Ατυπη στρατηγική συμμαχία ΗΠΑ – Ιράν μετά τη συμφωνία

Η προκαταρκτική συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν που κλείστηκε στη Λωζάννη την περασμένη Πέμπτη ενισχύει πολιτικά τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, ανέβασε το «ίματζ» του στη διεθνή σκηνή αλλά του δημιούργησε και νέα προβλήματα. Δεν υπογράφηκε κανένα έγγραφο και ζητήματα που ξεπερνούν τα τεχνικά μένουν ακαθόριστα και θα πρέπει να λυθούν ως τον Ιούνιο, οπότε, αν όλα εξελιχθούν ομαλά, θα υπάρξει το τελικό κείμενο για υπογραφή. Οπως σχολίασε προχθές ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Τζον Εϊρνεστ, το «βάρος» τώρα πέφτει στους ώμους των δύο προέδρων, του Μπαράκ Ομπάμα και του Ιρανού Χασάν Ρoχανί.

Αναλυτές μιλούν για μια νέα αφετηρία που αποσκοπεί στην εδραίωση μιας άτυπης στρατηγικής συμμαχίας στην πολύπαθη Μέση Ανατολή, διαδικασία που μπορεί να πάρει ακόμη και δέκα χρόνια για να ολοκληρωθεί, αν περάσει τις Συμπληγάδες όσων τη βλέπουν με κακό μάτι για τα συμφέροντά τους. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου έσπευσε να προκαταλάβει τις εξελίξεις και να δημιουργήσει αρνητική ατμόσφαιρα δηλώνοντας ότι «μια συμφωνία η οποία θα βασίζεται στα όσα ανακοινώθηκαν θα αποτελεί απειλή για την ύπαρξη του Ισραήλ» και κάποιοι «σκληροί» Ρεπουμπλικανοί στο Κογκρέσο, με επικεφαλής τον γερουσιαστή Τομ Κότον, μπορεί να θεωρούν τη Συμφωνία της Λωζάννης «μικρής ουσιαστικής σημασίας» και «μάλλον υπόθεση προβολής» του προέδρου Ομπάμα, αλλά ο δείκτης των χρηματιστηρίων της Γουόλ Στριτ και του Τόκιο έκανε άλμα ευθύς μόλις διέρρευσε ότι «έγινε μια συμφωνία». Πολύ θετική είναι η ανταπόκριση των Αμερικανών. Σηματοδοτούν ελευθερία πολιτικών κινήσεων για τον αμερικανό πρόεδρο. Ενα ποσοστό 64,2% –ουσιαστικά υπέρ του, μολονότι το ερώτημα αφορούσε την πυρηνική συμφωνία ΗΠΑ – Ιράν –έγραψε η δημοσκόπηση του NBCTV μόλις τελείωσε την ομιλία του νωρίς το απόγευμα (ώρα Ουάσιγκτον) της Πέμπτης.

Τώρα ο αμερικανός πρόεδρος έχει να διαμορφώσει και να προωθήσει τη βασική επιδίωξη της εξωτερικής πολιτικής του στον χώρο της Μέσης Ανατολής: να βάλει τις βάσεις για κάτι μεγαλύτερο από μια «αλληλοκατανόηση» με το Ιράν και από μια «περιορισμένου στόχου συνεργασία», όπως είχε προγραμματίσει από την αρχή της θητείας του το 2008. Τότε «δεν βρήκε υποστήριξη» εξομολογήθηκε τρία χρόνια αργότερα στον διευθυντή του περιοδικού «New Yorker». Μεταξύ άλλων αντίθετη ήταν και η τότε υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον. Η εικόνα της περιοχής είναι σήμερα διαφορετική και, όσο περίεργο και αν φαίνεται, ευνοεί τα ιχνογραφήματα του Μπαράκ Ομπάμα. Η εντυπωσιακή παρουσία και η ανατρεπτική δραστηριότητα των τζιχαντιστών στην περιοχή πριν από ενάμιση χρόνο προκάλεσαν κατ’ ανάγκην μια πρώτη άτυπη συνεργασία Αμερικής και Τεχεράνης δημιουργώντας αντιδράσεις όχι μόνο στο Ισραήλ αλλά και στα αντι-ιρανικά, φιλοαμερικανικά αραβικά βασίλεια. Η Αμερική όμως είναι «υποχρεωμένη να αναγνωρίσει ότι το Ιράν έχει ήδη γίνει ηγετική δύναμη στην περιοχή» γράφει ο Νίκολας Μπερνς, διπλωμάτης, καθηγητής πανεπιστημίου σήμερα και πρώην πρεσβευτής στην Αθήνα. Σιωπηρά το έχει αναγνωρίσει. Η πολιτική της στο ζήτημα της Συρίας είναι ενδεικτική. Αρνείται με διάφορα προσχήματα να εξοπλίσει τους μισθοφόρους που πολεμούν τον ιρανόφιλο πρόεδρο Μπασάρ αλ Ασαντ.

Ασυνάρτητη πολιτική απέναντι στους Αραβες

Φυσικά υπάρχουν εμπόδια. Η περίπτωση της Υεμένης όπου η Αμερική υποστηρίζει με την αεροπορία της τις σαουδικές δυνάμεις που πολεμούν τους φιλοϊρανούς αντάρτες είναι η πιο πρόσφατη περίπτωση και δείχνει όχι μόνο την ασυναρτησία της αμερικανικής πολιτικής στον αραβόφωνο κόσμο αλλά και την ποιότητα των προβλημάτων που έχει στην περιοχή ο πρόεδρος Ομπάμα. Οπως γράφει ο Τζορτζ Φρίντμαν του Κέντρου Stratfor, «οι ΗΠΑ θα αντιδρούν στο Ιράν σε ένα θέατρο και θα το υποστηρίζουν σε ένα άλλο».

Φυσικά προηγείται η ολοκλήρωση της «προ-συμφωνίας» της Λωζάννης ως το τέλος Ιουνίου. Ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε χθες ότι ευθύς μετά τις διακοπές του Πάσχα ο ίδιος ο πρόεδρος «θα ηγηθεί εκστρατείας για ενημέρωση» των Αμερικανών και των συμμάχων, ιδιαίτερα των ηγετών των κρατών της Μέσης Ανατολής. Μάλιστα έκανε και το πρώτο βήμα. Καθησύχασε εκείνους στην Αμερική που εξακολουθούν να ανησυχούν και να φοβούνται ότι οι αγιατολάχ θα παραβιάσουν τις συμφωνίες τονίζοντας ότι η παρακολούθηση του Ιράν θα είναι συνεχής επί σειρά ετών και πλήρης.

Για τον αραβικό κόσμο έστειλε πρόσκληση σε όλους τους ηγέτες της Μέσης Ανατολής να συναντηθούν στο Καμπ Ντέιβιντ για «ανταλλαγή απόψεων» αφού προηγουμένως ενημέρωσε τηλεφωνικά τον «πρώτο μεταξύ πρώτων», τον βασιλέα Σαλμάν μπιν Αμπντούλ Αζίζ της Σαουδικής Αραβίας.

Ο πρόεδρος Χασάν Ροχανί του Ιράν δεν πρόκειται να έχει σοβαρά προβλήματα με τους «σκληρούς» για δύο λόγους. Ο πνευματικός (και ουσιαστικός) ηγέτης της χώρας Αλί Χαμενεΐ έχει δώσει τη συγκατάθεσή του για τα όσα συμφωνήθηκαν στη Λωζάννη και είναι πολύ σημαντικό ότι για πρώτη φορά από την ανατροπή του σάχη, τη δεκαετία του ’70, η κρατική τηλεόραση του Ιράν μετέδωσε την τηλεοπτική ομιλία του προέδρου Ομπάμα. Θετική είναι και η στάση του λαού, αν κρίνουμε από τους τίτλους των εφημερίδων και από τις εκδηλώσεις στην Τεχεράνη διαφόρων ομάδων. Υπάρχει όμως μια προϋπόθεση: το πότε θα αρχίσει η άρση των κυρώσεων που έχουν επιβάλει η Αμερική και η ΕΕ στον Ιράν. Ο υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι απέφυγε να την προσδιορίσει χρονικά, αλλά οι (ανώνυμες) πηγές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ λέγουν ότι θα γίνει «πριν από τον Ιούνιο». Ισως αυτό το πρόβλημα να αποτελεί και τη λυδία λίθο για όλη την πολιτική του προέδρου Ομπάμα στη Μέση Ανατολή.