Ακριβώς τρία χρόνια μετά το ξέσπασμά τους, οι λαϊκές εξεγέρσεις οι οποίες πρωτοξεκίνησαν στην Τυνησία τον Δεκέμβριο του 2010 και εξαπλώθηκαν σε μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου μοιάζουν με ένα όμορφο όνειρο που τσακίστηκε πάνω στα σκληρά βράχια της πραγματικότητας.
Το έδειξαν οι χιλιάδες άνθρωποι που βγήκαν στους δρόμους της Τύνιδας, διαδηλώνοντας για τη φτώχεια και την ανεργία, στην επέτειο του ξεσηκωμού. Και αυτά στη μοναδική χώρα όπου η Αραβική Ανοιξη έδωσε, με μεγάλες δυσκολίες, κάποιους χειροπιαστούς καρπούς: υιοθετήθηκε ένα σχετικά φιλελεύθερο σύνταγμα και ο πολυκομματισμός εδραιώνεται στην πολιτική ζωή.
Στην Αίγυπτο, τη ναυαρχίδα του αραβικού κόσμου, η πλατεία Ταχρίρ έριξε τον Μουμπάρακ στις 25 Ιανουαρίου του 2011. Στις ελεύθερες εκλογές που ακολούθησαν εξελέγη πρόεδρος ο Μοχάμεντ Μόρσι, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Αλλά ο κόσμος ξαναβγήκε στην πλατεία πέρυσι το καλοκαίρι, καταγγέλλοντας τον αυταρχισμό του νέου ισλαμιστικού καθεστώτος. Ο στρατός έκανε πραξικόπημα, τον Ιούλιο, και κυβερνάει σήμερα την Αίγυπτο.
«Είναι η «Αραβική Ανοιξη» νεκρή;» ρώτησε το «Βήμα» τον Αντρέα Τέτι, διευθυντή του Κέντρου για την Παγκόσμια Ασφάλεια και τη Διακυβέρνηση στο Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν, στη Σκωτία, ειδικό σε θέματα Μέσης Ανατολής.
«Οι επαναστατικές διαδικασίες δεν είναι ποτέ μια απλή γραμμική υπόθεση. Ακόμη και όταν στέφονται τελικά με επιτυχία, υπάρχει πάντα μια φάση αντεπαναστατική. Αυτό συμβαίνει τώρα. Είναι εύκολο να πούμε ότι οι αραβικές εξεγέρσεις δεν οδήγησαν πουθενά, ότι τα καθεστώτα αντεπιτέθηκαν με επιτυχία, όπως στην Αίγυπτο ή στο Μπαχρέιν, ή με αίμα, όπως στη Συρία. Και είναι εύκολο να δούμε την Αίγυπτο ή τη Λιβύη σαν παραδείγματα υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν και μεταβάσεων που απέτυχαν» μας λέει.



«Αλλά η ιδέα ότι οι εξεγέρσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν αμέσως σε δημοκρατική αλλαγή χωρίς καμία δυσκολία είναι εξαιρετικά απλοϊκή. Αντιμετώπισαν τρομερά εμπόδια: το «βαθύ κράτος» είναι εξαιρετικά καλά εδραιωμένο, οι «επαναστάτες» διασπασμένοι, τα ΜΜΕ απολύτως ελεγχόμενα και οι περιφερειακές και διεθνείς δυνάμεις –από τη Σαουδική Αραβία ως τις ΗΠΑ –δεν στήριξαν την αλλαγή» τονίζει ο Τέτι.
«Νομίζω ότι η πιο σημαντική διάσταση στην πολιτική της Μέσης Ανατολής είναι το αίτημα των λαών για οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη. Θυμηθείτε ότι το πιο δημοφιλές σύνθημα στις εξεγέρσεις ήταν «ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη». Και πράγματι, το λαϊκό αίτημα έμεινε αναπάντητο. Πάρτε το αιγυπτιακό καθεστώς για παράδειγμα: οι κοινωνικές και οικονομικές πολιτικές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ήταν σχεδόν πανομοιότυπες με εκείνες του Μουμπάρακ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ένα ισχυρό μέρος της ηγεσίας της Αδελφότητας είναι επιχειρηματίες. Αν είχαν μείνει οι ισλαμιστές στην εξουσία, θα ήταν πολύ προφανές ότι δεν είχαν καμία απάντηση για τη φτώχεια στην Αίγυπτο. Θα ήταν πολύ προφανές γιατί θα συνέχιζαν πολιτικές όπως οι ιδιωτικοποιήσεις, η μείωση των μισθών και η υπονόμευση των συνδικάτων, ακριβώς όπως έκανε ο Μουμπάρακ και όπως κάνει τώρα η κυβέρνηση του στρατού» προσθέτει.
«Η σημασία των αραβικών εξεγέρσεων είναι ότι, επιτυχείς ή όχι, ήταν μια άνευ προηγουμένου κινητοποίηση ενάντια στον αυταρχισμό και στην κοινωνική και οικονομική αδικία, χωρίς την οποία η δημοκρατία παραμένει ένα άδειο κέλυφος. Αυτός είναι ο λόγος που οι εξεγέρσεις έγιναν σύμβολο μιας παγκόσμιας αντίδρασης κατά της διάβρωσης της δημοκρατίας. Παρά το γεγονός ότι κινήσεις όπως οι Αγανακτισμένοι ή το Occupy ήταν τοπικές, ο κόσμος από τη Μέση Ανατολή ως την Ευρώπη και τις ΗΠΑ διαμαρτυρήθηκε κατά της κοινωνικής αδικίας, της μαζικής εξαθλίωσης, της ποινικοποίησης της διαμαρτυρίας» τονίζει ο συνομιλητής μας.
Και καταλήγει: «Τα τελευταία 30 χρόνια οικονομικές και πολιτικές ελίτ έχουν επιλέξει να θυσιάσουν τις πολιτικές ελευθερίες και την κοινωνική δικαιοσύνη στον βωμό της ιδιοτέλειάς τους, αρνούμενες να ανεχθούν ακόμη και μια μικρή ποσότητα κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Οι εξεγέρσεις τους υπενθύμισαν ότι οι επιλογές αυτές έχουν συνέπειες. Τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα πίσω από τις εξεγέρσεις στη Μέση Ανατολή και πίσω από τα μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική παραμένουν: ενώ η ικανότητα να αλλάξουν τα πράγματα μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες συρρικνώνεται, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, τα δίχτυα ασφαλείας κόβονται για τους φτωχούς και τις μεσαίες τάξεις, και οι διαμαρτυρίες ποινικοποιούνται. Αλλά τρία χρόνια μετά η παγκόσμια σημασία της αραβικής εξέγερσης είναι ότι μας θυμίζει πόσο εύθραυστη μπορεί να είναι η φαινομενικά άτρωτη κρατική μηχανή και ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, και όχι μόνο στη Μέση Ανατολή».

Δημοσιεύτηκε στο HELIOS PLUS στις 29 Ιανουαρίου 2014

HeliosPlus