Αν ο Μπαράκ Ομπάμα αναλάμβανε στη δεύτερη θητεία του τις ΗΠΑ όπως ήταν την εποχή της Μεγάλης Υφεσης, στη δεκαετία του 1930, θα είχε… ευκολότερο έργο μπροστά του. Σήμερα η μεσαία τάξη της Αμερικής χάνει σταθερά έδαφος επί περισσότερο από μία δεκαετία – κάτι που είχε να συμβεί από εκείνη την παρατεταμένη ύφεση που ξεκίνησε μετά την καταστρεπτική βουτιά που έκανε το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης το 1929. Το μέσο οικογενειακό εισόδημα των Αμερικανών έφτασε στην κορυφή του το 2000, φθάνοντας τα 64.232 δολάρια (50.157 ευρώ), αλλά στα 12 χρόνια που ακολούθησαν μειώνεται συνεχώς (συνολική μείωση 6%). Οσο και αν ψάξετε δεν θα βρείτε άλλη 12ετή περίοδο μείωσης του εισοδήματος των Αμερικανών παρά μόνο στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης. Επειτα από «έναν λαμπρό αιώνα και μία φρικτή δεκαετία», όπως το έθεσε κάποιος αναλυτής, αναζητείται δεκανίκι για το αμερικανικό όνειρο.
Στις δημοσκοπήσεις που θέτουν το ερώτημα στους Αμερικανούς αν πιστεύουν ότι η χώρα τους βρίσκεται σε παρακμή, το «Ναι» παίρνει από 60% ως 70%. Το ετήσιο έλλειμμα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ φθάνει το 1 τρισ. δολάρια, το δημόσιο χρέος τα 16 τρισ. δολάρια, η ανεργία το 7,9%… Αλλά δεν είναι μόνο οι αριθμοί αμείλικτοι, είναι και η αλλαγή στις αντιλήψεις: για πρώτη φορά αδιαμφισβήτητες αξίες, όπως ότι οι συνθήκες διαβίωσης βελτιώνονται από γενιά σε γενιά, έχουν αρχίσει να κλονίζονται συθέμελα. Ακόμη και το γεγονός ότι μειώνονται τα εισοδήματα όλων εκτός από του πλουσιότερου 1% αποδεικνύει την παρακμή των ΗΠΑ.
Η Αμερική της οποίας θα ηγηθεί ο Ομπάμα για άλλη μία τετραετία δεν είναι η γη των ευκαιριών στο εσωτερικό της ούτε η ακλόνητη υπερδύναμη στο εξωτερικό. «Το αμερικανικό όνειρο δεν υπάρχει πια» λέει ο βρετανός δημοσιογράφος Εντ Λους, συγγραφέας του βιβλίου «Η Αμερική στην εποχή του κατήφορου». «Για παράδειγμα, αν συγκρίνουμε την εισοδηματική κινητικότητα, έχεις διπλάσιες πιθανότητες να ανέβεις εισοδηματική ομάδα –ή κοινωνική τάξη –στον Καναδά ή στη Γερμανία απ’ όσες στις ΗΠΑ». Θεωρεί ότι η Ουάσιγκτον πρέπει πάση θυσία να σταματήσει αυτή την τάση διότι «αποτελεί πολύ πιο σοβαρή πηγή ανησυχίας από τη σχετική οικονομική πτώση που αναμένεται λόγω της ανόδου της Κίνας, της Ινδίας και άλλων».
Το ερώτημα αν η Αμερική βρίσκεται σε μη αναστρέψιμη κατάσταση κατάπτωσης έχει τεθεί τις τελευταίες δεκαετίες, όμως πρόσφατα κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία με το θέμα αυτό. Σε βαθμό που ο αμερικανικός Τύπος σχολιάζει ότι «η παρακμή ασκεί στους ιστορικούς την ίδια γοητεία που ασκεί η αγάπη στους λυρικούς ποιητές». Δημιουργήθηκαν βεβαίως και τα ανάλογα στρατόπεδα –από τη μία οι υποστηρικτές της άποψης της παρακμής της (declinists) και από την άλλη εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η Αμερική κάθε άλλο παρά ξεγραμμένη είναι και θα συνεχίσει ως υπερδύναμη για πολλά ακόμα χρόνια.
Τα πράγματα όμως δεν είναι άσπρο-μαύρο, όπως εξηγεί μιλώντας προς «Το Βήμα» ο Τόμας Σάλερ, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ: «Οι ΗΠΑ συρρικνώνονται ως μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας και σύντομα θα τις ξεπεράσει σε συνολικό ΑΕΠ η Κίνα. Αλλά η Αμερική παραμένει μία ισχυρή οικονομική δύναμη και θα συνεχίσει επί πολλές ακόμα δεκαετίες, ενώ παραμένει και θα συνεχίσει να είναι η μοναδική αδιαμφισβήτητη στρατιωτική υπερδύναμη. Αν και το ποσοστό ανεργίας την καθιστά βραχυχρόνια έναν λιγότερο ελκυστικό προορισμό για μετανάστες, γενικά η Αμερική παραμένει μία χώρα που απορρίπτει τις περισσότερες αιτήσεις που λαμβάνει για βίζα και απόκτηση υπηκοότητας».
Ενα από τα επιχειρήματα που μας καταθέτει ο κ. Σάλερ για το ότι οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε τόσο άσχημη κατάσταση είναι το οικονομικό μοντέλο που ακολουθεί ο πρόεδρος Ομπάμα: «Η οικονομική ύφεση που ξεκίνησε το 2007 και το 2008 έπληξε αναμφισβήτητα την αμερικανική οικονομία, αλλά σε σύγκριση με πολλές άλλες βιομηχανοποιημένες χώρες η ανάπτυξη στην Αμερική στα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν δεν ήταν τόσο άσχημη όσο αλλού. Η Αμερική του Ομπάμα επέλεξε την κεϊνσιανή προσέγγιση αντί της λιτότητας και ωφελήθηκε αναλόγως» –επέλεξε δηλαδή να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες για να αντιμετωπίσει την κρίση και όχι να τις μειώσει.
Η επανεκλογή του Ομπάμα σημαίνει ότι δεν θα καταργηθεί η μεταρρύθμιση της περίθαλψης που είχε εισαγάγει στην πρώτη του θητεία και η οποία επεκτείνει τον αριθμό των Αμερικανών που καλύπτονται από τις υπηρεσίες υγείας. Και αυτό παρά το γεγονός ότι από άποψη δημόσιου ελλείμματος οι ΗΠΑ βρίσκονται στην 139η θέση στον κόσμο, ισοβαθμώντας με την Ελλάδα, την Μποτσουάνα και τη Σουαζιλάνδη.
Στην εξωτερική πολιτική, η δεύτερη θητεία του Δημοκρατικού προέδρου θα φέρει «μόνο πολύ περιορισμένης έκτασης αλλαγές. Ο πρόεδρος θα παραμείνει προσηλωμένος στο να εμποδίσει το Ιράν να αποκτήσει πυρηνική ικανότητα και, ναι, η άνοδος της Κίνας προκαλεί ανησυχία στην Ουάσιγκτον. Ομως ο Ομπάμα υπενθύμισε ότι η Αμερική είναι και χώρα του Ειρηνικού. Οι ΗΠΑ θα παραμείνουν η κορυφαία δύναμη στο δυτικό ημισφαίριο και βόρεια του Ισημερινού, ενώ θα έχουν σημαντική παρουσία στον υπόλοιπο κόσμο» προσθέτει ο κ. Σάλερ.
Με μία διαφορά: η επιρροή τους είναι περιορισμένη σε σχέση με το παρελθόν. Οι ΗΠΑ δανείζονται όλο και περισσότερο από την Κίνα, ενώ μετά τις εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης έχασαν τους δικτάτορες-συμμάχους τους στη Μέση Ανατολή.
Τρεις θλιβερές πρωτιές
Φυλακισμένοι, θρησκόληπτοι και πάνοπλοι
Στη σύγχρονη αμερικανική σειρά «Newsroom» που υπογράφει ο «μάγος του σεναρίου» Ααρον Σόρκιν υπάρχει μία καταπληκτική σκηνή. Ο πρωταγωνιστής, ένας κυνικός τηλεπαρουσιαστής που αποφάσισε να λέει την αλήθεια (τον υποδύεται ο Τζεφ Ντάνιελς), συμμετέχει σε ένα πάνελ. Μία νεαρή από το κοινό ρωτάει «γιατί η Αμερική είναι η σπουδαιότερη χώρα στον κόσμο». Μετά τις κοινοτοπίες και τα αστειάκια των άλλων συνομιλητών, εκείνος λέει, με καταιγιστικό ρυθμό: «Τίποτα απολύτως δεν στηρίζει την άποψη ότι είμαστε η σπουδαιότερη χώρα στον κόσμο. Είμαστε 7η χώρα στη γνώση γραφής και ανάγνωσης, 27η στα μαθηματικά, 22η στην επιστήμη, 49η στο προσδόκιμο ζωής, 41η στη βρεφική θνησιμότητα, 3η στο μέσο οικογενειακό εισόδημα, 4η σε εργατική δύναμη και 4η στις εξαγωγές (σ.σ.: Κάποιοι αριθμοί υπολογίζονται με διαφορετικές μεθόδους ή/και έχουν εν τω μεταξύ μεταβληθεί). Είμαστε πρώτοι στον κόσμο μόνο σε τρεις κατηγορίες: στον αριθμό των φυλακισμένων ανά κάτοικο, στον αριθμό των ενηλίκων που πιστεύουν στην ύπαρξη αγγέλων και στις αμυντικές δαπάνες, όπου ξοδεύουμε μόνοι μας όσα και οι 26 χώρες που ακολουθούν στη λίστα». Οι παρευρισκόμενοι μένουν άναυδοι…
Κάποτε στην Αμερική
Απαρχαιωμένες υποδομές
Σε θέματα υποδομών οι ΗΠΑ δεν ανήκουν στις 10 πρώτες χώρες του κόσμου: μία στις τέσσερις από τις 600.000 γέφυρες είναι ανεπαρκής ή απαρχαιωμένη. Για να ανακτήσουν επαρκείς και σύγχρονες υποδομές οι ΗΠΑ θα πρέπει να επενδύσουν ως το 2050 60% περισσότερα χρήματα απ’ ό,τι σήμερα, δηλαδή περίπου 225 δισ. δολάρια ετησίως.
Οπλα, όπλα, όπλα…
Η Αμερική παραμένει πρωταθλήτρια κόσμου στις αμυντικές δαπάνες, παρά το τεράστιο οπλοστάσιο που ήδη διαθέτει: σύμφωνα με τον προϋπολογισμό για το 2012 έχει ξοδέψει το ποσό-ρεκόρ των 1-1,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, δηλαδή περίπου όσα και οι επόμενες 25 χώρες στην παγκόσμια κατάταξη μαζί.
Κάγκελα παντού
Με 730 φυλακισμένους ανά 100.000 πολίτες, οι ΗΠΑ κατέχουν την παγκόσμια πρωτιά (το αντίστοιχο ποσοστό στη Βρετανία είναι 155 φυλακισμένοι), ενώ από αυτούς μόλις το ένα πέμπτο είναι λευκοί. Μάλιστα την ώρα που η ομοσπονδιακή χρηματοδότηση προς τα πανεπιστήμια ολοένα και φθίνει, Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια ξοδεύουν περισσότερα για τις φυλακές τους.
Πτυχιούχοι χρωστούν $1 τρισ.
Παρ’ ότι τα αμερικανικά πανεπιστήμια παραμένουν τα καλύτερα του κόσμου, τα ήδη παράλογα υψηλά και δυσβάσταχτα δίδακτρά τους αυξάνονται συνεχώς. Οι απόφοιτοι των αμερικανικών πανεπιστήμιων χρωστούν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια σε φοιτητικά δάνεια –ποσό μεγαλύτερο του αμερικανικού ιδιωτικού χρέους -, ενώ το 40% των νέων διδακτόρων επιστρέφουν στις πατρίδες τους (Κίνα και Ινδία).
Προσδόκιμο ζωής
Οσον αφορά το προσδόκιμο ζωής, οι ΗΠΑ βρίσκονται στην 34η θέση παγκοσμίως, με μέσο όρο ζωής τα 78,37 έτη. Την ξεπερνούν η Κίνα, η Ιαπωνία, ο Καναδάς, πολλά κρατίδια της Καραϊβικής, η Ιορδανία, σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση, αλλά και η Βοσνία/Ερζεγοβίνη.
«Λειτουργικά αναλφάβητοι»
Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην έβδομη θέση παγκοσμίως όσον αφορά τη γνώση γραφής και ανάγνωσης: ο μέσος Αμερικανός έχει γλωσσικά το επίπεδο ενός παιδιού της Α’ Γυμνασίου. Υπάρχουν όμως τεράστια ποσοστά «λειτουργικά αναλφάβητων», δηλαδή ατόμων που γνωρίζουν λίγες χιλιάδες λέξεις (κυρίως εξ όψεως). Πέρυσι, στο Ντιτρόιτ και στο Μίσιγκαν το 47% των ενηλίκων ενέπιπτε σε αυτή την κατηγορία.
Αντιδραστικό Κογκρέσο
Την τελευταία πενταετία, οι Ρεπουμπλικανοί έχουν χρησιμοποιήσει το συνταγματικό δικαίωμά τους να μπλοκάρουν την ψήφιση ενός νομοσχεδίου 385 φορές, δηλαδή περίπου όσες το χρησιμοποίησαν στις επτά δεκαετίες ανάμεσα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στο πέρας της κυβέρνησης του Ρόναλντ Ρίγκαν, το 1989.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
