Τι θα έλεγε ο Θουκυδίδης για την κρίση στην Ελλάδα;

Μια ξένη αντιπροσωπεία που εκπροσωπεί μια ισχυρή συμμαχία αντιμετωπίζει μια μικρή χώρα της Μεσογείου με ένα τελεσίγραφο. Ή θα προσχωρήσεις στη συμμαχία μας, θα πληρώσεις καταστροφικά τέλη και θα εκχωρήσεις την εθνική σου κυριαρχία ή θα καταστραφείς. Απρόθυμα να επιτρέψουν στην αντιπροσωπεία να παρουσιάσει την κατάσταση στους συμπολίτες τους, τα μέλη της πολιτικής ελίτ της χώρας προσπαθούν να κερδίσουν χρόνο. Αλλά οι εκκλήσεις στη λογική, στον πραγματισμό και στο φιλότιμο δεν μετακινούν τους επισκέπτες από τις θέσεις τους. Οταν η ελίτ απαντά τελικά ότι δεν είναι διατεθειμένη να παραδώσει την ελευθερία του έθνους της, η αντιπροσωπεία αποσύρεται και, πιστή στην απειλή της, συνθλίβει την ανυπότακτη χώρα.

Σας φαίνονται γνωστά αυτά; Εκτός από λίγες λεπτομέρειες, η κατάσταση μοιάζει με τη σημερινή αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Ωστόσο αυτή η συγκεκριμένη σκηνή έλαβε χώρα πριν από 2.500 χρόνια. Τότε επίσης η Ελλάδα ήταν η αρένα, με την ισχυρή πόλη-κράτος της Αθήνας να εναντιώνεται στο μικρό νησί της Μήλου. Στη μεγαλειώδη Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου ο Θουκυδίδης αναπαράγει, ή ίσως δημιούργησε, τη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε το 416 π.Χ. ανάμεσα στους διοικητές του αθηναϊκού στόλου και στους ηγέτες του μικρού νησιού-πόλης της Μήλου. Υπάρχουν απογοητευτικές ομοιότητες ανάμεσα στο τότε και στο τώρα οι οποίες ενδεχομένως να προσφέρουν πληροφορίες για την κατανόηση της τρέχουσας κατάστασης.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου τους εναντίον της Σπάρτης οι Αθηναίοι απαίτησαν από τη Μήλο να προσχωρήσει στη Δηλιακή Συμμαχία. Αρχικά ένας αμυντικός συνασπισμός ελληνικών πόλεων-κρατών που δημιουργήθηκε μετά τη δεύτερη περσική εισβολή, η Συμμαχία είχε μετατραπεί σε εργαλείο του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού. Τα κράτη-μέλη, μη μπορώντας να αποχωρήσουν, υπόκειντο στην αθηναϊκή κυριαρχία και ήταν αναγκασμένα να πληρώνουν ετήσιο φόρο. Τα παράπονά τους απορρίπτονταν από την Αθήνα με το σκεπτικό ότι η Συμμαχία, έστω και αν τα μέλη δεν συμφωνούσαν με αυτό, ήταν για το καλό τους. Με λίγα λόγια, η δημοκρατία την οποία η Αθήνα εξασκούσε μέσα στο σπίτι της δεν επεκτεινόταν στη διακυβέρνηση της συμμαχίας της.

Εκείνο το οποίο οι ιστορικοί αποκαλούν διάλογο μεταξύ Μηλίων και Αθηναίων αποτελεί την απεικόνιση του Θουκυδίδη όσον αφορά τον απώτερο σκοπό αυτής της πολιτικής –αυτού που ο ιστορικός Βίκτορ Ντέιβις Χάνσον αποκάλεσε «βασιλεία του τρόμου» της Αθήνας. Ο πόλεμος μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης συνεχιζόταν για σχεδόν δύο δεκαετίες δίχως να διαφαίνεται το τέλος. Με τους πολίτες της κουρασμένους και ανήσυχους, η Αθήνα υιοθέτησε μια στυγνή πολιτική δηλώνοντας ότι εκείνες οι πόλεις-κράτη που δεν ήταν μαζί της ήταν απλούστατα εναντίον της. Κατέστρεψε την ουδέτερη Μήλο γιατί ηρνείτο να ενταχθεί στη Δηλιακή Συμμαχία.

Εθνική κυριαρχία και υπερεθνικοί οργανισμοί

Φυσικά ο παραλληλισμός είναι ελλιπής σε αρκετά σημεία. Η Μήλος ήταν ουδέτερη, ενώ η σύγχρονη Ελλάδαόχι μόνοπροσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά με την πάροδο των χρόνων εκμεταλλεύτηκε το ταμείο της. Και η Μήλος δεν προκάλεσε μια πρωτοφανή κρίση δημόσιου χρέους και δεν δεσμεύτηκε για την εφαρμογή μη βιώσιμων κοινωνικών πολιτικών όπως έκανε η Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία.

Αλλά αυτό που διακυβευόταν και τότε και τώρα είναι πρώτα απ’ όλα το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας σε σχέση με υπερεθνικούς οργανισμούς. Η «Ευρώπη» γεννήθηκε, εν μέρει, από τον φόβο για τη Ρωσία του Στάλιν, η οποία δεν ήταν λιγότερο απειλητική και ζοφερή από όσο ήταν η Περσία του Ξέρξη. Αλλά, όπως συνέβη με τη Δηλιακή Συμμαχία μετά την εξάλειψη του περσικού κινδύνου, η αρχική βάση για την άκριτη υποταγή στην Ευρώπη εξαφανίστηκε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.

Πιο πρόσφατα όμως η προοπτική ενός διαφορετικού είδους αυταρχικής διακυβέρνησης έχει αναστατώσει έναν σημαντικό αριθμό Ευρωπαίων. Πίσω από το ευρώ διαφαινόταν η ωμή πραγματικότητα της αυστηρής νομισματικής και οικονομικής πολιτικής της Γερμανίας, η νευρικότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η οποία ήταν ανήσυχη για το φάσμα του πληθωρισμού και η προθυμία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης να μετατρέψει την πολιτική σε κάτι από το οποίο η απουσία δημοκρατικών διαδικασιών είναι σχεδόν παντελής.

Προσφορές σε φίλους που δεν δικαιούνται να αρνηθούν

Ως αποτέλεσμα, συνυφασμένο με το οικονομικό χρέος που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι το διαβόητο «δημοκρατικό έλλειμμα» της Ευρώπης. Πριν από αρκετά χρόνια ο ιστορικός Τόνι Τζαντ παρατήρησε ότι υπήρχε «μια αίσθηση πως οι αποφάσεις λαμβάνονταν «εκεί» με δυσμενείς συνέπειες για μας «εδώ» και για τις οποίες «εμείς» δεν είχαμε λόγο». Αυτή η λίγο-πολύ ακριβής αντίληψη απλά ενισχύθηκε από τότε που διατυπώθηκε.

Από την άποψη αυτή, οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών διαφέρουν ελάχιστα από τα μέλη της αθηναϊκής αντιπροσωπείας: αμφότεροι έρχονται και υποβάλλουν στους φίλους τους προσφορές τις οποίες δεν δικαιούνται να αρνηθούν. Οταν οι ηγέτες της Ευρώπης επιμένουν ότι η Ελλάδα ανήκει στην Ευρώπη, είτε της αρέσει είτε όχι, αγνοούν την αυξανόμενη κοινωνική αναταραχή και την πολιτική παράλυση στη χώρα και αρνούνται να επανεξετάσουν το πακέτο λιτότητας που είχε συμφωνηθεί με τον προηγούμενο κυβερνητικό συνασπισμό, δεν είμαστε και τόσο μακριά από την αθηναϊκή αξίωση προς τη Μήλο σύμφωνα με την οποία «οι ισχυροί κάνουν ό,τι έχουν τη δύναμη να κάνουν και οι αδύναμοι αποδέχονται αυτά που πρέπει να αποδεχθούν». Υπό αυτό το πρίσμα, η αντίσταση της σημερινής Ελλάδας στο όνομα της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας ανακεφαλαιώνει την απάντηση των Μηλίων. Η διαφορά είναι ίσως ότι στη συνέχεια η Αθήνα επέστρεψε με φάλαγγες και τριήρεις και όχι με οικονομικά διατάγματα και νομισματικές απειλές.