Διαδηλώσεις, επεισόδια, φωτιές. Συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, αίμα στα πεζοδρόμια. Εικόνες γνώριμες στην Ευρώπη της άγριας λιτότητας, θα πείτε. Μόνο που τώρα τις βλέπουμε να απλώνονται στο Βέλγιο και στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Βρετανία –ακόμη και στην ευημερούσα και «οχυρωμένη» Ελβετία. Σε χώρες πλούσιες, που δεν έχουν πέσει στον πάτο του πηγαδιού της κρίσης χρέους, ούτε στα νύχια της τρόικας. Εκεί που πολύς κόσμος έχει ακόμη καλή δουλειά και λεφτά στην τσέπη εφέτος τα Χριστούγεννα. Γιατί λοιπόν τέτοια οργή;
«Είναι εύκολο να επικεντρωθεί κανείς στην Ελλάδα ή στην Ισπανία και την Ιταλία, αλλά δεν πρέπει να υποτιμάμε πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση σε ολόκληρη την Ευρώπη» λέει στο «Βήμα» ο Αντρέα Τέτι, ιταλός καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν, στη Σκωτία.
Μια κόκκινη γραμμή αγανάκτησης και φόβου έχει αρχίσει να απλώνεται συνδέοντας όλο και περισσότερους Ευρωπαίους, σε Νότο και Βορρά. Δείτε τι έγινε στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα. Εθνική απεργία, ογκώδεις διαδηλώσεις, συγκρούσεις με την αστυνομία. Πράγματα πρωτοφανή στην καρδιά της ενωμένης Ευρώπης.
Πρωτάκουστο είναι και το πρόγραμμα λιτότητας που προωθεί η νέα δεξιά κυβέρνηση του Βελγίου: αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης στα 67 χρόνια ως το 2030, πάγωμα μισθών και συντάξεων, μείωση δαπανών για Υγεία και Ασφάλιση.
«Χτυπήστε τα αίτια της κρίσης, όχι τους φτωχούς!» φώναζαν 100.000 άνθρωποι. Στόχος της κυβέρνησης; Να συγκεντρώσει 11 δισ. ευρώ. «Αλλά θα τα πάρει από τους εργαζομένους, όχι από το μεγάλο κεφάλαιο, ούτε από τις επιχειρήσεις. Είμαστε οργισμένοι. Δεν θα ανεχθούμε την κοινωνική αδικία» δήλωσε ένας επικεφαλής συνδικάτου.
Το μήνυμα δεν θα μπορούσε να είναι πιο δυνατό: Οργή και φόβος για τα χειρότερα που έρχονται. Το ίδιο στέλνουν όσοι διαδηλώνουν, και συχνά τα σπάνε, έξω από τη Μέκκα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στη Φρανκφούρτη, ή λίγα χιλιόμετρα μακριά από το Σίτι του Λονδίνου. Για να μη μιλήσουμε για το Παρίσι και τη Ζυρίχη, που έζησαν νύχτες βίαιων ταραχών όλον τον περασμένο μήνα.
Εικόνες από το αύριο
Λαοί που ένιωθαν ασφαλείς, προστατευμένοι από τον εφιάλτη, τη φτώχεια, την ανεργία, τον αποκλεισμό, ξυπνούν απότομα. Και βλέπουν ότι η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία τού σήμερα μπορεί να είναι το δικό τους ζοφερό αύριο, που ήδη ξημερώνει.
Το είπε ο Ματέο Ρέντσι. Ο νέος πρωθυπουργός της Ιταλίας, μέχρι πρότινος μεγάλη ελπίδα της «Συμμαχίας του Νότου» κατά της λιτότητας, ομολόγησε σε συνεργάτες του: «Αν δεν τις κάνουμε εμείς (σ.σ.: τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις), θα έρθει η τρόικα…». Δεν είναι περίεργο που η Ιταλία παρέλυσε, πάλι, από γενική απεργία και διαδηλώσεις σε 54 πόλεις. «Τα αδιέξοδα στην πατρίδα μου –κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά –είναι ολοφάνερα παρόμοια με αυτά στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία. Αλλά οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης έτρεφαν ακόμη ψευδαισθήσεις, νομίζοντας ότι αυτά δεν είναι και δικά τους προβλήματα» μας λέει ο Τέτι.
Φαίνεται τώρα καθαρά ότι «όπως στον Νότο, έτσι και οι εταίροι μας στον Βορρά είναι ανίκανοι να βρουν οικονομικές λύσεις, που δεν θα καταδικάζουν στη φτώχεια εκείνους που δεν προκάλεσαν την κρίση. Ούτε μπόρεσαν να αντιδράσουν σοβαρά στην αποξένωση και στην περιθωριοποίηση εκείνων που πλήρωσαν το πιο βαρύ τίμημα» τονίζει.
Επικίνδυνη ριζοσπαστικοποίηση
Αλλο σοκ. Η Γαλλία, που βουλιάζει κάτω από ένα δημόσιο χρέος 2 τρισ. ευρώ, πήρε παράταση ως τον Μάρτιο, για να παρουσιάσει νέες μεταρρυθμίσεις. Ο Σοσιαλιστής πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ σκύβει το κεφάλι στο Βερολίνο και η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης ετοιμάζεται να φορέσει και αυτή τον στενό κορσέ της γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ.
«Το αποτέλεσμα είναι μια επικίνδυνη ριζοσπαστικοποίηση. Φαίνεται στους δρόμους που καίγονται. Το δείχνει και η άνοδος του λαϊκισμού, του εθνικισμού και των άκρων σε πολλές χώρες της ΕΕ. Σε όλη την Ευρώπη, συστημικά κόμματα που υποστηρίζουν κάποια παραλλαγή της νεοφιλελεύθερης οικονομίας δέχονται επίθεση από την ξενοφοβική Ακροδεξιά και από τη σκληρή Ακρα Αριστερά. Δεν αρκεί πια να καταγγέλλουν τους «εξτρεμιστές». Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό είναι αλήθεια (π.χ. της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία και της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα), σε πολλές άλλες η ταμπέλα δεν ταιριάζει: στην Ιταλία και στη Γερμανία οι εναλλακτικές λύσεις είναι ιδεολογικά πιο κοντά στην κλασική Σοσιαλδημοκρατία και στο «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο»» μας λέει ο Τέτι.
Και καταλήγει: «Οι φωνές για τέλος στη λιτότητα και διαφορετική κοινωνική πολιτική, που θα τιθασεύσει τις ακρότητες του οικονομικού κεφαλαίου, δεν είναι ούτε ριζοσπαστικές ούτε ακραίες. Τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας καλά θα κάνουν να σκεφτούν τι θα συμβεί αν αυτές οι διαμαρτυρίες πέσουν στο κενό».
Ντονατέλα ντέλα Πόρτα, διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών για τα Κοινωνικά Κινήματα στην Ευρώπη
«Διαμαρτυρία υπέρ της εθνικής κυριαρχίας»
«Φτώχεια και ανεργία βγάζουν τον κόσμο στους δρόμους» λέει στο «Βήμα» η Ντονατέλα ντέλα Πόρτα, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία και διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών για τα Κοινωνικά Κινήματα στην Ευρώπη.
«Οι μισοί από τους πολίτες της ΕΕ (και τα δύο τρίτα σε Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Κύπρο) λένε ότι η οικονομική κρίση είναι ο μεγαλύτερος φόβος τους. Αλλά οι έρευνές μας αποκαλύπτουν και κάτι άλλο: τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές της λιτότητας έχουν οδηγήσει στην κατάρρευση της πολιτικής νομιμοποίησης κομμάτων, κυβερνήσεων και ευρωπαϊκών θεσμών. Η εκφυλιστική επίδραση της «Ευρώπης των αγορών» και ο «εξευρωπαϊσμός από τα πάνω» εξοργίζουν βαθιά τους πολίτες» τονίζει.
«Η ελπίδα ότι η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία μιας πιο δίκαιης Ευρώπης, χωρίς αποκλεισμούς, συνετρίβη στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Αποκάλυψε την περιχαράκωση των νεοφιλελεύθερων ιδεών μέσα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και την αδυναμία της ενωμένης Ευρώπης να τηρήσει τις υποσχέσεις για ευημερία. Η κρίση αποκάλυψε την επίδραση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας στην ΕΕ. Η ψευδαίσθηση της αλληλεγγύης και της αναγνώρισης των δικαιωμάτων των ασθενέστερων κρατών εξαφανίστηκε. Στη θέση της ήρθαν επαχθείς όροι που επιβάλλονται στις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την οικονομική κρίση και οι οποίες αναγκάστηκαν να θυσιάσουν ό,τι λίγο τους απέμενε από εθνική κυριαρχία σε αντάλλαγμα για υλική βοήθεια. Οι διαδηλώσεις κατά της λιτότητας χαρακτηρίζονται και από την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας. Ετσι εξηγείται και η άνοδος του νέου εθνικισμού» λέει η Ντέλα Πόρτα.
Ντονατέλα ντέλα Πόρτα, διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών για τα Κοινωνικά Κινήματα στην Ευρώπη
«Διαμαρτυρία υπέρ της εθνικής κυριαρχίας»
«Φτώχεια και ανεργία βγάζουν τον κόσμο στους δρόμους» λέει στο «Βήμα» η Ντονατέλα ντέλα Πόρτα, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία και διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών για τα Κοινωνικά Κινήματα στην Ευρώπη.
«Οι μισοί από τους πολίτες της ΕΕ (και τα δύο τρίτα σε Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία και Κύπρο) λένε ότι η οικονομική κρίση είναι ο μεγαλύτερος φόβος τους. Αλλά οι έρευνές μας αποκαλύπτουν και κάτι άλλο: τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές της λιτότητας έχουν οδηγήσει στην κατάρρευση της πολιτικής νομιμοποίησης κομμάτων, κυβερνήσεων και ευρωπαϊκών θεσμών. Η εκφυλιστική επίδραση της «Ευρώπης των αγορών» και ο «εξευρωπαϊσμός από τα πάνω» εξοργίζουν βαθιά τους πολίτες» τονίζει.
«Η ελπίδα ότι η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία μιας πιο δίκαιης Ευρώπης, χωρίς αποκλεισμούς, συνετρίβη στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Αποκάλυψε την περιχαράκωση των νεοφιλελεύθερων ιδεών μέσα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και την αδυναμία της ενωμένης Ευρώπης να τηρήσει τις υποσχέσεις για ευημερία. Η κρίση αποκάλυψε την επίδραση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας στην ΕΕ. Η ψευδαίσθηση της αλληλεγγύης και της αναγνώρισης των δικαιωμάτων των ασθενέστερων κρατών εξαφανίστηκε. Στη θέση της ήρθαν επαχθείς όροι που επιβάλλονται στις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την οικονομική κρίση και οι οποίες αναγκάστηκαν να θυσιάσουν ό,τι λίγο τους απέμενε από εθνική κυριαρχία σε αντάλλαγμα για υλική βοήθεια. Οι διαδηλώσεις κατά της λιτότητας χαρακτηρίζονται και από την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας. Ετσι εξηγείται και η άνοδος του νέου εθνικισμού» λέει η Ντέλα Πόρτα.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό; «Η ιδέα ότι η διαπλοκή οικονομικής και πολιτικής εξουσίας έχει καταστρέψει ανεπανόρθωτα την αντιπροσωπευτική δημοκρατία αποτελεί τη βάση πολλών διαδηλώσεων κατά της λιτότητας. Παρατηρούμε δραματική πτώση στο ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι έχουν εμπιστοσύνη στα εθνικά κοινοβούλια, στα πολιτικά κόμματα, στα συνδικάτα και στην ΕΕ» προσθέτει.
Δημοκρατία από τα κάτω
«Είναι μια ευρέως διαδεδομένη αντίδραση στον σφετερισμό της εθνικής κυριαρχίας που παράγεται από την κρίση, ιδίως στις χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης. Με διαμαρτυρίες και καταλήψεις, διαδηλωτές προσπαθούν να ξαναχτίσουν τις δημοκρατικές διαδικασίες –από κάτω προς τα πάνω και σε τοπικό επίπεδο. Οι acampadas των Αγανακτισμένων και τα κινήματα τύπου Occupy αυτοενσωματώνουν δημοκρατικές διαδικασίες αντί να αλληλεπιδρούν με ένα σύστημα που θεωρείται τώρα ανίκανο να εφαρμόσει τη Δημοκρατία» εξηγεί η ιταλίδα κοινωνιολόγος.
Και καταλήγει: «Οι εντάσεις στις σχέσεις με τα πολιτικά κόμματα (και με τους δημοκρατικούς θεσμούς εν γένει) που υπήρχαν έχουν αυξηθεί σημαντικά με τα διαδοχικά κύματα της διαμαρτυρίας. Αυτές χαρακτηρίζονται σήμερα από μια ευρεία απόρριψη συμμαχιών με πολιτικούς και κόμματα, που θεωρούνται διεφθαρμένα εργαλεία κυριαρχίας. Και ενώ είναι αλήθεια ότι ακούγονται εκκλήσεις για μια διαφορετική Ευρώπη, η αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων και η ασυμμετρία των επιπτώσεων της παγκόσμιας κρίσης μεταξύ των χωρών δυσκολεύουν τον συντονισμό των κοινωνικών κινημάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο».
«Τα στοιχεία μας δείχνουν ότι οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας, Ισπανία, Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία, έχουν υψηλότερα επίπεδα διαμαρτυρίας. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι ακόμη πιο σημαντικό –διότι νέοι είναι κυρίως πίσω από τα κύματα των διαδηλώσεων» λέει στο «Βήμα» ο Μάρκος Ανσελοβισί, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, ειδικός στα κοινωνικά κινήματα.
Εικοσάρηδες χωρίς ελπίδα για καλύτερη ζωή
Βόμβα έτοιμη να εκραγεί στα θεμέλια της Ευρώπης είναι η μαζική ανεργία. Από την Ελλάδα στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, περνάει μέσα από μέρη της Γαλλίας και της Βρετανίας, στην Ιρλανδία, στην Ισλανδία και στα φτωχά προάστια στις σκανδιναβικές πόλεις.
Βόμβα έτοιμη να εκραγεί στα θεμέλια της Ευρώπης είναι η μαζική ανεργία. Από την Ελλάδα στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, περνάει μέσα από μέρη της Γαλλίας και της Βρετανίας, στην Ιρλανδία, στην Ισλανδία και στα φτωχά προάστια στις σκανδιναβικές πόλεις.
Στη χώρα μας και στην Ισπανία, ένας στους δύο 20άρηδες δεν έχει δουλειά. Ακόμη και στους πλούσιους του Βορρά, ένας στους 13 νέους είναι άνεργος στη Γερμανία, ένας στους 11 στην Αυστρία και ένας στους 9 στις Κάτω Χώρες. Αυτά τα ποσοστά ανεργίας είναι τα υψηλότερα που έχουμε δει μετά το Κραχ. Και στη δεκαετία του 1930 ήταν κυρίως μεσήλικοι άνδρες που δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά, όχι νέοι και μορφωμένοι. Στην Ελλάδα το 30% των νέων ανέργων έχει πτυχίο, στην Ισπανία το 40%.
«Τα στοιχεία μας δείχνουν ότι οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας, Ισπανία, Ελλάδα, Ιρλανδία και Πορτογαλία, έχουν υψηλότερα επίπεδα διαμαρτυρίας. Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι ακόμη πιο σημαντικό –διότι νέοι είναι κυρίως πίσω από τα κύματα των διαδηλώσεων» λέει στο «Βήμα» ο Μάρκος Ανσελοβισί, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κεμπέκ, ειδικός στα κοινωνικά κινήματα.
Η οικονομική κρίση του 2008 δημιούργησε μια γενιά 20άρηδων και 30άρηδων χωρίς ελπίδες για καλύτερη ζωή. Απελπισία που φαίνεται και από το όνομα μερικών οργανώσεων στην Ισπανία, όπως «Νεολαία Χωρίς Μέλλον» (Juventud Sin Futuro). Δύο από τα πιο γνωστά συνθήματά τους είναι «Δεν θα ‘χεις δικό σου σπίτι στην π…α τη ζωή σου!» (No tendrás casa en la puta vida!) και «Χωρίς σπίτι, χωρίς δουλειά, χωρίς σύνταξη, χωρίς φόβο!» (Sin casa, sin curro, sin pension, sin miedo!).
Μετά την Ελλάδα, τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας για τους νέους στην ΕΕ τα έχουν η Ισπανία (55,9%), η Ιταλία (38,4%) και η Πορτογαλία (38,3%). Τα χαμηλότερα η Γερμανία (7,7%), η Αυστρία (8,7%) και η Ολλανδία (10,5%). Στις 28 χώρες-μέλη κατά μέσον όρο ο ένας στους τέσσερις νέους είναι άνεργος.
«Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί νέοι Ευρωπαίοι αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι και απογοητευμένοι. Σε πρώτο στάδιο στρέφουν την οργή τους προς τους πολιτικούς, που τους έχουν απορρίψει. Δεν ψηφίζουν και δεν πιστεύουν στις υποσχέσεις της ελεύθερης αγοράς. Η απόσταση από τον εξτρεμισμό και τη βία δεν είναι μεγάλη. Ηδη βλέπουμε κοινωνικές αναταραχές και άνοδο των πολιτικών άκρων, σε όλη την Ευρώπη» μας είπε ο Ντέιβιντ Κρίβανεκ, διευθυντής στο Open Democracy, ψηφιακό φόρουμ για τη δημοκρατική αλλαγή, με έδρα το Λονδίνο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
