Είναι ο κακός δίδυμος αδελφός του Αϊ-Βασίλη, το αντίπαλο «σκοτεινό» δέος απέναντι στη «φωτεινή» μορφή του αγαπημένου Αγίου των Χριστουγέννων: ο Κράμπους είναι ο δύστροπος, τραγοπόδαρος δαίμονας των παραδόσεων της Γερμανίας, της Αυστρίας και άλλων κεντροευρωπαϊκών χωρών και η αλήθεια είναι πως είναι αρκούντως τρομακτικός.
Η παγανιστική του μορφή, μισός τράγος και μισός δαίμονας, που θυμίζει πλάσματα και της ελληνικής μυθολογίας, όπως τους σατύρους ή τον Πάνα, διαθέτει τεράστια κέρατα, μια μακριά γλώσσα σαν του τραγουδιστή του συγκροτήματος των… KISS, σκούρα μαλλιά και μυτερούς κυνόδοντες. Ο ρόλος του είναι να δέρνει ή ακόμη και να τρώει(!) τα άτακτα παιδιά της χρονιάς που φεύγει.
Ως αντιστάθμισμα, λοιπόν, για την καλοσύνη του Αϊ-Βασίλη –του γνωστού και ως Σάντα Κλάους, βασισμένου στον Αγιο Νικόλαο –που επιβράβευε τα καλά παιδιά με γλυκά, ο Κράμπους έκανε το αντίθετο: όποιο παιδί λόγω κακής διαγωγής δεν βρισκόταν στη λίστα του Σάντα Κλάους, έμπαινε αυτοστιγμεί στη μαύρη λίστα του κερασφόρου δαίμονα. Ο Κράμπους το επισκεπτόταν, το έδενε με μια αλυσίδα, το έβαζε σε ένα σακί ή ένα καλάθι και το μετέφερε στο λημέρι του, στα έγκατα της Γης, όπου το τιμωρούσε δεόντως, ενώ αν πεινούσε ενδέχεται να το… καταβρόχθιζε. Σε μερικές γκραβούρες εποχής ο Κράμπους απεικονίζεται με μια… σκάφη πλυσίματος στην πλάτη, ως μεταφορικό μέσο για τα άτακτα παιδιά.
Η προέλευση αυτού του χριστουγεννιάτικου δαίμονα είναι τουλάχιστον μεσαιωνική. Το όνομά του, Κράμπους (ενίοτε και Γκράμπους), προέρχεται από τη γερμανική λέξη Krampen, που σημαίνει «νύχι» και σύμφωνα με τη συγγενική σκανδιναβική μυθολογία (οι πρόγονοι των Βίκινγκς είναι γερμανικά φύλα που μετανάστευσαν στη Σκανδιναβία) είναι ο γιος της Χελ, της βασίλισσας του Χέλχαϊμ, του Κάτω Κόσμου –του αντίστοιχου ελληνικού Αδη.
Σύμφωνα με τη γερμανική λαογραφία, που ως επιστήμη είναι και αυτή τέκνο του γερμανικού ρομαντισμού του 19ου αιώνα, ο Κράμπους εμφανίζεται στις πόλεις τη νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου, της παραμονής του Αγίου Νικολάου, γνωστή ως Krampusnacht (Κραμπουσνάχτ, η «Νύχτα του Κράμπους»). Βγαίνει προς αναζήτηση των άτακτων παιδιών. Στις 6 Δεκεμβρίου τα παιδιά θα πάνε στο τζάκι για να δουν αν η χριστουγεννιάτικη κάλτσα τους θα περιέχει κάποιο δώρο (που τους άφησε ο Σάντα Κλάους –άρα ήταν «καλά παιδιά») ή ένα ξύλινο μπαστούνι μαζί με κάρβουνα (σημάδι πως πέρασε από το σπίτι ο Κράμπους, άρα ήταν «κακά παιδιά»).
Κάποιοι επίδοξοι «Κράμπους» στην Αυστρία, στη Γερμανία, στην Ουγγαρία, στη Σλοβενία και στην Τσεχία, τηρώντας το έθιμο ντύνονται με κοστούμια και μάσκες τράγου και τριγυρνούν στους δρόμους, χτυπώντας μικρούς και μεγάλους με ραβδιά.Αυτό είναι το λεγόμενο Krampuslauf (Κραμπουσλάουφ, κάτι σαν το γερμανικό αντίστοιχο του αμερικανικού Χαλοουίν). Επικρατεί ευθυμία και συχνά οι συμμετέχοντες –κυρίως άνδρες –παρασύρονται σε γερή κατανάλωση αλκοόλ.
Τα έθιμα γύρω από τον Κράμπους είχαν απαγορευθεί για πολλά χρόνια στην Αυστρία από την Καθολική Εκκλησία. Και όλα αυτά σε μια χώρα που ως τα τέλη του 18ου αιώνα ο δαίμονας ήταν ιδιαιτέρως δημοφιλής, με τους Αυστριακούς να ανταλλάσσουν μεταξύ τους στις γιορτές τις λεγόμενες Κραμπουσκάρτεν (Krampuskarten) που είχαν σχέδια του Κράμπους να τρομοκρατεί μικρά παιδιά, αλλά και ποιήματα και χιουμοριστικούς στίχους γύρω από τον τραγοπόδαρο θεό των Χριστουγέννων.
Τις τελευταίες δεκαετίες πάντως ο Κράμπους έχει επανέλθει δριμύτερος και είναι αρκετά δημοφιλής την περίοδο των Χριστουγέννων, κυρίως στην Κεντρική Ευρώπη. Οπως είναι αναμενόμενο, γύρω του έχει στηθεί ένα μεγάλο πανηγύρι εμπορικής εκμετάλλευσης του ονόματός του με πολλές χώρες να προσπαθούν να εμπορευματοποιήσουν την εικόνα του πουλώντας σοκολάτες, μικρά ειδώλια, στολές και κάθε είδους αξεσουάρ, όπως κέρατα κ.λπ. Κυκλοφορούν βιβλία, ταινίες και δίσκοι με τη σχετική θεματολογία.
Σύμφωνα με τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους και τους θρησκειολόγους, το παγανιστικό αυτό «θηρίο» υποδηλώνει την ανάγκη των ανθρώπων να μην αποκοπούν από τη ζωώδη και σκοτεινή πλευρά τους, ακόμη και αυτές τις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων, ενώ παραπέμπει ευθέως στη μανιχαϊστική αντίληψη του χωρισμού του κόσμου σε «καλό» (ο Αγιος Βασίλης) και «κακό» (ο Κράμπους), δύο δυνάμεις που βρίσκονται σε αιώνια αντιπαλότητα.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 23 Δεκεμβρίου 2013

HeliosPlus