Δύο προοπτικές για την Ευρώπη

Η Ευρώπη βρίσκεται, ακόμη μία φορά, σε σταυροδρόμι. Στη μια κατεύθυνση είναι το μέλλον όπως το περιγράφουν οι απαισιόδοξοι, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ενίσχυση των λαϊκιστικών κινημάτων και η βουτιά του ευρώ αποτελούν απόδειξη ότι η Γηραιά Ηπειρος οδεύει προς τη γεωπολιτική και οικονομική λήθη. Στην άλλη κατεύθυνση είναι μια απότομη ανηφόρα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την επιστροφή της ηπείρου ως παγκόσμιας δύναμης.

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια προοπτική θα επαληθευτεί. Είναι η Ευρώπη «μια γιαγιά, που δεν είναι πια γόνιμη και σφριγηλή», όπως το έθεσε ο Πάπας Φραγκίσκος; Ή μήπως είναι ένας φοίνικας που θα αναστηθεί από τις στάχτες του; Η έκβαση εξαρτάται από το πώς θα ανταποκριθούν οι Ευρωπαίοι στις παρούσες οδύνες.

Κατ’ αρχάς πρέπει να παραδεχθούμε ότι το μέλλον φαντάζει δυσοίωνο. Εβδομήντα χρόνια μετά την απελευθέρωση των επιζώντων του Αουσβιτς οι Εβραίοι συνεχίζουν να δέχονται επιθέσεις και να δολοφονούνται σε ευρωπαϊκές πόλεις. Περισσότερα από 50 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου της Αλγερίας οι ευρωπαίοι μουσουλμάνοι είναι θύματα διακρίσεων περισσότερο από ποτέ. Ενώ οι αυτονομιστές –με τη βοήθεια της Ρωσίας –μάχονται τις κυβερνητικές δυνάμεις στην Ουκρανία, η προοπτική του πολέμου καραδοκεί άλλη μία φορά στην ήπειρο. Και η εκλογή μιας αριστερής κυβέρνησης στην Ελλάδα εγείρει το ερώτημα αν η εισαγωγή του ευρώ ήταν καλή ιδέα.

Από την άλλη πλευρά, η Ευρώπη είχε αντιμετωπίσει και χειρότερα –πολύ χειρότερα –και βγήκε δυνατότερη από ποτέ. Οι Ευρωπαίοι ενδεχομένως να μην ξαναβρεθούν ποτέ στο κέντρο του κόσμου, αλλά μπορούν να συνεχίσουν να είναι τόσο ένας σημαντικός παίκτης όσο και ένα ελκυστικό μοντέλο για τους άλλους.

Ιδωμένη από την Κίνα, η Ευρώπη είναι πρώτα απ’ όλα μια επενδυτική ευκαιρία. Και η εντυπωσιακή πτώση του ευρώ την καθιστά σήμερα ιδιαίτερα ελκυστική. Η ήπειρος μπορεί να μην αποτελεί πλέον νησίδα σταθερότητας όπως στο παρελθόν –ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν και μερικές χιλιάδες τζιχαντιστές φρόντισαν γι’ αυτό. Αλλά οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει είναι ήπιοι συγκριτικά με τη χρόνια αστάθεια και τις οξείες απειλές που αντιμετωπίζει μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου.

Η αιματοβαμμένη ιστορία της Ευρώπης παρέχει μια χρήσιμη προειδοποίηση προς την Κίνα και την υπόλοιπη Ασία και μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για να ξεπεραστούν οι παλαιές έχθρες της περιοχής. Αν και η ένταση ανάμεσα στην Κίνα και στους γείτονές της για εδαφικά ζητήματα στις θάλασσες της Ανατολικής και της Νότιας Κίνας έχει υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες, η προοπτική της επιδείνωσης των σινοϊαπωνικών σχέσεων παραμένει ανησυχητική. Η συμφιλίωση στα γαλλογερμανικά πρότυπα δεν είναι προς το παρόν στα χαρτιά, αλλά οι δύο ασιατικές δυνάμεις καλά θα έκαναν να διδαχθούν από την ευρωπαϊκή εμπειρία.

Επανέρχονται τα στερεότυπα εθνικά χαρακτηριστικά

Από την αμερικανική οπτική γωνία, η Ευρώπη αποτελεί μάλλον ιστορικό απομεινάρι παρά πρότυπο. Τα στερεότυπα εθνικά χαρακτηριστικά της ηπείρου επανήλθαν στο προσκήνιο: η Γερμανία με την οικονομική της δύναμη, η Γαλλία με τους τρομοκράτες της, η Ελλάδα με τους αριστερούς της και ούτω καθεξής.

Από την οπτική γωνία των φτωχότερων περιοχών του κόσμου, η Ευρώπη αποτελεί τον πιο αδύναμο κρίκο στη συμμαχία που πολεμά το ακραίο ισλάμ, μια μάχη που κοστίζει ακριβότερα –παρά την εντύπωση που δημιουργούν τα δυτικά μέσα ενημέρωσης –στη Μέση Ανατολή, στη Νότια Ασία και στην Αφρική. Για πολλούς από εκείνους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις συγκρούσεις στις περιοχές αυτές, η Ευρώπη είναι η Γη της Επαγγελίας.

Εν τέλει το πώς οι Ευρωπαίοι βλέπουν εαυτούς θα καθορίσει τη συλλογική τους τύχη. Αν δεν αδράξουν αυτή την καθοριστική στιγμή για να ορίσουν εαυτούς –εισάγοντας τις δύσκολες μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται τόσο απελπισμένα οι χώρες τους –κινδυνεύουν να καταλήξουν σε έναν δρόμο που δεν σκόπευαν να πάρουν ποτέ.