Το Πανεπιστήμιο George Washington παρουσίασε σε περιορισμένο ακροατήριο ειδικών τον περασμένο μήνα την αποχαρακτηρισμένη έκθεση των Αρχείων Εθνικής Ασφαλείας με ημερομηνία Φεβρουαρίου 1990. Ενας από τους παρόντες, στέλεχος της Επιτροπής Αμυνας του Κογκρέσου, δήλωσε αργότερα ότι «σηκώθηκαν οι τρίχες» του διαβάζοντας σελίδες της έκθεσης. Ο υπουργός Αμυνας στην πρώτη κυβέρνηση Ομπάμα Ρότζερ Γκέιτς, παρών και αυτός, «εξήρε την υπέρμετρη προσοχή των αμερικανών και των ρώσων στρατιωτικών της δεκαετίας του ’80» χάρη στην οποία, όπως είπε, «αποφύγαμε πυρηνικό πόλεμο».
Η δέσμη άκρως απόρρητων εγγράφων των Αρχείων –αποχαρακτηρίστηκαν στις αρχές της περασμένης άνοιξης –αποκαλύπτει ότι το 1983 στη διάρκεια γυμνασίων του ΝΑΤΟ «οι Ηνωμένες Πολιτείες έφεραν, αθέλητα, τις σχέσεις τους με τη Σοβιετική Ενωση σε κατεύθυνση σύγκρουσης». Μόνο επειδή το αμερικανικό αρχηγείο παρακολουθούσε συστηματικά τις αντίστοιχες κινήσεις του σοβιετικού στρατού –και την ίδια προσοχή φαίνεται ότι έδειχναν οι σοβιετικοί συνάδελφοί τους –«αποφεύχθηκε μια πυρηνική τραγωδία», σημειώνει το έγγραφο που συνοψίζει τα «Αποτελέσματα της Ασκησης 83».
Τα γυμνάσια ΝΑΤΟ – ΗΠΑ με τίτλο «Able Archer 83» («Ικανός Τοξότης 83») στόχευαν στον έλεγχο της «πλήρους ετοιμότητας» των συμμαχικών δυνάμεων να «ανταποκριθούν με επιτυχία σε σοβιετικές επιθετικές κινήσεις». Κάποιος στο σχετικό έγγραφο έχει σημειώσει με μολύβι, στο περιθώριο, «διεργασίες μας παρεξηγήσιμες ίσως από Σοβιετικούς». Δεν υπερβάλλει. Η έκθεση των Αρχείων Ασφαλείας αποκαλύπτει ποιες ήταν αυτές οι νατοϊκές διεργασίες: «Περιλαμβάνουν την αεροπορική μεταφορά 19.000 στρατιωτών στην Ευρώπη (πτήση 170, με ραδιονέκρωση) για την ευρωπαϊκή φθινοπωρινή άσκηση «Forge 83», μέρος της οποίας είναι η «Able Archer 83″. Αναβάθμιση της διοίκησης από Μόνιμο Πολεμικό Αρχηγείο σε Αναπληρωματικό Πολεμικό Αρχηγείο, εκτέλεση της νέας διαδικασίας απελευθέρωσης πυρηνικών όπλων, περιλαμβανομένης της επικοινωνίας με τον κόμβο στην Ουάσιγκτον και στο Λονδίνο». Σε άλλες σελίδες σημειώνεται το «πολιτικό σκέλος» της άσκησης το οποίο μπορούσε να προκύψει από «σειρά κινήσεων όπως π.χ. τις εξόδους αεροσκαφών Β-52 με προορισμό (…) πυρηνικό πλήγμα».
Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στο να «μην παρεξηγηθούν από την ΕΣΣΔ οι κινήσεις» των δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Ειδικότερα «οι πριν από την άσκηση επικοινωνίες των χωρών που παίρνουν μέρος και αφορούν μετακίνηση στρατευμάτων και την ανάδειξή τους σε θέση υψηλής επιφυλακής από τη συνήθη βαθμίδα τους για να αποφεύγονται οι (τηλεφωνικές) διαταγές για διάφορες φάσεις συναγερμού». Δυόμισι σελίδες της έκθεσης των Αρχείων εφιστούν την προσοχή στο να μη δημιουργηθούν παρεξηγήσεις από ορισμένες προκαταρκτικές ενέργειες, όπως π.χ. από το ότι «κάποια αμερικανικά αεροπλάνα έχουν εξασκηθεί στην πρακτική του χειρισμού πυρηνικών κεφαλών, περιλαμβανομένων και εξόδων τους από τα υπόστεγα ασφαλείας φέροντας ψεύτικες αλλά πολύ όμοιες με τις πραγματικές πυρηνικές κεφαλές».
Οι (ανώνυμοι) συντάκτες της έκθεσης των Αρχείων για την άσκηση «Able Archer 83» σημειώνουν ότι «όλες οι πρέπουσες διαταγές» έχουν δοθεί στα γραφεία ελέγχου της δορυφορικής κατόπτευσης από κέντρα επιχειρήσεων της Αμερικής και του (ευρωπαϊκού) ΝΑΤΟ ώστε «να παρακολουθούνται συστηματικά (…) οι πιθανές αντιδράσεις της σοβιετικής πλευράς». Συμπερασματικά φαίνεται ότι το ΝΑΤΟ και το Πεντάγωνο εξέφραζαν φόβους μήπως «η Σοβιετική Ενωση πιστέψει πως οι ΗΠΑ ετοιμάζονται για έναν πραγματικό πόλεμο και σε απάντηση κινητοποιήσει τις στρατιωτικές δυνάμεις της».
Δεν ήταν αδικαιολόγητοι οι φόβοι τους. Η Σοβιετική Ενωση πραγματικά κινητοποίησε δυνάμεις. Στο βιβλίο του «Command and Control» (2014) ο πολιτικός αναλυτής της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου Ερικ Σλόσερ, με βάση πηγές του Πενταγώνου, γράφει ότι «τουλάχιστον τέσσερις φορές» οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις έφτασαν σχεδόν στο παρά τρίχα να κάνουν χρήση τους, μία από αυτές σε γυμνάσια ΝΑΤΟ – ΗΠΑ.
Ενας άλλος Αμερικανός, ο Ντέιβιντ Χόφμαν, στο βιβλίο του «The Dead Hand» (2009), με βάση ντοκουμέντα του σοβιετικού Στρατού και πηγές της αμερικανικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, μας δίνει το περίγραμμα της σοβιετικής αντίδρασης στα γυμνάσια «Able Archer 83». Κινητοποιήθηκε όλο το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Αξιωματικοί –προφανώς Σοβιετικοί –ειδικευμένοι στον χειρισμό της «πυρηνικής οπλικής διαδικασίας ανεκλήθησαν και ανέλαβαν υπηρεσία» και δύο σμήνη αεροσκαφών «αναμορφωμένων για μεταφορά πυρηνικών βομβών/κεφαλών συγκεντρώθηκαν στην ΕΣΣΔ και σε δύο άλλες χώρες» του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Στη Μόσχα κατέφθασαν διαδοχικά ανώτερα στρατιωτικά στελέχη αλλά και πολιτικοί – κομματικοί παράγοντες από την Πολωνία και την Ανατολική Γερμανία.

Οι Σοβιετικοί φοβήθηκαν αλλά δεν το πίστεψαν
Είναι ενδιαφέρον ότι το ΝΑΤΟ παρακολουθούσε την κινητοποίηση του σοβιετικού αντιπάλου. Εγγραφο χωρίς ημερομηνία από τα Αρχεία Εθνικής Ασφαλείας με τίτλο «Στρατιωτικές αντιδράσεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας στη στρατιωτική άσκηση «Able Archer 83» αναφέρει ότι η «σοβιετική απάντηση» ήταν «σε κλίμακα άνευ προηγουμένου. Συγκεκριμένα, περιελάμβανε: μεταφορά πυρηνικών όπλων από τις αποθήκες όπου ήταν συσσωρευμένα σε μονάδες ελικοπτέρων και αναστολή από 4 ως 10 Νοεμβρίου όλων των υπηρεσιακών πτήσεων εκτός εκείνων που αφορούν συλλογή πληροφοριών –προφανώς για να έχουν στη διάθεσή τους όσο το δυνατόν περισσότερα αεροσκάφη μάχης».
Ευτυχώς το αμερικανικό αρχηγείο δεν εξέλαβε αυτές τις «κινητοποιήσεις» ως προοίμιο σοβιετικής πυρηνικής επίθεσης. Ο αντιστράτηγος Λέοναρντ Πίρουτς, υπαρχηγός του επιτελείου πληροφοριών της Αμερικανικής Αεροπορίας στην Ευρώπη, ήταν (σχεδόν) βέβαιος ότι «οι Σοβιετικοί δεν πίστευαν πως οι ΗΠΑ ήθελαν να δώσουν το πρώτο πυρηνικό πλήγμα».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ