Ο περιβαλλοντικός εφιάλτης της Κίνας

«Κάτω από τον θόλο». Ετσι λέγεται ένα σχεδόν δίωρο ντοκιμαντέρ που κάνει πάταγο στην Κίνα. Με θέμα την ατμοσφαιρική ρύπανση και παραγωγό μια διάσημη δημοσιογράφο της τηλεόρασης, το φιλμ ψάχνει τις απαντήσεις σε τρία κρίσιμα ερωτήματα: Τι είναι η αιθαλομίχλη, από πού προέρχεται και τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή της;

Με συγκλονιστικά επίπεδα μόλυνσης του αέρα να συνεχίζουν να πνίγουν τακτικά ένα μεγάλο μέρος της Κίνας, το βίντεο έχει βρει τεράστια ανταπόκριση στο κοινό: μέσα σε μόλις δύο ημέρες προβλήθηκε περισσότερες από 100 εκατομμύρια φορές –ένας εξαιρετικά εντυπωσιακός αριθμός ακόμη και στην πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου.

Πολλοί χρήστες του Διαδικτύου το συγκρίνουν με το «Μια άβολη αλήθεια», το βραβευμένο με Οσκαρ ντοκιμαντέρ του πρώην αντιπροέδρου των ΗΠΑ Αλ Γκορ για τους κινδύνους από την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η 39χρονη δημοσιογράφος Τσάι Τζινγκ ήταν ήδη πολύ γνωστή χάρη στην καριέρα της στην China Central Television, δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα. Ως παρουσιάστρια και ερευνήτρια δημοσιογράφος για το CCTV η Τσάι ξεχώρισε από τους υπολοίπους καλύπτοντας ευαίσθητα θέματα –από το περιβάλλον ως την ομοφυλοφιλία –σε μια χώρα όπου πολλοί δημοσιογράφοι μένουν μακριά από τέτοια δυνάμει εκρηκτικά ζητήματα.

Με την επιλογή των θεμάτων και το ύφος της –ήρεμο αλλά επίμονο –η Τσάι έχει κερδίσει οπαδούς σε εθνικό επίπεδο. Κάποιοι τη λένε «Θεά» για την κομψότητα και την εξυπνάδα της στον αέρα. Μερικοί την επικρίνουν πάντως θεωρώντας την κορυφαία ελιτίστικη φωνή των προοδευτικών διανοουμένων της χώρας. Αφού έγραψε μια αυτοβιογραφία που έγινε μπεστ σέλερ περιγράφοντας τα χρόνια που πέρασε στο CCTV, η Τσάι έφυγε από την τηλεόραση πέρυσι για να αναλάβει τη φροντίδα της κόρης της, η οποία έχει γεννηθεί με έναν όγκο.

Κηρύσσοντας έναν προσωπικό πόλεμο κατά του νέφους ως μητέρα που ανησυχεί για την υγεία του παιδιού της, η Τσάι προσπαθεί να σκάψει βαθιά για να βρει τις αιτίες του προβλήματος σε αυτό το αυτοχρηματοδοτούμενο ντοκιμαντέρ της. Πήρε συνεντεύξεις από κορυφαίους αξιωματούχους και εμπειρογνώμονες για το περιβάλλον και την ενέργεια στην Κίνα και έλαβε κάποιες εκπληκτικά ειλικρινείς απαντήσεις.

Ενώ δεν υπάρχει κανένας προφανής ήρωας στο βίντεο, οι «κακοί» δεν είναι άλλοι από τις ενεργειακές βιομηχανίες. Ενας πρώην επικεφαλής μηχανικός στον κρατικό πετρελαϊκό όμιλο Sinopec απορρίπτει την πρόταση της Τσάι, που ζητάει από τις ισχυρές βιομηχανίες της χώρας να δείξουν μεγαλύτερη κοινωνική υπευθυνότητα. Αποδίδοντας την κύρια πηγή των μικροσκοπικών και επικίνδυνων ρύπων στην εξαιρετικά αναποτελεσματική εκμετάλλευση και χρήση της ενέργειας, η Τσάι βλέπει τη λύση στην εξάρθρωση των εδραιωμένων συμφερόντων του κρατικού τομέα της ενέργειας.

«Αν αυτό είναι το τίμημα για την ιλιγγιώδη ανάπτυξη, μήπως πρέπει να αλλάξει το μοντέλο προτού γίνει η μόλυνση της ατμόσφαιρας η μεγαλύτερη απειλή για τη δημόσια υγεία;» ρωτάει. Προς το παρόν η εικόνα είναι ζοφερή: η Λαϊκή Κίνα έχει θρονιαστεί για τα καλά στη θέση του υπ’ αριθμόν 1 ρυπαντή παγκοσμίως, εκεί όπου κάποτε κάθονταν οι ΗΠΑ.

Υπόνοιες για προπαγάνδα και έλλειψη εγκυρότητας

Η Τσάι απευθύνει επίσης εκκλήσεις προς το κοινό για λιγότερη εξάρτηση από τα αυτοκίνητα και πιο ενεργή συμμετοχή στον αγώνα κατά της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Αλλά ένα μήνυμα ευγνωμοσύνης προς την Τσάι από τον νέο υπουργό Προστασίας του Περιβάλλοντος –ο οποίος είχε διοριστεί μόλις μία ημέρα νωρίτερα –έχει τροφοδοτήσει την καχυποψία των επικριτών της ότι το βίντεο δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια κίνηση δημοσίων σχέσεων υπέρ της κυβέρνησης. Αλλοι βλέπουν το βίντεο ακόμη και ως προπαγάνδα για να προετοιμάσει την κοινή γνώμη για μαζικές απολύσεις στις αναποτελεσματικές κρατικές βιομηχανίες καθώς η κυβέρνηση αναδιαρθρώνει την οικονομία.

Προέκυψαν επίσης ερωτήματα και σχετικά με την εγκυρότητα των επιστημονικών στοιχείων στο βίντεο –συμπεριλαμβανομένης της εμφανούς σύνδεσης του νέφους με τον όγκο του μωρού της Τσάι. Αλλά καθώς οι συζητήσεις σχετικά με το βίντεο έχουν πλημμυρίσει τα social media, το ντοκιμαντέρ της Τσάι έχει ανοίξει διάπλατα μια σημαντική δημόσια συζήτηση σε μια χώρα όπου οι Αρχές λογοκρίνουν συστηματικά τα στοιχεία για την ατμοσφαιρική ρύπανση.