Ο Αλέξανδρος Παπάγος και οι άλλοι (επίτιμοι) κρατούμενοι του Φύρερ

ΒΕΡΟΛΙΝΟ
ΟΤΑΝ τον Ιανουάριο του 1943 ο Αλέξανδρος Παπάγος
μεταφέρθηκε στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν, 20 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Βερολίνου,
είχε μαζί του τις εικόνες του αλβανικού μετώπου και της εικοσάμηνης γερμανικής κατοχής. Αυτό όμως που αντίκρισε εκεί ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο: σκελετωμένα σώματα, ξυλοδαρμοί, εκτελέσεις κρατουμένων για ψύλλου πήδημα. Μόνο που ο ίδιος δεν ήταν συνηθισμένος αιχμάλωτος. Ο πρώην αρχηγός του επιτελείου του Ελληνικού
Στρατού ανήκε σε μια προνομιακή κατηγορία εγκλείστων, στους «επίτιμους κρατουμένους του Φύρερ», όπως λέγονταν επίσημα. Την προνομιακή μεταχείριση που απολάμβαναν εν μέσω της ναζιστικής κόλασης παρουσιάζει ο γερμανός ιστορικός Φόλκερ Κόοπ στο νέο βιβλίο του «Στα χέρια του Χίτλερ».

Το «επίτιμος» ήταν βέβαια ευφημισμός. Ο Παπάγος, καθώς και εκατοντάδες άλλες διεθνείς και ντόπιες προσωπικότητες, ήταν έρμαιο των Ες Ες. Με τη διαφορά ότι δεν απειλούνταν άμεσα με φυσική εξόντωση, όχι μόνο επειδή ο θάνατός τους θα προκαλούσε σάλο, αλλά και επειδή είχαν ιδιαίτερη «αξία χρήσης». Ο Αδόλφος Χίτλερ σχεδίαζε να τους χρησιμοποιήσει ως ομήρους ή «ενέχυρο» για αιχμαλώτους συνεργάτες του. Τη Ζενεβιέβ ντε Γκωλ, ανιψιά του στρατηγού Σαρλ ντε Γκωλ, ο Φύρερήθελε να την ανταλλάξει με τον γερμανό πρώην γενικό πρόξενο στο Παρίσι Κουρτ Σπίγκελ, αλλά οι Σύμμαχοι δεν δέχτηκαν.

Εκτός από το όνομα, οι «επίτιμοι» είχαν και τη χάρη- με τη μορφή διάφορων προνομίων. Τα παρουσιάζει ο κ. Κόοπ στο βιβλίο του. Μεταξύ άλλων γράφει: «Οι “επίτιμοι” μπορούσαν να φορούν πολιτικά ρούχα, να μην εργάζονται και να χρησιμοποιούν τη βιβλιοθήκη του στρατοπέδου.Επίσης είχαν το ίδιο συσσίτιο με εκείνο των φρουρών των Ες Ες,συχνά μάλιστα και τις λεγόμενες “μερίδες διπλωματών” που συνοδεύονταν με κονιάκ και άφθονα τσιγάρα».

Οι αιχμάλωτοι ιδιαίτερου τύπου «φιλοξενούνταν» στα πιο διαφορετικά μέρη: σε παλάτια, πύργους, ξενοδοχεία. Οι περισσότεροι κατέληγαν όμως κάποτε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Νταχάου, το Μπούχενβαλντ και το Σαξενχάουζεν. Οχι στις παράγκες με τους «πληβείους», αλλά σε απομονωμένα «ιδιαίτερα στρατόπεδα». Εκεί περνούσαν μια βαρετή ζωή, αλλά με τις «ανέσεις» της: έτρωγαν καλά, δεν πήγαιναν στο πρωινό και στο βραδινό προσκλητήριο, δεν υφίσταντο βασανιστήρια.

Βασιλιάδες, πρίγκιπες, πρωθυπουργοί, στρατάρχες, επίσκοποι, συγγραφείς… Η λίστα των «επιτίμων» περιείχε εκατοντάδες ονόματα πασίγνωστων προσωπικοτήτων. Ανάμεσά τους ξεχώριζαν ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος Γ΄, ο πρίγκιπας Ρούπρεχτ της οικογένειας Βιτελσμπάχερ, επίδοξος διάδοχος του βαυαρικού θρόνου, ο μεγαλοβιομήχανος Φριτς Τίσεν, οι γάλλοι πρωθυπουργοί Λεόν Μπλουμ και Εντουάρντ Νταλαντιέ, ο γιος του Στάλιν Γιάκομπ Τζουγκασβίλι, ο ούγγρος πρωθυπουργός Μίκλος Χόρτι κ.ά.

Τη μεγάλη εξαίρεση αποτέλεσε ο Γκέοργκ Ελσερ, ο οποίος είχε αποπειραθεί το 1939 να δολοφονήσει τον Χίτλερ. Ο Φύρερ τον αποκαλούσε σαρκαστικά «προσωπικό» του αιχμάλωτο, του παρείχε κάθε είδους «πολυτέλεια», ώσπου διέταξε να τον εκτελέσουν τον Απρίλιο του 1945 στο Νταχάου.

Πολιτικά οι «επίτιμοι» ήταν εντελώς ανομοιογενείς. Ορισμένοι, όπως ο καγκελάριος της Αυστρίας Κουρτ Σούσνιγκ, ήταν δηλωμένοι φασίστες («αυστροφασίστες») ή δηλωμένοι ναζιστές, όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Γ΄ Ράιχ Χιάλμαρ Σαχτ, οι οποίοι είχαν πέσει σε δυσμένεια. Στον αντίποδα ήταν οι δημοκράτες, όπως ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Γαλλίας Λεόν Μπλουμ. Κοινός παρονομαστής τους ήταν το ότι ο Χίτλερ τους προόριζε ως δόλωμα για τις διαπραγματεύσεις του με τους Συμμάχους. Αυτό τους έσωσε τη ζωή, χωρίς όμως να τους προστατεύσει τελικά από τα ψυχοσωματικά τραύματα.

Ο έλληνας αρχιστράτηγος «εμφανίστηκε από το πουθενά»

«Συνέβαιναν ασυνήθιστα πράγματα. Μια ημέρα εμφανίστηκε ξαφνικά σε ένα στενό δωμάτιο,σαν να ερχόταν από το πουθενά,ένας άνθρωπος με τριμμένη στολή ξένου στρατηγούκαι συστήθηκε ως ο έλληνας αρχιστράτηγος- στρατηγός Παπάγος».Ετσι περιέγραψε κάποτε ο αυστριακός καγκελάριος Κουρτ Σούσνιγκ τη συνάντησή του με τον Παπάγο στο στρατόπεδο Σαξενχάουζεν.

Το «από το πουθενά» σημαίνει ότι ο Παπάγος ζούσε σχετικά απομονωμένος.Αυτό εξάγεται και από την περιγραφή ενός άλλου κρατουμένου,του βρετανού αξιωματικούΤζίμι Τζέιμς.«Δίπλα από το στρατόπεδό μας ήταν ένα άλλο μικρότερο,όπου έμενε ο Παπάγος μαζί με τέσσερις έλληνες στρατηγούς.Δεν τους βλέπαμε ποτέ».

Ο λόγος για την απομόνωση δεν είναι γνωστός.Η ομάδα Παπάγου υπαγόταν κατευθείαν στον διοικητή του στρατοπέδου,ο οποίος την επισκεπτόταν τακτικά.«Ηταν σχετικά προνομιούχοι:μπορούσαν να παίζουν μπάλα,να φορούν στρατιωτικές στολέςκαι να έχουν προσωπικό γιατρό»λέει στο «Βήμα» οΓκύντερ Μορς, διευθυντής του Ιστορικού Μουσείου Σαξενχάουζεν.

Γιατρός τους ήταν ο υποδιευθυντής του ιατρείου του στρατοπέδουΑλόις Γκάμπερλε ,ο οποίος μεταπολεμικά καταδικάστηκε για ναζιστικά εγκλήματα. Ο στρατηγός Μπακόπουλος,εκ των συγκρατουμένων του Παπάγου, δεν ξέχασε ποτέ τις προσπάθειες του γιατρού για τη θεραπεία των αιμορροΐδων του.«Το 1960ο Μπακόπουλος έστειλε γράμμα στη γυναίκα του Γκάμπερλε,στο οποίο έλεγε τα καλύτερα λόγια για τον άντρα της»μας είπε ο κ.Μορς. «Το γράμμα συνυπέγραφαν και άλλοι έλληνες στρατηγοί».

ΠΟΡΝΕΙΟ,ΥΠΗΡΕΤΕΣ, ΠΡΙΓΚΙΠΕΣ ΚΑΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΕΣ
Ο πρίγκιπας της ΠρωσίαςΦρίντριχ-Λέοπολνταγαπούσε τον Χίτλερ,ωστόσο επηρεαζόταν από «εχθρικούς ραδιοσταθμούς».Το 1944 στο Νταχάου ανέλαβε τη διαχείριση του οίκου ανοχής του στρατοπέδου. Ποιους «επιτίμους» εξυπηρέτησε παραμένει άγνωστο. Ο βασιλιάς του ΒελγίουΛεοπόλδος Γ΄φυλακίστηκε στον πύργο Σβάρτσμπουργκ,σε δάσος της Θουριγγίας.Εκεί είχε,μεταξύ άλλων,τα ασημικά της οικογένειας και το υπηρετικό του προσωπικό.Μεταπολεμικά (αυτό)ανακηρύχθηκε «μεγάλος εχθρός» του Χίτλερ.

Ο αυστριακός καγκελάριοςΚουρτ Σούσνιγκήθελε έναν «αυστριακό δρόμο προς τον φασισμό» και συγκρούστηκε με τον Χίτλερ.Στο Σαξενχάουζεν πήγε οικογενειακώς και έστελνε τον γιο του στο γυμνάσιο της περιοχής.Μετά τον πόλεμο αυτοαποκαλούνταν και αυτός«αντιστασιακός».

Ο σοσιαλιστήςΛεόν Μπλουμ, πρωθυπουργός της Γαλλίας το 1936-1937, πήγε «πακέτο» στο Μπούχενβαλντ με έναν άλλο γάλλο πρωθυπουργό,τονΕντουάρντ Νταλαντιέ,καθώς και πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες που δεν συνεργάστηκαν με τον Χίτλερ. NΙΚΟΣ ZΑΧΑΡΙΑΔΗΣ
Αλτρουιστής ή «καλοπερασάκιας»;

Ο Νίκος Ζαχαριάδης ανήκει στις εξαιρέσεις.Πέρασε από τα ναζιστικά στρατόπεδα αλλά δεν ήταν «επίτιμος» κρατούμενος.Ως Γραμματέας του ΚΚΕ διέθετε μεγάλο «εκτόπισμα» στο Νταχάου.Οι μαρτυρίες για την εκεί δραστηριότητά του είναι,σύμφωνα με τον ιστορικό Κρίστοφ Σμινκ Γκουστάβους,αμφιλεγόμενες.Πολλοί τον παρουσιάζουν ως έναν υπομονετικό και καλοσυνάτο ηγέτη, που βοηθούσε αλτρουιστικά τους εκατοντάδες έλληνες συγκρατουμένους του,και όχι μόνο.Ορισμένοι τον κατηγορούν ως «καλοπερασάκια» και πράκτορα των ναζιστών- κάτι που έρχεται ωστόσο σε πλήρη αντίθεση με τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση που έδειξε σε προηγούμενες φυλακίσεις του.Το να υπήρξε φιλοναζιστής μοιάζει εντελώς απίθανο. Η Ιστορία δεν έχει πει ακόμη την τελευταία λέξη για τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του.