Ο λαϊκισμός ήρθε για να μείνει στην Ευρώπη

Στο βιβλίο του «Populism in Western Europe» («Λαϊκισμός στη Δυτική Ευρώπη») που θα κυκλοφορήσει στην Αμερική το φθινόπωρο ο oλλανδός καθηγητής Πολιτικών Επιστημών Τέουν Πάουβελς υποστηρίζει ότι η απαισιοδοξία για το μέλλον της Ευρώπης και ο λαϊκισμός που την τρέφει δεν πρόκειται να εξαφανιστούν έστω και αν επανέλθει η ανάπτυξη στα κράτη-μέλη της. Με μόλις διαφαινόμενη δόση αισιοδοξίας οι ερευνητές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής (ECFR) στην έκθεσή τους για τις αντιδράσεις των Ευρωπαίων στην κρίση καταλήγουν σε παραπλήσιο συμπέρασμα: ο αντιευρωπαϊκός λαϊκισμός δεν πρόκειται να υποχωρήσει και «ο ενθουσιασμός (σ.σ.: για την ΕΕ) δεν θα επανέλθει αν δεν γίνουν αλλαγές σε μεγάλο βάθος στην ΕΕ» («The Continent – wide rise of Euroscepticism, Μάιος 2013»). Αλλά και αυτό το ψήγμα αισιοδοξίας για το μέλλον υποχωρεί όταν οι ερευνητές αναθέτουν το έργο των «αλλαγών σε βάθος» στους λαούς και στις κυβερνήσεις τους.

Θα κινηθούν προς τη σωστή κατεύθυνση, προς τις «σε βάθος αλλαγές», οι Ευρωπαίοι; Οι συντάκτες της έκθεσης αμφιβάλλουν. «Πολύ λίγοι στον Βορρά ή στον Νότο της Ευρώπης αισθάνονται σήμερα ότι είναι ανεξάρτητοι» γράφουν. «Σε εθνικό επίπεδο ένα ουσιαστικό μέρος της δημοκρατίας έχει εξαφανιστεί. Και σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν έχει αναδυθεί (…) η ικανότητα των λαών να αποφασίσουν τι θέλουν», καθώς γύρω τους κυκλοφορούν πάσης φύσεως λαϊκιστές οι οποίοι τους επηρεάζουν.

Πώς εκφράζεται, πώς εκδηλώνεται και τι σημαίνει αυτή η απαισιοδοξία των Ευρωπαίων για το μέλλον τους; Κάποτε πιστεύαμε ότι ο ευρωσκεπτικισμός ήταν μια ιδιομορφία των Βρετανών οι οποίοι ουδέποτε συμβιβάστηκαν με το Continent, την (ηπειρωτική) Ευρώπη. Η ιδιομορφία αυτή –που βέβαια δεν είναι ιδιομορφία, αλλά κάτι πολύ συγκεκριμένο –έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη, δημιουργώντας προβλήματα που υπονομεύουν την αντοχή της ΕΕ, αμφισβητούν την επιβίωσή της. Τα στοιχεία που δίνει το Ευρωβαρόμετρο στις αρχές Μαΐου για την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στην ΕΕ είναι δραματικά. Στους οκτώ τελευταίους μήνες στη Γαλλία η εμπιστοσύνη στην ΕΕ και στο μέλλον της έπεσε από +10% σε -22%, στη Γερμανία από το +20% στο -29%, στην Ιταλία από +30% σε -22%, στην Ισπανία από +42% σε -52%, ενώ στην Πολωνία, όπου για διάφορους λόγους η κρίση δεν είναι σοβαρή, η εμπιστοσύνη από +50% εξακολουθεί να υπάρχει αλλά έπεσε στο +6%. Στη Βρετανία η εκτίμηση και η εμπιστοσύνη των Βρετανών στην ΕΕ από -13% κατρακύλησε στο -49%.

Τους ερευνητές του ECFR απασχολεί η Ζδιαπίστωση ότι «έλλειψη εμπιστοσύνης στην ΕΕ δείχνουν και οι δανειστές και οι δανειολήπτες (…) και τα μέλη της ευρωζώνης αλλά και εκείνα που θα ενταχθούν στο μέλλον, ακόμη και εκείνα που ίσως κάποτε ενταχθούν». Πρόκειται για «φαινόμενο άκρως ενοχλητικό», επειδή δίνει τροφή στους «επιθετικούς» λαϊκιστές και υπονομεύει όχι μόνο θεσμούς που συνδέονται με την ΕΕ αλλά και «τις προεκτάσεις της είτε τις ρίζες της είτε και τα δύο». Ποια εμπιστοσύνη θα έχει αύριο ο Ευρωπαίος στη Δικαιοσύνη όταν αυτή «δεν τον υποστήριξε την ώρα που το τραπεζικό σύστημα (σ.σ.: της ΕΕ) τον τραυμάτιζε;» διατυπώνουν το ρητορικό ερώτημα –με την αναμενόμενη απάντηση.

Διαπιστώνουν και άλλο «τραυματικό πλήγμα» που δημιουργεί η αμφισβήτηση της ΕΕ από τους Ευρωπαίους και τρέφει τον λαϊκισμό: την «τομή» ανάμεσα σε ευρωπαϊκό Βορρά και Νότο. Και «δεν πρόκειται για παροδικό, επιπόλαιο φαινόμενο», το οποίο τα πολιτικά κόμματα «θα μπορούσαν να χειριστούν αποτελεσματικά».