Το επόμενο μεγάλο λάθος της Ευρώπης

Οικοδομώντας την νομισματική ένωση της Ευρώπης, οι πολιτικοί ηγέτες δεν αναλογίστηκαν όλες τις επιπτώσεις, γεγονός που οδήγησε σε σοβαρά σχεδιαστικά ελαττώματα. Το χειρότερο είναι ότι δεν μοιάζουν να έχουν διδαχτεί από αυτή την εμπειρία, διότι ετοιμάζονται να χρησιμοποιήσουν την ίδια προσέγγιση και στο πολιτικό ανάλογο της νομισματικής ένωσης.

Η λογική της οικονομικής κρίσης οδηγεί τους Ευρωπαίους προς μεγαλύτερη ενοποίηση, η οποία συνεπάγεται νέους μηχανισμούς πολιτικής έκφρασης. Πολύ πριν χτυπήσει η κρίση, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) θεωρείτο ευρέως ότι υπέφερε από «δημοκρατικό έλλειμμα». Τώρα με πολλούς Ευρωπαίους να κατηγορούν την ΕΕ για επώδυνα μέτρα, αυτή η διαμαρτυρία γίνεται ολοένα και πιο ισχυρή –και οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης πιστεύουν ότι πρέπει να δράσουν άμεσα για την αντιμετώπισή της.

Δυστυχώς, η Ευρώπη αντιμετωπίζει και άλλο ένα έλλειμμα: παρουσιάζει έλλειψη πολιτικής ηγεσίας. Οι χαρισματικές μορφές των μέσων του 20ου αιώνα –Τσόρτσιλ, Αντενάουερ και Ντε Γκολ – δεν έχουν ομοίους τους στις μέρες μας. Οι πολίτες συνδέουν την Ευρώπη πρωτίστως με τεχνοκρατική εκλογίκευση και γραφειοκρατική μουντάδα.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ ανταποκρίνονται σε αυτά τα ελλείμματα με μια πρωτοβουλία μεταρρύθμισης και εκδημοκρατισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο νυν πρόεδρός της Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο υποστηρίζει ότι κόμματα με παρόμοια ιδεολογία που θα κατέβουν στις επόμενες ευρω-εκλογές πρέπει να εντείνουν τη συνεργασία στο πλαίσιο μιας πολιτικής οικογένειας και έπειτα από κοινού να ορίσουν υποψηφίους για την προεδρία της Επιτροπής. Έτσι οι ψηφοφόροι θα παίζουν πιο άμεσο ρόλο στην εκλογή του κορυφαίου ευρωπαίου αξιωματούχου.

Όμως σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αναπτύσσεται μια νέα πολιτική στην οποία τόσο η Αριστερά όσο και η Δεξιά φοβούνται ότι οι εξωτερικές επιρροές και οι ανταγωνισμοί θα μειώσουν την ικανότητά τους να διαμορφώνουν πολιτικές επιλογές. Η κύρια πολιτική τους προτίμηση γίνεται η αντίσταση στις εξωτερικές απειλές. Πλέον η πόλωση Αριστεράς- Δεξιάς δεν λειτουργεί.

Όμως μια τεχνητή πολιτειακή οργάνωση βασισμένη σε αυτό το δίπολο θα δημιουργήσει νέες εντάσεις και θα εντείνει παλιές, σχετικά με την ανακατανομή του πλούτου. Το μόνο πράγμα που θα κρατάει την Αριστερά ενωμένη θα είναι ο ισχυρισμός ότι πρέπει να υπάρξει περισσότερη ανακατανομή: όμως σε ποιον και σύμφωνα με ποιον μηχανισμό;

Ομοίως δεν είναι ξεκάθαρο ότι οι ισπανοί σοσιαλιστές έχουν περισσότερα κοινά με τους γερμανούς σοσιαλδημοκράτες από ό,τι με τους συμπολίτες τους. Κάθε ιδεολογική κατηγοριοποίηση κατά πάσα πιθανότητα θα συσπειρωνόταν σύμφωνα με περίπλοκες εθνικές γραμμές –διαιρέσεις που θα αντικατοπτρίζονταν στον εμπλεκόμενο ανταγωνισμό για τον πιο χαρισματικό. Αντί να ενθαρρύνουμε νέους Τσόρτσιλ και Αντενάουερ, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι νέοι Χίτλερ ή Στάλιν.

Υπάρχει ένα καλύτερο μοντέλο, ανεπτυγμένο σε γλωσσολογικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά ποικίλο δοκιμαστικό σωλήνα, στην καρδιά της Ευρώπης: το ελβετικό μοντέλο των Konkordanzdemokratie. Στο ελβετικό σύστημα, αρκετά κόμματα α ανταγωνίζονται, αλλά δεν στοχεύουν στον αποκλειστικό έλεγχο της κυβέρνησης. Αντιθέτως, όλα τα μεγάλα κόμματα εκπροσωπούνται στην κυβέρνηση και συνεπώς είναι υποχρεωμένα να επιτύχουν συμβιβασμούς. Μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης μερικές φορές οδηγούνται από τοπικιστικά αισθήματα και άλλες από ιδεολογικές δεσμεύσεις, όμως όλα βρίσκονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις.

Η ελβετική λύση εκλογής μιας πολυσυλλεκτικής και ισορροπημένης κυβέρνησης τείνει να παράγει ένα βαρετό χωρίς έμπνευση πολιτικό τοπίο. Μάλιστα ελάχιστοι γνωρίζουν ποιος έχει την ετήσια κυλιόμενη θέση του προέδρου της χώρας.

Οι χαρισματικοί πολιτικοί δρουν μέσω της πόλωσης, του προσεταιρισμού και της κινητοποίησης υποστηρικτών. Οι συνηθισμένοι πολιτικοί αντιθέτως απαιτούν την διατήρησης ενός χαμηλού προφίλ και την προθυμία να πραγματοποιήσουν συμβιβασμούς. Η Ευρώπη σήμερα δεν χρειάζεται ηγέτες που να εμπνέουν και οι οποίοι να είναι σε θέση να προκαλέσουν μια λαϊκίστικη φρενίτιδα. Τουναντίον, χρειάζεται τοπικά σεβαστούς ηγέτες οι οποίοι να είναι ικανοί να εργαστούν σε ένα πολύπλοκο και πολιτικά πολυδιάστατο πλανήτη.