Η δήλωση ήταν δραματική. Μια ομολογία ανικανότητας και αποτυχίας από τον πιο αρμόδιο και επίσημο να κρίνει και να χαρακτηρίσει το έργο του οργανισμού τον οποίο διοικεί. Τον Μπαν Κι Μουν, γενικό γραμματέα του ΟΗΕ. Την περασμένη εβδομάδα δήλωσε ότι, δυστυχώς, ο οργανισμός «απέτυχε στη Συρία». Αλλά όχι μόνο εκεί.

«Παιδί» του Ρούζβελτ
Προϊόν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο πνεύμα του «Ποτέ πια πόλεμος», ιδεολογική και πολιτική σύλληψη του Φραγκλίνου Ρούζβελτ με την ουσιαστική υποστήριξη του Στάλιν και του Τσόρτσιλ, ο ΟΗΕ δημιουργήθηκε το 1945 για «να διασφαλίζει την ειρήνη», προλαβαίνοντας καταστάσεις που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε κρίση.

Εβδομήντα χρόνια αργότερα και με 193 κράτη-μέλη, έχει περιπέσει σε αδράνεια και σε αμφισβήτηση του ρόλου και της σημασίας του. Οι διακηρύξεις και οι αποφάσεις των οργάνων του αγνοούνται κατά σύστημα. Ασχολείται περισσότερο με «φιλανθρωπικά έργα» (συγκέντρωση και διανομή τροφίμων, υγειονομικές υπηρεσίες κ.ά.) και σε ρόλους διαβουλευτικούς, παρά με τα προβλήματα που υπονομεύουν την ασφάλεια και την ειρήνη. Σήμερα ο ΟΗΕ είναι ένας ξεπερασμένος από τις εξελίξεις στον κόσμο διεθνής οργανισμός, με 85.000 στελέχη και «κυανόκρανους» στις υπηρεσίες του, ο οποίος εξακολουθεί να λειτουργεί επειδή «δεν υπάρχει η τόλμη να τον εξαφανίσουμε» έγραψε ο πρέσβης Τζον Μπόλτον, αντιπρόσωπος των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζορτζ Μπους του νεότερου.

Φυσικά, έχει προσφέρει έργο στα 70 χρόνια της ύπαρξής του ο ΟΗΕ. Αλλωστε ο προϋπολογισμός του είναι εντυπωσιακός –σχεδόν 4,5 δισ. δολάρια (το 1945, 20 εκατομμύρια). Η σταυροφορία του για το κλίμα αποδίδει, η υποστήριξη δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων σε σειρά, αφρικανικών κυρίως, χωρών δίνει αποτελέσματα και η εκστρατεία για την εκκαθάριση από νάρκες μεγάλων εκτάσεων στην Αφρική και στην Ασία έσωσαν και σώζουν χιλιάδες ζωές. Η παρουσία των «κυανόκρανων» –με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας –σταθεροποιεί κάποιες καταστάσεις σε διάφορες περιοχές της Γης, ώστε να μην εξελιχθούν κατά τρόπο επικίνδυνο. Δυστυχώς, αυτά δεν αρκούν. Δεν ήταν αυτός ο στόχος της δημιουργίας του ΟΗΕ.
Ούτε η διάρθρωσή του ούτε οι κατά καιρούς στόχοι του είναι αυτοί που απαξίωσαν «το όπλο της ειρήνης», όπως είχε ονομάσει τον ΟΗΕ ο πρέσβης Αλέξης Κύρου, πρώτος αντιπρόσωπος της Ελλάδας (1949-1954). Η πολιτική που άσκησαν στον διεθνή χώρο τα μέλη του, οι διεθνείς ισορροπίες που διαμόρφωσε ο Ψυχρός Πόλεμος οδήγησαν τον ΟΗΕ στο να μην μπορεί να συμβαδίσει με τις αλλαγές στον κόσμο. Σήμερα το διεθνές πολιτικό περιβάλλον δεν δέχεται έναν «υπερεθνικό» οργανισμό που οργανωτικά και ιδεολογικά έμεινε στα μέσα του περασμένου αιώνα. Ο ΟΗΕ έπαθε ό,τι η Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ), το δημιούργημα-εγγυητή της ειρήνης που αναδύθηκε με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, το 1919. Επαυσε –και πολύ νωρίς, δυστυχώς –να είναι αυτό για το οποίο συγκροτήθηκε. Και κάτι χειρότερο: κάλυψε με τη σημαία του καταστάσεις, ακόμη και πολεμικές συγκρούσεις, οι οποίες κάθε άλλο παρά στην «ειρηνική διαβίωση των λαών» συνέβαλαν. Ο πόλεμος στην Κορέα και το χάος στη Λιβύη είναι «έργα» του.
Τα προνόμια
Προνομιακές συνθήκες για τους «πέντε μεγάλους» του Συμβουλίου Ασφαλείας διατηρούνται όχι μόνο για το βέτο αλλά και για την εκλογή του γενικού γραμματέα. Τηρείται, βέβαια, η γεωγραφική σειρά ανά ήπειρο, αλλά είναι «οι πέντε» (στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ και ως έναν βαθμό και η Ρωσία) εκείνοι που «ανακαλύπτουν» και προτείνουν τον εκλεκτό τους και, κατόπιν, η γενική συνέλευση επικυρώνει. Ετσι αναδείχθηκαν για την ύψιστη θέση του ΟΗΕ πρόσωπα με πολύ θολό παρελθόν, όπως ο αυστριακός Κουρτ Βαλντχάιμ, είτε προσωπικότητες άχρωμες και «ανύπαρκτες», όπως ο σημερινός Νοτιοκορεάτης Μπαν Κι Μουν –και οι δύο επιλογές της Ουάσιγκτον. Κάποιες προσπάθειες που γίνονται από πρόπερσι ώστε να γίνει πιο δημοκρατική η διαδικασία επιλογής του γενικού γραμματέα, να υποδεικνύεται και να επιλέγεται το πρόσωπο από περισσότερα κράτη – μέλη, δεν έχουν πολλές ελπίδες να καρποφορήσουν. Ηδη οι ΗΠΑ παρέπεμψαν το ζήτημα στις ελληνικές καλένδες. Είναι θέμα, διαμήνυσαν, της «γενικής ανασύνταξης και του οικονομικού εξορθολογισμού» ολόκληρου του ΟΗΕ –μια διεργασία η οποία ξεκίνησε το 2009 και συνεχίζεται…
Καθρέφτης των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου

Τις ισορροπίες και την εικόνα της δεκαετίας του 1940 εξακολουθεί να έχει το Συμβούλιο Ασφαλείας, το εκτελεστικό όργανο του ΟΗΕ, δίνοντας προνομιακό δικαίωμα, το βέτο, στα πέντε νικητήρια κράτη του Πολέμου και αγνοώντας τις πληθυσμιακές, οικονομικές και πολιτικές μεταβολές που σημειώθηκαν στον κόσμο έκτοτε.

Η Ινδία, η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Βραζιλία, χώρες με πληθυσμιακό και οικονομικό δυναμισμό ως και δεκαπλάσιο των «προνομιούχων», π.χ. της Βρετανίας ή της Γαλλίας, παραμένουν εκτός του κύκλου των πέντε μόνιμων μελών. Η χρήση του βέτο, ακόμη και η απειλή για βέτο από ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του, ματαιώνει αποφάσεις για την αντιμετώπιση νέων διεθνών καταστάσεων, οι οποίες θα έδιναν ίσως λύση σε κάποια προβλήματα. Το Παλαιστινιακό είναι ένα μόνο από αυτά.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ