Τέλος στα «ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα». Η εποχή που οι αμερικανοί πολιτικοί μπορούσαν να παραπλανούν ανενόχλητοι τους ψηφοφόρους με ψευδείς ή ανακριβείς δηλώσεις και «μισές αλήθειες» έχει περάσει προ πολλού. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζονται οι ορκισμένοι «κυνηγοί ψεμάτων» (κατά λέξη «ελεγκτές γεγονότων» – «fact checkers») οι οποίοι τους τελευταίους μήνες έχουν μετατραπεί στην πέτρα του σκανδάλου των προεδρικών εκλογών της 6ης Νοεμβρίου στις ΗΠΑ. Πρόκειται για ομάδες ερευνητών, αναλυτών και δημοσιογράφων που δραστηριοποιούνται στο Διαδίκτυο και κάνουν… φύλλο και φτερό κάθε προεκλογική ομιλία των υποψηφίων, από τους λόγους τους στα τηλεοπτικά ντιμπέιτ ως τις προεκλογικές διαφημίσεις και τις συνεντεύξεις τους.

Η παραμικρή αναφορά των υποψηφίων προέδρων σε κονδύλια του προϋπολογισμού, κάθε δήλωση για στατιστικά στοιχεία και οικονομικά δεδομένα, κάθε ισχυρισμός περί συγκεκριμένων πολιτικών –από το περιβάλλον ως την ενέργεια και από την εκπαίδευση ως την ανεργία –τίθεται στο «μικροσκόπιο» των «κυνηγών ψεμάτων». Στη συνέχεια οι κυνηγοί βαθμολογούν την εκάστοτε δήλωση (ως «απόλυτα ψευδή», «παραπλανητική», «μισή αλήθεια» ή «σχεδόν αλήθεια») και τη δημοσιεύουν στις ιστοσελίδες τους, συνοδευόμενη πάντοτε από τις αποδείξεις περί του τι πράγματι ισχύει.

Με το πέρασμα των χρόνων και με τη… βοήθεια των πολιτικών που τροφοδοτούσαν διαρκώς τους ερευνητές με νέες ανακρίβειες, οι ιστοσελίδες των «κυνηγών ψεμάτων», με κυριότερες τις factcheck.org και politifact.com, κατόρθωσαν να κερδίσουν εκατοντάδες χιλιάδες πιστούς ακολούθους. Και πέρασαν από την αφάνεια στο επίκεντρο της σύγχρονης πολιτικής σκηνής των ΗΠΑ. Παραδοσιακά Μέσα, όπως οι «New York Times» και η «Washington Post», αναγκάστηκαν πρόσφατα να δημιουργήσουν τις δικές τους ομάδες «κυνηγών» οι οποίοι λειτουργούν ως χωριστό τμήμα σε σχέση με τους δημοσιογράφους τους.
Οπως όλα δείχνουν, οι «κυνηγοί ψεμάτων» έχουν διαταράξει το πολιτικό και δημοσιογραφικό οικοσύστημα των ΗΠΑ. Αλλοι τούς εκθειάζουν ως το απόλυτο αντίβαρο στα ψεύδη των πολιτικών. Ορισμένοι ωστόσο τους αποδίδουν προκαταλήψεις εις βάρος συγκεκριμένων υποψηφίων. Μιλώντας στο BBC, ο Ρόμπερτ Λίχτερ, διευθυντής του τμήματος Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Τζορτζ Μέισον, απέδωσε ευθέως στην ιστοσελίδα politifact.com έλλειψη αντικειμενικότητας, λέγοντας ότι «κατηγορεί τους Ρεπουμπλικανούς πολύ περισσότερο από τους Δημοκρατικούς για παραποίηση της αλήθειας». Κι όμως, η εν λόγω ιστοσελίδα κέρδισε το 2009 το βραβείο Πούλιτζερ για την κάλυψη των προεδρικών εκλογών του 2008!
Επιπλέον, διαθέτει διάφορα ευρηματικά εργαλεία για τη διαφάνεια στην αποδόμηση του πολιτικού λόγου, όπως το «αληθόμετρο» (Truth-O-meter) που μετράει τον βαθμό αλήθειας δηλώσεων διαφόρων πολιτικών, το επονομαζόμενο «Ομπάμετρο» (Obameter) που μετράει τον βαθμό εκπλήρωσης των προεκλογικών υποσχέσεων του Ομπάμα κατά την πρώτη θητεία του και το «Ρεπουμπλικανό υποσχεσιόμετρο» (GOP Pledge-O-Meter) που μετράει τον βαθμό εκπλήρωσης των προεκλογικών υποσχέσεων των Ρεπουμπλικανών που κέρδισαν την πλειοψηφία του Κογκρέσου το 2010.
Κατόπιν τούτων, είναι άραγε η χειρότερη βαθμολογία των Ρεπουμπλικανών ένδειξη προκατάληψης ή καθαρά… μαθηματικά; «Το Βήμα της Κυριακής» επικοινώνησε με τον Μπιλ Αντέρ, ιδρυτή και αρχισυντάκτη της ιστοσελίδας politifact.com, και του ζήτησε να εκφράσει την προσωπική του άποψη για το ποιος από τους δύο υποψηφίους λέει τα περισσότερα ψέματα. «Είμαι δημοσιογράφος, όχι κοινωνικός επιστήμονας, συνεπώς δεν μου επιτρέπεται να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση» αντέτεινε ο κ. Αντέρ. Τόνισε ωστόσο ότι μία φορά ετησίως οι συντελεστές της ιστοσελίδας επιλέγουν την πιο σημαντική ανακρίβεια και τη δημοσιεύουν ως «Το Ψέμα της Χρονιάς». «Δεν περιοριζόμαστε στις δηλώσεις των υποψηφίων κατά τη διάρκεια των τηλεοπτικών ντιμπέιτ. Αυτές είναι μόλις ένα μικρό δείγμα από τα αναρίθμητα μηνύματα που αποδομούμε» προσθέτει.
Τα ψέματα και οι ανακρίβειες των υποψηφίων εκτείνονται σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Ωστόσο υπάρχει μια θεματολογία που προσφέρεται ιδιαίτερα για παραπλανητικές δηλώσεις. «Το δημοφιλέστερο «πεδίο ανακριβειών» είναι η φορολογική πολιτική του Ρόμνεϊ» λέει στο «Βήμα της Κυριακής» η Λόρι Ρόμπερτσον, διευθύντρια σύνταξης της ιστοσελίδας factcheck.org.

«Ο Ομπάμα επαναλαμβάνει διαρκώς ότι ο Ρόμνεϊ θα αυξήσει τη φορολογία για τη μεσαία τάξη. Αυτό όμως είναι αναληθές, γιατί ο Ρόμνεϊ έχει επανειλημμένως δηλώσει ότι δεν πρόκειται να αυξήσει τους φόρους των μικρομεσαίων. Αντιστρόφως, ο Ρόμνεϊ ισχυρίζεται ότι θα μειώσει τους φόρους της μεσαίας τάξης, χωρίς να μειώσει τους φόρους των πλουσίων και χωρίς να αυξήσει το έλλειμμα. Αλλά δεν έχει εξηγήσει πώς ακριβώς θα τα συνδυάσει όλα αυτά» προσθέτει η ίδια.
Εν τέλει, πόσο σημαντική είναι η επίδραση των «κυνηγών ψεμάτων» στο εκλογικό αποτέλεσμα; «Δυστυχώς, η επιρροή τους είναι περιορισμένη, διότι οι αναγνώστες αυτών των ιστοσελίδων είναι κατά κανόνα ψηφοφόροι υψηλού μορφωτικού επιπέδου, ενημερωμένοι και ήδη πολιτικά συνειδητοποιημένοι» τονίζει μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής» ο Μπεν Αντλερ, πολιτικός συντάκτης του περιοδικού «The Nation», του παλαιότερου πολιτικού περιοδικού στις ΗΠΑ. «Οσοι κι αν διαβάσουν την αποδόμηση του ντιμπέιτ στην ιστοσελίδα των «κυνηγών», ο αριθμός τους δεν θα αγγίξει ποτέ τα εκατομμύρια που παρακολούθησαν το ντιμπέιτ και μετά έκλεισαν την τηλεόραση. Και οι πολιτικοί το ξέρουν αυτό. Συνεπώς, συχνά αποφασίζουν ότι κερδίζουν περισσότερα με το να πουν ένα ψέμα σε σχέση με αυτά που χάνουν όταν το ψέμα αποκαλυφθεί» καταλήγει.

Πόλεμος διατυπώσεων και εντυπώσεων


Μιτ Ρόμνεϊ


Ψέμα

«Ο Ομπάμα διπλασίασε το έλλειμμα στα τελευταία τέσσερα χρόνια» (δεύτερο προεδρικό ντιμπέιτ)
Η αλήθεια: Οπως απέδειξε η ιστοσελίδα Politifact.com, 700 δισεκατομμύρια δολάρια προστέθηκαν στο έλλειμμα λόγω του πακέτου διάσωσης της Γουόλ Στριτ που ψηφίστηκε το 2008 επί προεδρίας του Τζορτζ Μπους. Με την ορθή απόδοση αυτού του κονδυλίου στον δημιουργό του, στην πραγματικότητα ο Ομπάμα μείωσε το έλλειμμα κατά 8%.
Μισή αλήθεια
«Ο Ομπάμα καθυστέρησε 14 ημέρες να παραδεχθεί ότι η επίθεση στη Βεγγάζη ήταν «τρομοκρατική πράξη»» (δεύτερο προεδρικό ντιμπέιτ)
Η αλήθεια: Η συντονίστρια του ντιμπέιτ, Κάντι Κρόουλι, διέκοψε τον Ρόμνεϊ λέγοντας «όχι κύριε, το είπε [εξαρχής]». Πράγματι, όπως απέδειξαν οι κυνηγοί ψεμάτων των «New York Times», κατά τη διάρκεια της ομιλίας του την ημέρα μετά την επίθεση ο Ομπάμα ανέφερε ότι «καμία τρομοκρατική πράξη δεν θα κλονίσει το σθένος του έθνους μας». Ωστόσο, στη συνέχεια για αρκετές ημέρες απέδιδε την επίθεση στις αντιαμερικανικές διαδηλώσεις στη Μέση Ανατολή και όχι σε τρομοκρατική ενέργεια.
Ασάφεια
«Δεν θα μειώσω τους φόρους για τους πλουσίους, θα μειώσω τους φόρους για τη μεσαία τάξη και δεν θα αυξήσω το έλλειμμα» (τμήμα της προεκλογικής καμπάνιας του Ρόμνεϊ, το έχει αναφέρει σε πολλαπλές ομιλίες, συμπεριλαμβανομένου και του πρώτου προεδρικού ντιμπέιτ)
Η αλήθεια: Ηδη από τον περασμένο Αύγουστο, το αμερικανικό Κέντρο Φορολογικής Πολιτικής (Tax Policy Center) δημοσίευσε έρευνα που έκανε φύλλο και φτερό τις δημοσιονομικές προτάσεις του Ρόμνεϊ καταλήγοντας ότι οι προτάσεις του είναι «μαθηματικά αδύνατες». Λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές, ο Μιτ Ρόμνεϊ δεν έχει ακόμη προσδιορίσει με συγκεκριμένα οικονομικά στοιχεία πώς θα κατορθώσει να συνδυάσει αυτές τις τρεις αντικρουόμενες υποσχέσεις στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ.

Μπαράκ Ομπάμα


Ψέμα

«Σε ό,τι αφορά την αιολική ενέργεια, ο Ρόμνεϊ είπε ότι πρόκειται για «πλασματικές (imaginary) θέσεις εργασίας», τη στιγμή που έχουμε χιλιάδες ανθρώπους στην Αϊοβα και στο Κολοράντο που παράγουν αιολική ενέργεια σε καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας». (δεύτερο προεδρικό ντιμπέιτ)
Η αλήθεια: Οπως αποκάλυψε η ιστοσελίδα factcheck.org, ο Ομπάμα παραποίησε τη σχετική δήλωση του Ρόμνεϊ αναφορικά με την αιολική ενέργεια, με στόχο να τον παρουσιάσει ως αντίθετο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στην πραγματικότητα ο Ρόμνεϊ είχε επικροτήσει την αιολική ενέργεια, κάνοντας λόγο για έναν «φανταστικό (imaginary) κόσμο» όπου «ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά θα κινούν την οικονομία».
Μισή αλήθεια
«Δημιουργήσαμε 5 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τους τελευταίους 30 μήνες» (δεύτερο προεδρικό ντιμπέιτ)
Η αλήθεια: Οπως αποκάλυψε η ιστοσελίδα politifact.com, η κυβέρνηση Ομπάμα πράγματι δημιούργησε 4,6 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας από τον Ιανουάριο του 2010, δηλαδή τους τελευταίους 31 μήνες. Ωστόσο, αν υπολογίσει κανείς τις θέσεις εργασίας που χάθηκαν στο μεσοδιάστημα από τον Ιανουάριο του 2009, όταν ο Ομπάμα ορκίστηκε πρόεδρος, τότε ο συνολικός αριθμός νέων θέσεων εργασίας είναι μόλις 514.000.
Ασάφεια
«Ο Ρόμνεϊ θα καταργήσει τις φοροαπαλλαγές που απολαμβάνει η μεσαία τάξη για τα στεγαστικά δάνεια και τα πανεπιστημιακά δίδακτρα» (προεκλογική διαφήμιση του Σεπτεμβρίου 2012)
Η αλήθεια: Ο Ομπάμα προσπαθεί εδώ και μήνες να καταρρίψει τη φορολογική πολιτική του Μιτ Ρόμνεϊ τονίζοντας ότι ο αντίπαλός του δεν έχει προσδιορίσει πώς θα καλύψει το έλλειμμα εσόδων από την προτεινόμενη μείωση φορολογίας για όλα τα κλιμάκια. Ωστόσο τον Σεπτέμβριο πέρασε στην αντεπίθεση, απαντώντας στις ασάφειες του Ρόμνεϊ με… περισσότερες ασάφειες. Οπως επεσήμανε η ιστοσελίδα factcheck.org, ο Ομπάμα εξήγαγε αυθαίρετα συμπεράσματα για τις προτάσεις του Ρόμνεϊ, χωρίς ο ίδιος ο Ρόμνεϊ να τα έχει ποτέ υποστηρίξει.

Ντιμπέιτ
Η Ελλάδα «σκιάχτρο» για τους Αμερικανούς

«Η επανεκλογή του Ομπάμα θα θέσει τις ΗΠΑ στον δρόμο της Ελλάδας». Με αυτή τη δήλωση ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος Μιτ Ρόμνεϊ έφερε τη δεινή δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας στο επίκεντρο του δεύτερου προεδρικού ντιμπέιτ, την περασμένη Τρίτη στο Πανεπιστήμιο Χόφστρα του Λονγκ Αϊλαντ, μερικά χιλιόμετρα έξω από τη Νέα Υόρκη.

Η αντιμαχία αναφορικά με τον περιορισμό του ελλείμματος των ΗΠΑ έδωσε την ευκαιρία στον Ρόμνεϊ να χρησιμοποιήσει τη χώρα μας ως παράδειγμα προς αποφυγή. «Εάν ο Ομπάμα επανεκλεγεί, το έλλειμμα θα αγγίξει τα 20 τρισ. δολάρια στα επόμενα τέσσερα χρόνια. Αυτό θα μας οδηγήσει στον δρόμο της Ελλάδας» ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος. Ο Ομπάμα αντεπιτέθηκε κατηγορώντας τον Ρόμνεϊ ότι η οικονομική πολιτική του συνοψίζεται στη διασφάλιση των συμφερόντων των πλουσίων εις βάρος της μεσαίας τάξης.

«Ρώτησαν μόλις πριν από δύο εβδομάδες τον κυβερνήτη Ρόμνεϊ: «Είναι δίκαιο κάποιος σαν εσένα που κερδίζει 20 εκατ. δολάρια τον χρόνο να έχει χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή από μία νοσοκόμα ή έναν οδηγό λεωφορείου που κερδίζει 50.000 δολάρια ετησίως;». Ο Ρόμνεϊ είπε «ναι, είναι δίκαιο». Εγώ όμως διαφωνώ» είπε χαρακτηριστικά ο Ομπάμα.
Η λογομαχία εξελίχθηκε σε οξείς τόνους, καθώς –σε αντίθεση με το πρώτο ντιμπέιτ που ακολουθούνταν αυστηροί διαδικαστικοί κανόνες –στο δεύτερο ντιμπέιτ οι υποψήφιοι μπορούσαν να συζητούν ελεύθερα, να επεμβαίνουν και να θέτουν ευθέως ερωτήσεις στον αντίπαλό τους. Η εν λόγω διαδικασία έδωσε σαφές πλεονέκτημα στον πρόεδρο Ομπάμα, ο οποίος επικοινωνιακά εμφανίστηκε πολύ πιο δυναμικός και εν τέλει κέρδισε τις εντυπώσεις. Οι δημοσκοπήσεις μετά το ντιμπέιτ τού έδωσαν το προβάδισμα, 46% σε σχέση με το 39% του αντιπάλου του, σύμφωνα με το τηλεοπτικό δίκτυο CNN.
Η οικονομία και η ανεργία ήταν τα βασικά πεδία αντιπαράθεσης των δύο υποψηφίων. Ωστόσο, κυρίως χάρη στη δυνατότητα του κοινού να θέτει ελεύθερα ερωτήσεις στους δύο ηγέτες, αναλύθηκαν και άλλα ζητήματα της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής πρωταρχικό ρόλο έπαιξε η αιματηρή τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου εφέτος στο αμερικανικό προξενείο της Βεγγάζης και η σχέση των ΗΠΑ με την Κίνα. Στην εσωτερική πολιτική τις εντυπώσεις έκλεψε ο τομέας της ενεργειακής πολιτικής, καθώς η τιμή του πετρελαίου κίνησης στις ΗΠΑ έχει υπερδιπλασιαστεί από το χρονικό σημείο που ο Ομπάμα ανέλαβε πρόεδρος.
Εν προκειμένω, ο Ομπάμα παρουσιάσθηκε ως ένθερμος υποστηρικτής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ενώ ο Ρόμνεϊ τάχθηκε υπέρ της ενεργειακής ανεξαρτησίας των ΗΠΑ μέσω της εκμετάλλευσης των εθνικών πηγών πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου.

Λόρι Ρόμπερτσον (Κυνηγός ψεμάτων)
Δεν ζυγίζουν το ίδιο όλες οι αναλήθειες

Οι αναγνώστες και οι ψηφοφόροι αντιδρούν διαφορετικά σε κάθε παραπλανητική δήλωση, λέει στο «Βήμα της Κυριακής» η Λόρι Ρόμπερτσον, διευθύντρια σύνταξης της ιστοσελίδας factcheck.org, εκ των βασικότερων «κυνηγών ψεμάτων» στις ΗΠΑ.

Ποιος από τους δύο υποψηφίους έχει πει τα περισσότερα ψέματα προεκλογικά ;
«Δεν κρατούμε «σκορ» για τις παραπλανητικές και ψευδείς δηλώσεις που προέρχονται από τα δύο στρατόπεδα. Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει κανείς όταν προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα «ποιος υποψήφιος παραπλανά περισσότερο τον λαό;» είναι ότι υπάρχουν διαφορετικές βαθμίδες αναλήθειας. Δεν ζυγίζουν όλες το ίδιο. Κάποιες δηλώσεις είναι εξόφθαλμα ψευδείς, άλλες είναι λιγότερο ή περισσότερο παραπλανητικές και σε άλλες περιπτώσεις η παραποίηση βρίσκεται στα συμφραζόμενα. Οι αναγνώστες και οι ψηφοφόροι αντιδρούν διαφορετικά σε κάθε παραπλανητική δήλωση και είναι δική τους ευθύνη να βγάλουν συμπεράσματα. Αλλωστε, δεν θα θέλαμε να δημιουργήσουμε την εντύπωση ότι υποστηρίζουμε έναν από τους υποψηφίους».
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα μεγαλύτερα ψέματα που ακούστηκαν στα προεδρικά ντιμπέιτ;
«Τα μεγαλύτερα ψέματα ήταν, πρώτον, η δήλωση του Ομπάμα ότι ο Ρόμνεϊ θα απαγορεύσει την έκτρωση ακόμα και σε περιπτώσεις βιασμού ή αιμομιξίας. Δεύτερον, η δήλωση του Ρόμνεϊ ότι ο Ομπάμα θα επιτρέψει σε φτωχούς πολίτες να λαμβάνουν επίδομα κοινωνικής πρόνοιας χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουν ότι εργάζονται ή ότι αναζητούν ενεργά δουλειά, όπως απαιτεί η αμερικανική νομοθεσία».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ