Η Λατινική Αμερική στρέφεται στους κεντρώους μεταρρυθμιστές

Για τους εκτός η Λατινική Αμερική είναι συνώνυμη με τον πολιτικό διχασμό. Αντάρτες ντυμένοι στρατιωτικά, χαρισματικοί λαϊκιστές και αντιδραστικές στρατιωτικές χούντες είναι πιο ορατοί από τους μετριοπαθείς πολιτικούς με τα βαρετά γκρι κοστούμια.

Αλλά η Λατινική Αμερική έχει μια μακρά –αν και όχι πάντα εποικοδομητική –ιστορία κεντρώων φιλελεύθερων μεταρρυθμιστών. Τον 19ο αιώνα αυτοί διαχώρισαν τους θεσμούς των νεογέννητων κρατών τους από την Καθολική Εκκλησία. Στη δεκαετία του ’30 έβαλαν τις βάσεις του σύγχρονου κράτους πρόνοιας. Στη δεκαετία του ’60 αγωνίστηκαν να βρουν εναλλακτική προς την απειλή της ένοπλης επανάστασης και της ολοκληρωτικής πολιτικής του Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα.

Αλλά υπάρχουν δύο προβλήματα: οι κεντρώοι πολιτικοί δεν ρίζωναν πάντα και σπανίως είχαν διάρκεια. Στη Λατινική Αμερική οι άκαμπτοι ταξικοί διχασμοί και οι βαθιές εισοδηματικές ανισότητες δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για λαϊκισμό. Και όταν κατέρρεαν τα λαϊκιστικά πειράματα, όπως συνέβαινε συχνά, υπό το βάρος μη βιώσιμου χρέους και υψηλού πληθωρισμού, τη σκυτάλη έπαιρναν οι δεξιοί που συμμαχούσαν με τους συντηρητικούς επιχειρηματίες. Το Κέντρο δεν μπορούσε να κρατήσει.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως αυτό άρχισε να αλλάζει. Με ορισμένες εξαιρέσεις (ιδίως τη Βενεζουέλα) η δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε στην περιοχή. Η οικονομική σταθεροποίηση οδήγησε σε ανάπτυξη η οποία, παρ’ όλο που δεν διατηρήθηκε, σε συνδυασμό με τις ενισχυμένες κοινωνικές πολιτικές, αύξησε το οικογενειακό εισόδημα, μείωσε τη φτώχεια και διεύρυνε τη μεσαία τάξη.

Σήμερα μια οικογένεια της μεσαίας τάξης που ζει στα περίχωρα της Μπογκοτά, του Μοντεβιδέο, του Σάο Πάολο ή του Σαντιάγο έχει μέσο εισόδημα πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο στη Βόρεια Αμερική ή στην Ευρώπη. Αλλά η οικογένεια αυτή μάλλον ζει σε ιδιόκτητο σπίτι (που αγόρασε με στεγαστικό δάνειο). Δεν έχει αγοράσει ακόμη αυτοκίνητο αλλά θα το πράξει σύντομα. Και τα παιδιά της έχουν αυξανόμενες πιθανότητες να πάνε στο πανεπιστήμιο.

Τα μέλη της νέας μεσαίας τάξης υποφέρουν λόγω της χαμηλής ποιότητας των δημοσίων υπηρεσιών (κυρίως στην Υγεία και στην Παιδεία), της εργασιακής ανασφάλειας, των διακρίσεων στην αγορά εργασίας, των μποτιλιαρισμένων δρόμων και της εγκληματικότητας. Αλλά ακριβώς επειδή τα φέρνουν δύσκολα βόλτα, οι πολίτες της μεσαίας τάξης δεν έχουν καμία υπομονή με τους ηγέτες που αυξάνουν τον πληθωρισμό και τα επιτόκια.

Οποτε κατεβαίνουν στους δρόμους ζητούν μεταρρυθμίσεις που δεν θα θέσουν σε κίνδυνο την οικονομική σταθερότητα. Και αυτό το μήνυμα αποτελεί μουσική στα αφτιά των μετριοπαθών οι οποίοι καταλαβαίνουν ότι η μεσαία τάξη κρίνει συχνά τις εθνικές εκλογές.

Στο σχετικά άμεσο μέλλον πολιτικοί του μεταρρυθμιστικού Κέντρου θα μπορούσαν να φθάσουν στην εξουσία σε δύο χώρες. Στην Αργεντινή το κόμμα του δημάρχου του Μπουένος Αϊρες Μαουρίσιο Μάκρι, που ήταν κάποτε συντηρητικό και ισχυρό μόνο στην πρωτεύουσα, έχει μετακινηθεί προς το Κέντρο και προς την επαρχία μέσω της συμμαχίας του με το κεντροαριστερό Ριζοσπαστικό Κόμμα.

Και στη Βραζιλία πέρυσι το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Αέσιο Νέβες παραλίγο να νικήσει στις εκλογές την πρόεδρο Ντίλμα Ρούσεφ. Αν οι εκλογές διοργανώνονταν σήμερα, οι Σοσιαλδημοκράτες θα τις κέρδιζαν εύκολα.

Για να αδράξουν τις ευκαιρίες οι κεντρώοι ηγέτες πρέπει να ξεπεράσουν τουλάχιστον τρεις προκλήσεις.

Πρώτον, πρέπει να διεκδικήσουν περισσότερο έδαφος από τους λαϊκιστές εισάγοντας μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν απτά αποτελέσματα, όπως επιδοτήσεις για την εργασία των γυναικών και των νέων, βελτίωση των δημόσιων συγκοινωνιών και αποτελεσματικά μέτρα κατά της εγκληματικότητας.

Δεύτερον, οι φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές πρέπει να συνεχίσουν να ηγούνται στα κορυφαία ζητήματα όπως το περιβάλλον, η κατάργηση των διακρίσεων κ.ά. που οι πολιτικοί της παραδοσιακής Αριστεράς και Δεξιάς αδυνατούν να αντιμετωπίσουν. Αλλά πρέπει να το κάνουν με τρόπο που θα έχει απήχηση σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και όχι μόνο στις μορφωμένες ελίτ.

Τέλος, οι μεταρρυθμιστές δημοκράτες πρέπει να ηγηθούν της μεταρρύθμισης της ίδιας της δημοκρατίας. Οι πολίτες είναι όλο και πιο δύσπιστοι απέναντι στους πολιτικούς, τους βουλευτές και τα κόμματα. Ηγούμενοι της προσπάθειας να αναζωογονηθεί η δημοκρατία, οι κεντρώοι μεταρρυθμιστές μπορούν να αντλήσουν από τις καλύτερες φιλελεύθερες παραδόσεις του 19ου και του 20ού αιώνα για να εξασφαλίσουν την επιτυχία της Λατινικής Αμερικής στη νέα χιλιετία.