωσία και Τουρκία έχουν μακρά ιστορία συγκρούσεων. Από τα τέλη του 18ου αιώνα ως και τον Ψυχρό Πόλεμο οι σχέσεις ήταν εχθρικές. Οθωμανική Τουρκία και τσαρική Ρωσία πολέμησαν δύο φορές, το 1828-29, λόγω της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, και το 1877-78 για επικράτηση στα Βαλκάνια, στον Εύξεινο Πόντο και στον Καύκασο. Ηταν σε αντίπαλα στρατόπεδα στον Α’ Παγκόσμιο. Στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο νικητής Ιωσήφ Στάλιν διεκδίκησε, για μικρό χρονικό διάστημα, περιοχές της Ανατολικής Τουρκίας. Από το 1945, ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία ήταν αντίπαλος της ΕΣΣΔ.
Αλλά μετά την κατάρρευση του 1989 οι σχέσεις εξομαλύνθηκαν. Πριν από τη Συρία, το μόνο που τις χώριζε σε στρατιωτικό επίπεδο ήταν το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Μόσχα στηρίζει αυτόν τον αρμενικό θύλακο, που έχει αποσχισθεί από την πρώην Σοβιετική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν.
Στον 21ο αιώνα, το εμπόριο, με όγκο συναλλαγών στα 32,7 δισ. δολάρια, και κυρίως η ενέργεια έχουν φέρει Μόσχα και Αγκυρα κοντά. Σήμερα η Ρωσία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, με το 60% του φυσικού αερίου που καταναλώνει να εισάγεται από τη Ρωσία. Μετά τη Γερμανία, η Τουρκία είναι η πιο σημαντική αγορά για την Gazprom, η οποία έχει δει μείωση 10% στα κέρδη της λόγω παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και πτώσης στις τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Αλλά μια ματιά στον χάρτη δείχνει ότι και η Μόσχα χρειάζεται την Τουρκία για τη μεταφορά της ενέργειας στη Δύση. Σημαντικό κεφάλαιο είναι οι αγωγοί μεταφοράς του γκαζιού, ιδίως ο Turkish Stream που θα ενώνει Ρωσία και Τουρκία υποθαλάσσια μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Με την επέκτασή του, το αέριο θα φτάνει ως την Ευρώπη. Οι υπογραφές για αυτό το έργο έπεσαν στις 8 Μαΐου του 2015. Βάσει του υπάρχοντος σχεδιασμού, ο Turkish Stream πρόκειται να μεταφέρει 63 δισ. κυβικά μέτρα φυσικό αέριο ετησίως, παρακάμπτοντας την Ουκρανία. Παρ’ όλα αυτά η συμφωνία δεν εξασφαλίζει ενεργειακή αυτονομία στην Τουρκία. Ο Πούτιν εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι και απειλεί με οικονομικά αντίποινα που «δαγκώνουν» την Αγκυρα.
Με επενδύσεις 20 δισ. δολαρίων, Ρώσοι της Rosatom συμμετέχουν και στην κατασκευή του πρώτου πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας, στη σεισμογενή περιοχή του Ακούγιου, απέναντι από την Κύπρο.
Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, είναι ο τουρισμός. Ρωσικά ΜΜΕ άρχισαν ήδη να αναφέρουν ακυρώσεις ταξιδιών, την ώρα που οι Ρώσοι κατατάσσονται δεύτεροι στον κατάλογο των ξένων επισκεπτών στην Τουρκία, με 3,2 εκατομμύρια τουρίστες τον χρόνο.

Δημήτρης Τριανταφύλλου, Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης
«Εχουν πάρα πολλά κοινά συμφέροντα, δεν θα αφήσουν να εκτροχιαστούν εντελώς οι διμερείς σχέσεις τους»

«Παρά τη διαφορετική στρατηγική τους στη Συρία, όσα ενώνουν Ρωσία και Τουρκία είναι πιο ισχυρά από όσα τις χωρίζουν» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Δημήτρης Τριανταφύλλου, διευθυντής στο Κέντρο Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών (CIES) στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας, στην Κωνσταντινούπολη.

«Στη Συρία προτεραιότητα του Πούτιν είναι η επιβίωση του Ασαντ, που εγγυάται την ασφάλεια της ναυτικής βάσης της Ρωσίας στην Ταρτούς και της αεροπορικής στη Λαττάκεια. Και κυρίως, με την αυξανόμενη στρατιωτική ανάμειξη, η Ρωσία δείχνει διεθνώς ότι είναι η απαραίτητη μεγάλη δύναμη για λύση σε αυτή την κρίση. Ο Ερντογάν έχει στοιχηματίσει στην απομάκρυνση του Ασαντ από την εξουσία επειδή θέλει να διαδραματίσει καίριο πολιτικό και οικονομικό ρόλο στην ανασχηματισμένη Μέση Ανατολή που θα προκύψει» τονίζει ο κ. Τριανταφύλλου.

«Αυτό το περιστατικό θα μπορούσε βραχυπρόθεσμα να οδηγήσει σε κάποιο πάγωμα των πολιτικών και οικονομικών δεσμών Μόσχας και Αγκυρας. Αλλά οι δυο τους μοιράζονται πάρα πολλά συμφέροντα για να αφήσουν να εκτροχιαστούν εντελώς οι διμερείς σχέσεις τους. Πρώτα απ’ όλα, συνδέονται με μια διάσταση ασφάλειας των μεταφορών στη Μαύρη Θάλασσα. Οπου και οι δύο δεσμεύονται να διατηρήσουν το status quo στα Δαρδανέλια και στα στενά του Βοσπόρου. Δεύτερον, τα ενεργειακά τους συμφέροντα συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό. Η Τουρκία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος πελάτης της Gazprom, πίσω από τη Γερμανία. Πρόκειται για μια σχέση την οποία ο Πούτιν δεν θα ήθελε να δει να καταστρέφεται αυτή την περίοδο συρρίκνωσης των εσόδων. Επίσης οι φιλοδοξίες της Τουρκίας να καταστεί ο ενεργειακός κόμβος της περιοχής συνεπάγονται την παράκαμψη της Ουκρανίας και των αγωγών της. Στο πλαίσιο αυτό, η σύγκρουση στην Ανατολική Ουκρανία, συμφέρει πολύ την Αγκυρα» καταλήγει ο συνομιλητής μας.

Οι γεωστρατηγικοί στόχοι των «2»
ΕΡΝΤΟΓΑΝ

«Με εμένα θα κάνετε παιχνίδι!»

Θορυβημένος από μια ενδεχόμενη σύγκλιση Δύσης – Ρωσίας μετά τη ματωμένη Παρασκευή στο Παρίσι, ο Ερντογάν υπεραντέδρασε πολεμικά για να δείξει ότι είναι «ο μεγάλος παίκτης» στη Συρία. Το μήνυμα προς την ΕΕ και τις ΗΠΑ είναι σαφές: «Με εμένα θα κάνετε παιχνίδι, όχι με τον Πούτιν».
Ο «εθνάρχης» και οι αδελφοί Τουρκμένοι
Επικοινωνιακά, ο τούρκος πρόεδρος εύκολα «πουλάει» στο εσωτερικό την κατάρριψη του ρωσικού Su-24. Ελέγχοντας ασφυκτικά τα ΜΜΕ εμφανίζεται, σαν ένας στιβαρός «εθνάρχης» που δεν διστάζει να φτάσει στα άκρα για να προστατεύσει τους «τουρκμένους αδελφούς» εκτός συνόρων.
Αντικουρδική ζώνη ασφαλείας

Ζητεί φορτικά τη δημιουργία μιας «ζώνης ασφαλείας» στο εσωτερικό της Συρίας για να ξορκίσει την απειλή από οιονεί κουρδικά κρατίδια. Στην ουσία ο Ερντογάν προτείνει στη Δύση πόλεμο σε τρία μέτωπα –εναντίον ISIS, Ασαντ και Κούρδων. Το τελευταίο είναι εκτός της δυτικής λογικής, καθώς οι Κούρδοι είναι ο υπ’ αριθμόν 1 απαραίτητος σύμμαχος στο έδαφος κατά των τζιχαντιστών.
Υπονομεύοντας τον πρόεδρο Ασαντ

Αντίθετα από τη Ρωσία, που στηρίζει τον Μπασάρ αλ Ασαντ, η Τουρκία θέλει να τον δει να φεύγει από τη μέση. Στηρίζει με λεφτά, όπλα και ευκολία μετακινήσεων σουνίτες αντάρτες, ακόμη και ακραίους, συνεργαζόμενους με το Ισλαμικό Κράτος, επειδή σφάζουν Κούρδους.
Ενταξη στην ΕΕ και βίζες για Τούρκους

Ηδη από την επομένη της νέας εκλογικής νίκης του, ο Ερντογάν πιέζει για επίσπευση της ενταξιακής διαδικασίας και πέτυχαν μια αρχική συμφωνία για πιθανή κατάργηση της βίζας (υπό όρους το 2017) που εκδίδουν όσοι τούρκοι υπήκοοι ταξιδεύουν στην ΕΕ.
Ευρωκονδύλια για τους πρόσφυγες

Με δεδομένο ότι αυτή τη στιγμή στην Τουρκία βρίσκονται τα 2,2 εκατομμύρια (από τα συνολικώς 4,3 εκατομμύρια) πρόσφυγες του συριακού εμφυλίου, η Αγκυρα χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να πιέσει το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες να της δώσουν χρήματα για ανθρωπιστική βοήθεια και υποδομές. Ως τότε κάνει τα στραβά μάτια στη θανάσιμα επικίνδυνη μεγάλη προσφυγική έξοδο στο Αιγαίο.
ΠΟΥΤΙΝ

«Ο Ασαντ είμαστε εμείς»

Ακρως απόρρητο εγγράφο του Κρεμλίνου περιγράφει ως διπλό στόχο στη Συρία το «να μην καταλάβουν την εξουσία οι τρομοκράτες» και το «να παραμείνει ηγέτης ο σύμμαχος Μπασάρ αλ Ασαντ και η χώρα εδαφικά ακέραιη».
Εξοδος στην Ανατολική Μεσόγειο

Ακόμη και αν διασπαστεί μεταπολεμικά η Συρία, η Ρωσία είναι ανένδοτη: τουλάχιστον η Δαμασκός και οι ακτές πρέπει να παραμείνουν υπό τον Ασαντ. Το οικογενειοκρατικό καθεστώς του, από την εποχή της Σοβιετικής Ενωσης είναι το μακρύ χέρι του Κρεμλίνου για έξοδο στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στο βάθος Κριμαία και Ουκρανία

Βομβαρδίζοντας τη Συρία, ο Πούτιν διεκδικεί de facto ηγετική θέση στην ετερόκλητη διεθνή «πανστρατιά» κατά των τζιχαντιστών. Επιθυμεί να επιβληθεί στη Δύση ως απαραίτητος στρατηγικός εταίρος, από τον οποίο οι Δυτικοί θα ανέχονται «αυτοκρατορικές» συμπεριφορές όπως η προσάρτηση της Κριμαίας και η στήριξη των φιλορώσων αυτονομιστών της Ανατολικής Ουκρανίας.

Τζιχαντιστές επί ρωσικού εδάφους

Και η Ρωσία θέλει να δει το ISIS ηττημένο. Ο Πούτιν ανησυχεί πραγματικά για την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. οι μυστικές υπηρεσίες του Κρεμλίνου έχουν πληροφορίες για είσοδο 18 τζιχαντιστών, πιθανών βομβιστών αυτοκτονίας, στο ρωσικό έδαφος.
Τονίζει τη σχέση με το Ιράν

Στη Συρία, ο Πούτιν τονίζει και την προνομιακή σχέση του με το Ιράν, τον άλλο «Μεγάλο Αδελφό» του σιίτη Ασαντ. Χωρίς τον μεσολαβητικό ρόλο της Ρωσίας θα ήταν αδύνατη η ιστορική συμφωνία των ΗΠΑ με τους μουλάδες της Τεχεράνης, οι οποίοι, όπως είναι γνωστό, έχουν αγοράσει από τη Μόσχα όλη την πυρηνική τους τεχνολογία και τεχνογνωσία.
Το όνειρο της νέας υπερδύναμης

Ο Πούτιν ονειρεύεται την αποκατάσταση μιας ολιγαρχικής Ρωσικής Ομοσπονδίας σε επίπεδο υπερδύναμης, όπως η ΕΣΣΔ και η τσαρική αυτοκρατορία. Η πραγματικότητα τον δυσκολεύει, καθώς το ΝΑΤΟ έχει φτάσει στα ρωσικά σύνορα, η τιμή του πετρελαίου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά και η πολυπολικότητα στις διεθνείς σχέσεις ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ