Με τις συγκρούσεις μεταξύ των φιλορώσων αυτονομιστών και των ουκρανικών δυνάμεων να έχουν εξαπλωθεί σε τρίτο μέτωπο στη Νοτιοανατολική Ουκρανία, η κρίση εισέρχεται σε νέα επικίνδυνη φάση. Αξιωματούχοι στο Κίεβο ισχυρίζονται ότι ρωσικά στρατεύματα διέσχισαν τα ουκρανικά σύνορα προκειμένου να βοηθήσουν τους αυτονομιστές να καταλάβουν τη μεθοριακή πόλη Νοβοαζόφσκ. Παρότι η Μόσχα το διαψεύδει, αν οι φιλορώσοι αντάρτες συνεχίσουν ακάθεκτοι την προέλασή τους νοτιοανατολικά, η Ρωσία θα έχει ένα σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα στον συγκεκαλυμμένο πόλεμο που διεξάγει στην Ουκρανία: καταλαμβάνοντας το λιμάνι της Μαριούπολης, ολόκληρη η βόρεια ακτή της Αζοφικής Θάλασσας θα περιέλθει σε (φιλο)ρωσικό έλεγχο. Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν παίζει σκληρό παιχνίδι στην Ουκρανία και όλοι οι εμπλεκόμενοι προετοιμάζονται για έναν βαρύ ουκρανικό χειμώνα –διπλωματικά, στρατιωτικά και γεωπολιτικά.
Θα μπορούσε κανείς εύκολα να φανταστεί ποιες θα ήταν οι δηλώσεις που ακολούθησαν τη συνάντηση του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και του ουκρανού ομολόγου του Πέτρο Ποροσένκο στο Μινσκ της Λευκορωσίας την περασμένη εβδομάδα, ακόμη και αν δεν τις είχε παρακολουθήσει. Οι συνομιλίες πραγματοποιήθηκαν σε «καλό κλίμα» και οι δύο πλευρές συμφώνησαν στο ότι η κρίση πρέπει να τερματιστεί. Η θεωρία και οι καλές προθέσεις φυσικά απέχουν πολύ από την ωμή πραγματικότητα: μία ημέρα πριν από τη συνάντηση των δύο ηγετών ρώσοι στρατιώτες συνελήφθησαν να έχουν διασχίσει τα ουκρανικά σύνορα (κατά λάθος, σύμφωνα με τη Μόσχα), ενώ το Κίεβο κατηγορεί τη ρωσική κυβέρνηση ότι υποστηρίζει τους αντάρτες, στέλνοντάς τους στρατιώτες και όπλα.
Την ίδια στιγμή νέα πεδία στρατιωτικής αντιπαράθεσης ανοίγουν στη Νοτιοανατολική Ουκρανία. «Ο Πούτιν δεν θέλει να δει τις αυτονομιστικές δυνάμεις να συντρίβονται. Επομένως προσπαθεί να διατηρήσει τις γραμμές ανεφοδιασμού προς αυτούς και/ή να ανοίξει νέα μέτωπα στα νοτιοανατολικά προκειμένου να διασπάσει τις ουκρανικές δυνάμεις. Αν ο στρατηγικός στόχος είναι ευρύτερος, οι Ρώσοι μπορεί να εξετάζουν την πιθανότητα να δημιουργήσουν έναν ασφαλή διάδρομο στην ξηρά από τη Ρωσία προς την Κριμαία μέσω της Μαριούπολης» είπε στο «Βήμα» ο Ρόμπερτ Λέγκβολντ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στις ΗΠΑ και ειδικός στην εξωτερική πολιτική των μετασοβιετικών κρατών. «Θα ήταν εξαιρετικά ανόητο να υποτιμήσουμε την ουκρανική κρίση, το πόσο σοβαρή και δυνητικά τραγική μπορεί αυτή να αποδειχθεί. Η Ρωσία θα μπορούσε να εμπλακεί όχι μόνο σε μια σοβαρή αντιπαράθεση με τη Δύση αλλά και σε έναν επικίνδυνο ανταρτοπόλεμο. Και δεν επικρατεί πάντοτε η λογική» προσέθεσε ο καθηγητής Λέγκβολντ.
Από τον περασμένο Απρίλιο, όταν ξέσπασαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων και των φιλορώσων αυτονομιστών, εκτιμάται ότι έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 2.100 άνθρωποι. Αν και η Μόσχα έχει επανειλημμένα αρνηθεί ότι στέλνει στρατιώτες στην Ανατολική Ουκρανία, ο ηγέτης των φιλορώσων ανταρτών Αλεξάντρ Ζακχαρτσένκο είπε ότι τουλάχιστον 3.000 ρώσοι πολίτες πολεμούν στο πλευρό τους εθελοντικά, με πολλούς από αυτούς να είναι πρώην ένστολοι. Ο ουκρανός πρωθυπουργός Αρσένι Γιάτσενιουκ με αφορμή τις εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Ουκρανία ζήτησε την άμεση βοήθεια του ΝΑΤΟ, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι η Ρωσία σχεδιάζει να σταματήσει τον χειμώνα την παροχή φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

«Με τις ενέργειές του στην Ανατολική Ουκρανία ο Πούτιν προσπαθεί να επιτύχει τα εξής: Πρώτον, να ασκήσει πιέσεις στην ουκρανική κυβέρνηση να προβεί σε παραχωρήσεις προς τους αυτονομιστές. Δεύτερον, θέλει να δείξει στις υπόλοιπες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, ότι η Ρωσία είναι ένας σημαντικός παίκτης σε αυτή την κρίση και κυρίως ότι είναι σημαντική στον κόσμο»
μας είπε ο Ρίτσαρντ Στολ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Ράις στο Χιούστον των ΗΠΑ και ειδικός σε θέματα διεθνών συγκρούσεων.
Σύμφωνα με τον ίδιο, αν προκύψουν ειρηνευτικές διαδικασίες στην Ουκρανία και κάποιο είδος συμβιβασμού μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, αυτές θα πρέπει να συμπεριλάβουν το φυσικό αέριο. «Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι η ροή του φυσικού αερίου εντός και διά μέσου της Ουκρανίας δεν θα διακοπεί. Οτι δηλαδή η Ρωσία δεν θα διακόψει το φυσικό αέριο που προορίζεται για την Ουκρανία αλλά και αυτό που περνά μέσω της Ουκρανίας προς την Ευρώπη. Παράλληλα και ότι η Ουκρανία δεν θα διακόψει το αέριο που περνά μέσω των αγωγών της προς την Ευρώπη» εξήγησε ο καθηγητής Στολ.

«Ο Ποροσένκο πιστεύει ότι με την απόλυτη υποστήριξη της Δύσης θα μπορέσει να επιτύχει απόλυτη στρατιωτική νίκη ενάντια στους αντάρτες. Δυστυχώς, αυτό δεν θα θέσει τέλος στις συγκρούσεις, απλώς θα τις κάνει υπόγειες»
μας είπε ο Νικολάι Πέτρο, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ρόουντ Αϊλαντ στο Κίνγκστον στις ΗΠΑ. «Με την οικονομική κατάρρευση της Ουκρανίας να είναι επικείμενη, ο Ποροσένκο θα καταλάβει ότι η οικονομική βοήθεια που διατίθεται να προσφέρει η Δύση αναλογεί σε μόνο ένα μικρό μέρος των χρημάτων που χρειάζεται η ουκρανική οικονομία για να επιπλεύσει. Θα πρέπει να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τη Ρωσία όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, αφού δεν υπάρχει άλλη μεγάλη αγορά για την ουκρανική βιομηχανική παραγωγή» κατέληξε.
ΣΚΗΝΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

Ανοιγμα στην Κίνα, γκάζι και εκβιασμός

Η Ρωσία καλύπτει περίπου το 33% της ζήτησης για φυσικό αέριο στην Ευρώπη, ενώ το 50% του εξαγόμενου αερίου προς την ΕΕ περνά μέσω Ουκρανίας. Αλλά η γεωστρατηγική ματιά του προέδρου Πούτιν στρέφεται πλέον στην Ασία: τον περασμένο Μάιο η ρωσική Gazprom και η κινεζική CNPC υπέγραψαν μια ιστορική σύμβαση-μαμούθ για μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία προς την Κίνα αξίας 400 δισ. (!) δολαρίων και διάρκειας 30 ετών. Με την Κίνα ως ισχυρό «πελάτη», ο ηγέτης του Κρεμλίνου θα μπορεί πιο άνετα να ανοιγοκλείνει τη στρόφιγγα των αγωγών, εκβιάζοντας την Ευρώπη.
Αδύναμο Κίεβο, πανίσχυρη Μόσχα
Αν η Ρωσία αποφάσιζε να εμπλακεί σε έναν ανοιχτό πόλεμο στην Ουκρανία, τα πράγματα θα ήταν πολύ σκούρα για το Κίεβο: η Ρωσία διαθέτει εξαπλάσιο αριθμό μάχιμων στρατιωτών (766.000) και υπερδιπλάσιο αριθμό τεθωρακισμένων οχημάτων (2,500) από την Ουκρανία. Στέλεχος του ΝΑΤΟ ισχυρίστηκε, ανωνύμως, ότι «περισσότεροι από 1.000 ρώσοι στρατιώτες πολεμούν αυτή τη στιγμή στα ουκρανικά εδάφη».
Τάφοι ακόμη και σε κήπους
Επισήμως 2.119 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και 5.043 έχουν τραυματιστεί στις συγκρούσεις στην Ανατολική Ουκρανία από τα μέσα του περασμένου Απριλίου, όπως αναφέρει έκθεση του ΟΗΕ. Μόνο στην περιοχή του Ντονέτσκ έχουν χάσει τη ζωή τους 951 πολίτες. Σύμφωνα με αναφορές, στην περιοχή του Λουχάνσκ τα θύματα θάβονται πρόχειρα ακόμη και σε κήπους.
Οικονομικό χάλι στη χώρα-τράνζιτ
Επειτα από μηδενική ανάπτυξη το 2013, το πραγματικό ΑΕΠ της Ουκρανίας εκτιμάται ότι θα μειωθεί κατά 4% στη διάρκεια του 2014 (χωρίς σε αυτό να συμπεριλαμβάνεται η Κριμαία που αντιπροσωπεύει το 3% του ΑΕΠ) εξαιτίας των μέτρων λιτότητας που επηρεάζουν την εσωτερική ζήτηση, των ρωσικών εμπορικών περιορισμών και των αυξημένων τιμών στην εισαγόμενη ενέργεια. Καθώς η χώρα-τράνζιτ του ρωσικού φυσικού αερίου αποσυντίθεται, το φιλοδυτικό τμήμα της αντιμετωπίζει τεράστια οικονομικά προβλήματα. Η μαστιζόμενη από την κρίση ΕΕ αδυνατεί να χρηματοδοτήσει επαρκώς το Κίεβο, δεδομένης και της ευρωπαϊκής πολιτικής πολυγλωσσίας.

Τζον Μίρσχαϊμερ: Οι δυτικοί ηγέτες δεν κατανοούν την πολιτική της ισορροπίας της ισχύος

Ο θεωρητικός των Διεθνών Σχέσεων μιλά στο «Βήμα» για την ουκρανική κρίση

«Η κρίση στην Ουκρανία προκλήθηκε από την αδυναμία των δυτικών ηγετών να κατανοήσουν ότι ο κόσμος λειτουργεί με βάση τις αρχές της realpolitik» είπε μιλώντας στο «Βήμα» ο Τζον Μίρσχαϊμερ, θεωρητικός των Διεθνών Σχέσεων, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου στις ΗΠΑ και συγγραφέας του βιβλίου Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων (εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2006).

Πώς οδηγηθήκαμε στην ουκρανική κρίση και πώς θα βγούμε από αυτήν;
«Οι δυτικοί ηγέτες που υποκίνησαν τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ αλλά και την Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία απλώς δεν κατανοούν την πολιτική της ισορροπίας της ισχύος και η ουσία αυτής της κρίσης βρίσκεται σε αυτή την πολιτική. Οι Ρώσοι φοβούνται πολύ για την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, όπως και το ότι η Δύση θα καταφέρει να τραβήξει την Ουκρανία από την τροχιά της Ρωσίας και θα την κάνει προπύργιό της. Οι Ρώσοι θεωρούν πως αυτό είναι απαράδεκτο και θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να το αποτρέψουν. Αυτό είναι βασική Γεωπολιτική. Και το γεγονός ότι η Δύση δεν έχει κατανοήσει αυτή τη βασική λογική του παιχνιδιού είναι αξιοσημείωτο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η Δύση είναι εξαιρετικά επηρεασμένη από τις ιδέες του φιλελευθερισμού στις διεθνείς σχέσεις απορρίπτοντας τις βασικές αρχές της realpolitik. Αλλά η πικρή αλήθεια είναι ότι ο κόσμος συχνά λειτουργεί με βάση τη realpolitik και όχι τον φιλελευθερισμό. Και όταν δεν δίνεις σημασία στη βασική ρεαλιστική λογική, μπλέκεις σε καταστάσεις όπως αυτή στην Ουκρανία. Το ζήτημα τώρα είναι να δημιουργηθεί μια ουδέτερη Ουκρανία, που θα λειτουργεί αποτελεσματικά ως διαμεσολαβητής μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να μην είναι αντιρωσική και φιλονατοϊκή. Επίσης είναι σημαντικό να μην είναι φιλορωσική και αντινατοϊκή. Εκτός από μια ουδέτερη Ουκρανία, η Δύση θα πρέπει να κάνει πίσω στο θέμα της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε αυτή τη δεδομένη χρονική στιγμή. Ωστόσο ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Αντερς Φονγκ Ράσμουσεν συνεχίζει να αφήνει να εννοηθεί ότι η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ, και από ρωσικής πλευράς αυτό είναι πολύ ανησυχητικό».

Υπό ποιους όρους θα μπορούσε η Ρωσία να εισβάλει ανοιχτά στην Ουκρανία;
«Οι Ρώσοι δεν έχουν κίνητρο να καταλάβουν την Ανατολική Ουκρανία. Βασικός τους στόχος είναι να κάνουν ό,τι μπορούν για να καταστρέψουν την Ουκρανία, να γίνει μη λειτουργικό κράτος και να μην μπορεί να ενσωματωθεί στο στρατόπεδο της Δύσης. Αλλά οι Ρώσοι δεν ενδιαφέρονται να κατακτήσουν την Ουκρανία. Πιστεύω ότι κατανοούν πλήρως πόσο μεγάλο θα ήταν το κόστος αν προσπαθούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο. Οπότε δεν έχουν ισχυρά κίνητρα να εισβάλουν στην Ανατολική Ουκρανία και να μετατρέψουν τον εμφύλιο πόλεμο εκεί σε διακρατικό. Ωστόσο, αν αυτός ο εμφύλιος αποδεικνυόταν εξαιρετικά αιματηρός και η ουκρανική κυβέρνηση σκότωνε μεγάλο αριθμό φιλορώσων, η Ρωσία μπορεί να εισέβαλλε ανοιχτά – και αυτό θα ήταν καταστροφικό για όλους τους εμπλεκομένους».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ