1. Οι άστοχες εκτιμήσεις των πρόσφατων εκλογών
Κατά τη διάρκεια των πρόσφατων εκλογών στο Ιράν, ο παγκόσμιος Τύπος επικεντρώθηκε στην πιθανολογούμενη εκλογική νοθεία και στον πολιτικό αντίκτυπο του αδιαμφισβήτητου ηρωισμού των διαδηλωτών, χωρίς όμως να συνειδητοποιεί επαρκώς ότι ο πραγματικός αγώνας διεξαγόταν στο εσωτερικό του ιρανικού κατεστημένου.

2. Το δεύτερο σφάλμα της Δύσης
Πιο σοβαρή ήταν η (ως πρόσφατα) λανθασμένη πεποίθηση των Αμερικανών ότι μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα του Ιράν προτού τακτοποιήσουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία.

Η Αμερική κάνει λάθος να αρνείται πεισματικά να προσαρμόσει την εξωτερική πολιτική της στις επιταγές του νέου διπολισμού. Ετσι, βλέπουμε ότι συνεχίζει να εφαρμόζει ένα μείγμα (α) καθησυχαστικών και (β) απειλητικών ομιλιών, αρνούμενη να απομακρυνθεί- παρά μόνο στο πλαίσιο επικοινωνιακών τεχνασμάτωναπό τις πολιτικές της περιόδου Τσένι/ Μπους. Οι ομιλίες του Ομπάμα στην Αγκυρα και στο Κάιρο ανήκουν στην πρώτη κατηγορία. Η δημιουργία εντυπώσεων έχει ως έναν βαθμό σημασία στην πολιτική, και από αυτή την άποψη ο Ομπάμα τα πήγε καλά.

Γεγονός όμως είναι ότι οι πράξεις είναι πιο σημαντικές από τα λόγια. Ετσι, τα αδυσώπητα προβλήματα της περιόδου Μπους παραμένουν εκκρεμή: Ιράκ, Αφγανιστάν, Πακιστάν· υποβόσκουσα κρίση στη Βόρεια Κορέα· πιθανά προβλήματα στη γειτονιά της Αμερικής (Βενεζουέλα, Μεξικό), για να μην αναφέρω τις ανησυχητικές (για τους Αμερικανούς) οικονομικές συμφωνίες που υπογράφονται καθημερινά μεταξύ Κίνας και Βραζιλίας.

Στην κατηγορία των απειλητικών ομιλιών ανήκουν οι ομιλίες του αντιπροέδρου Μπάιντεν. Οι ομιλίες αυτές ήταν άστοχες και λανθασμένες διότι:

α) Η άποψη του κ. Μπάιντεν ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να παρέμβουν στην απόφαση ενός κυρίαρχου κράτους- του Ισραήλ- να βομβαρδίσει το Ιράν δεν είναι διόλου πειστική. Ως γνωστόν, το Ισραήλ ζει χάρη στη γενναιοδωρία της Αμερικής, η οποία, αν δεν εξαρτιόταν τόσο πολύ από τις εβραϊκές ψήφους στο εσωτερικό της, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την οικονομική υποστήριξη που προσφέρει στο Ισραήλ προκειμένου να το αποτρέψει από ανεύθυνες αποφάσεις.

β) Οι δηλώσεις του κ. Μπάιντεν αποπνέουν τη χαρακτηριστική οσμή του φαρισαϊσμού. Ο σεβασμός της Αμερικής προς την εθνική κυριαρχία άλλων χωρών εξαρτάται αποκλειστικά από το εάν οι χώρες αυτές είναι φίλες της. Ετσι, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Σομαλία, η Λιβύη έχουν βομβαρδιστεί κατά το παρελθόν από τους Αμερικανούς υπό το πρόσχημα της αυτοάμυνας .

γ) Η δήλωση περί ενδεχόμενων ισραηλινών ( και όχι αμερικανικών ) βομβαρδισμών είναι παραπλανητική: οι πάντες γνωρίζουν ότι ο βομβαρδισμός του Ιράν δεν μπορεί να γίνει μόνον από το Ισραήλ – χωρίς δηλαδή την ενεργό συμμετοχή και υποστήριξη των ΗΠΑ. (Περισσότερα επ΄ αυτού στην υποενότητα 7.)

3. Το τρίτο μεγάλο σφάλμα της Δύσης: προθεσμίες και κυρώσεις
Το τρίτο σφάλμα ήταν ότι ορίστηκε μια συγκεκριμένη προθεσμία, με σκοπό οι Ιρανοί να δηλώσουν πρόθυμοι να ξεκινήσουν σοβαρές συζητήσεις για τις προσπάθειες εμπλουτισμού ουρανίου.

Η κίνηση είναι εσφαλμένη για τους ακόλουθους τρεις λόγους.

Πρώτον: Δεν ορίζει κανείς προθεσμίες όταν δεν είναι σίγουρος πως έχει ήδη έτοιμο ένα βιώσιμο επόμενο βήμα.

Δεύτερον: Ηταν σφάλμα να απειλήσουν να προβούν σε «εξαντλητικές» κυρώσεις, διότι οι κυρώσεις είναι αποτελεσματικές μόνον όταν όλα τα μέρη που θα συμβάλουν στην εφαρμογή τους συμφωνούν να τις τηρήσουν.

Από τις έξι χώρες με τις οποίες το Ιράν οφείλει να διαπραγματευτεί- ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα-, επί του παρόντος μόνον οι δύο πρώτες είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν τη συγκεκριμένη γραμμή· η τέταρτη, κατά πάσα πιθανότητα, θα φροντίσει να υπεκφύγει, απρόθυμη να διακινδυνεύσει τις πολλά υποσχόμενες σχέσεις της με τη Ρωσία· οι δύο τελευταίες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο , θα προσπαθήσουν να καθυστερήσουν την όλη διαδικασία ή να αποδυναμώσουν τις κυρώσεις. Η περίπτωση της Γαλλίας απαιτεί δική της παράγραφο, λαμβανομένων υπόψη των πρόσφατων κατάφωρα αντιφατικών ανακοινώσεών της.

Πράγματι, από τη μια μεριά, ο κ. Κουσνέρ εξέφρασε «βαθιά ανησυχία» για την πολιτική των κυρώσεων, την οποία χαρακτήρισε «επικίνδυνη»- γνωρίζοντας ίσως τι διημείφθη κατά την πρόσφατη (μυστική) συνάντηση που είχε ο γάλλος πρωθυπουργός Φρανσουά Φιγιόν με τον κ. Πούτιν στη Μόσχα· από την άλλη, όμως, στις 24 Σεπτεμβρίου ο κ. Σαρκοζί προέβη σε δριμύτατες δηλώσεις κατά του Ιράν. Με δυσκολία όμως η Γαλλία θα μπορέσει να αγνοήσει επί μακρόν τα οικονομικά συμφέροντα της δικής της βιομηχανίας.

Αυτή τη στιγμή είναι αδύνατον να αποφανθεί κανείς αν τα ανωτέρω είναι επικοινωνιακά τεχνάσματα ή συμπτώματα εσωτερικού διχασμού. Προσωπικά, εικάζω ότι πρόκειται για μια ρητορική προσπάθεια των Γάλλων να επιδείξουν το ανάστημά τους στις διεθνείς σχέσεις, προσπάθεια όμως που μπορεί να μη μεταφραστεί σε πράξεις, οι οποίες ασφαλώς θα βλάψουν τη γαλλική οικονομία. Η Τotal, π.χ., τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, σπεύδει να εκτελέσει δύο παραδόσεις φορτίων βενζίνης (της τάξεως των 70.000

βαρελιών).

Τρίτον: Οι κυρώσεις πρέπει,κυριολεκτικά και μεταφορικά,να έχουν κόστος. Για το Ιράν, θα είχαν κόστος μόνον αν σταματούσαν τις πετρελαϊκές εξαγωγές του, ύψους 2,5 εκατ. βαρελιών ημερησίως (που αντιπροσωπεύουν το 90% των εσόδων του) ήαν εμπόδιζαν εισαγωγές ζωτικής σημασίας.

Η πρώτη επιλογή θα έπληττε τη Δύση όσο και το Ιράν. Επιπλέον, προκαλώντας αύξηση της τιμής του πετρελαίου, θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο τη Ρωσία.

Η επικέντρωση των κυρώσεων στις εισαγωγές του Ιράν θα ήταν ενδεχομένως αποτελεσματικότερη, εφόσον όμως θα επρόκειτο ειδικά για την εισαγωγή βενζίνης. Πράγματι, το Ιράν, αν και είναι μία από τις μεγαλύτερες χώρες παραγωγής αργού πετρελαίου, δεν διαθέτει εγκαταστάσεις για τη διύλισή του, με αποτέλεσμα να πρέπει να εισάγει περίπου το 40% της βενζίνης που χρειάζεται.

4. Η επινόηση της απειλής
Η ευφυΐα του αμερικανικού σχεδίου διαψεύσθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με την ανακοίνωσή του.

α) Ο Ούγκο Τσάβες συμφώνησε να εξάγει προς το Ιράν 20.000 βαρέλια βενζίνη ημερησίως, στο πλαίσιο μιας κολοσσιαίας συμφωνίας, αξίας 800 εκατ. δολαρίων τον χρόνο.

Η ταχύτατη ανακοίνωση άφησε εμβρόντητο τον δυτικό κόσμο, του οποίου οι αναλυτές προσπαθούν τώρα να εξηγήσουν πώς θα μπορούσε να εμποδιστεί η μεταφορά βενζίνης μέσω της λήψης οικονομικών, στρατιωτικών (ειδικότερα, ναυτικού αποκλεισμού) και πολιτικών μέτρων. Εδώ, αρκεί να πούμε ότι όλοι αυτοί οι τρόποι παρεμπόδισης της μεταφοράς βενζίνης παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες.

Μια τέτοια μεταφορά, από επίγειες όσο και από θαλάσσιες οδούς (Κασπία), παρουσιάζει τις δικές της δυσκολίες- π.χ. άρνηση συνεργασίας από πλευράς Αζερμπαϊτζάν, προβλήματα σιδηροδρομικών γραμμών, κλείσιμο λιμένων (π.χ. Αστραχάν) κατά την περίοδο του χειμώνα κτλ. Καμία όμως από αυτές τις δυσκολίες δεν είναι ανυπέρβλητη και οι «Δυτικοί» το γνωρίζουν άριστα!

β) Το Ιράν, τελικά, μπορεί να μη χρειαστεί τη συνδρομή του Τσάβες, καθώς, επί του παρόντος , είναι μάλλον απίθανο να μην το εφοδιάσει με βενζίνη η Ρωσία, είτε απευθείας είτε μέσω Τουρκμενιστάν.

γ) Παρά τα όσα λένε σήμερα, η Ρωσία και η Κίνα θα μπορούσαν κάλλιστα να μπλοκάρουν τις υπό εξέταση κυρώσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας αν ως τότε η Αμερική δεν έχει δώσει σοβαρά ανταλλάγματα στους Ρώσους.

δ) Τέλος, εταιρείες άλλων χωρών- π.χ. οι ελβετικές Vitol και Τrafigura Glencore (με αποδεδειγμένη ιστορία παραβιάσεων διεθνών εμπάργκο)-, καθώς και η μαλαισιανή εταιρεία Ρetronas, θα ήταν δύσκολο να εμποδιστούν πλήρως σε ανάλογες προσπάθειές τους να προμηθεύσουν βενζίνη στο Ιράν.

5. Επιστροφή στον διάλογο άνευ όρων
Για πρώτη φορά στην ιστορία αυτής της διένεξης, οι Ιρανοί προσέρχονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων χωρίς κανέναν προκαταρκτικό όρο.

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, όμως, δεν υπάρχει συμφωνία για το τι ακριβώς θα διαπραγματευτούν. Για αυτόν τον λόγο οι συνομιλητές του Ιράν μπορεί να εγκλωβιστούν σε μακρές διαπραγματεύσεις, για τις οποίες οι Ιρανοί γνωρίζουν ότι μπορούν να τις παρατείνουν τουλάχιστον ως τον Δεκέμβριο. Το κλειδί για αυτό το αδιέξοδο είναι να σταματήσει η Αμερική να εμποδίζει τη Ρωσία να διατρανώσει εκ νέου τον ρόλο της στις παλαιές ζώνες επιρροής της.

Η Αμερική όντως έχει αρχίσει πλέον να συνειδητοποιεί ότι χρειάζεται τη Ρωσία, την οποία τόσο άδικα υποτίμησε (σε μιαν άλλη πρόσφατη ομιλία του) ο αντιπρόεδρος Μπάιντεν. Αυτή η συνειδητοποίηση αποδεικνύεται, άλλωστε, από την εγκατάλειψη του σχεδίου για την αντιπυραυλική ασπίδα.

6. Η ακύρωση της αντιπυραυλικής ασπίδας (ΒΜD)

Αρχικά, μας είχαν πει ότι η απόφαση αυτή ελήφθη για να προστατεύσει την Ευρώπη από τους ιρανικούς πυραύλους! Στην πραγματικότητα, σκοπό είχε να επιδείξει την προθυμία της Αμερικής να σταθεί στο πλευρό των Πολωνών και των Τσέχων- ανεξάρτητα από την όποια στήριξη τους προσέφερε το ΝΑΤΟ.

Από την ίδια νοοτροπία προήλθαν και οι κινήσεις που έκανε η Αμερική στην Ουκρανία και στη Γεωργία. Η Ρωσία, όμως, κατά παράδοση, απεχθάνεται τις κινήσεις αυτού του είδους. Πρόσφατα, λοιπόν, η Αμερική έκανε την προαναφερθείσα, φαινομενικά θετική κίνηση. Πόσο αποφασιστική, όμως, θα αποβεί στην πράξη;

Στην Ελλάδα η πρόταση για την ακύρωση της εγκατάστασης πυραύλων αντιμετωπίστηκε ως σαφής ένδειξη ότι η Αμερική προβαίνει σε μια «καθολική επανεξέταση» της εξωτερικής και της αμυντικής πολιτικής της. Διαφωνώ πλήρως με αυτή τη υπεραισιόδοξη προσέγγιση για τους ακόλουθους λόγους.

Κατά πρώτο λόγο, η αντιπυραυλική ασπίδα ουδέποτε αποτέλεσε σοβαρή προοπτική (για τεχνικούς και οικονομικούς λόγους)· και το ίδιο ίσχυε για την αντίστοιχη απειλή των Ρώσων να εγκαταστήσουν πυραύλους Ισκαντέρ στο Καλίνινγκραντ. Δεδομένου ότι και οι δύο πλευρές το γνώριζαν αυτό, η ακύρωση της αρχικής απόφασης δεν είναι δυνατόν να εκληφθεί ως ουσιαστική παραχώρηση.

Κατά δεύτερο λόγο, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ, Ντμίτρι Ρογκόζιν, έσπευσε πάραυτα (17 Σεπτεμβρίου) να υποβαθμίσει τη σπουδαιότητα της αμερικανικής χειρονομίας, περιγράφοντάς την ως «ανταπόδοση» για την προσφορά ρωσικής βοήθειας στο αφγανικό μέτωπο των Αμερικανών.

Η Ρωσία, λοιπόν, θα ζητήσει και άλλα ανταλλάγματα- π.χ. μη εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων Πάτριοτ στην Πολωνία με αντάλλαγμα τη μη εγκατάσταση ρωσικών πυραύλων S300 στο Ιράν. Μια τέτοια «ανταλλαγή», όμως, θα αρκούσε στη Ρωσία και στο Ισραήλ;

Κοντολογίς,το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί για τη Ρωσία ένα εξαιρετικά πολύτιμο όπλο, το οποίο η χώρα αυτή αποκλείεται να παραδώσει μόνο και μόνο για να βοηθήσει την Αμερική στις δύσκολες στιγμές που περνάει.

Εν όψει των ανωτέρω, πρέπει τώρα να στραφούμε στον ρόλο του μπαλαντέρ αυτής της τράπουλας: το Ισραήλ.

7. Οι συνεχείς απειλές του Ισραήλ
Παρ΄ ότι πρόσφατα καταδικάστηκε από μια Εκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την εισβολή του στη Γάζα, το Ισραήλ, όπως το συνηθίζει, αδιαφόρησε για τη διεθνή καταδίκη. Με τις απεριόριστες ευλογίες της Αμερικής, το Ισραήλ είναι όντως σε θέση να κρατά στάση τόσο αλαζονική. Πόσο πιθανό είναι, όμως, να ενεργήσει μονομερώς, έστω και με την υπόρρητη συγκατάθεση των ΗΠΑ; Οι παλαιότεροι παράνομοι βομβαρδισμοί του στο Ιράκ δεν θα έπρεπε να εκληφθούν ως γεγονός που καθιστά εύκολη την επανάληψη παρόμοιων ενεργειών. Προς τι η αμφιβολία μου; α) Αν το Ισραήλ αποφάσιζε να προβεί σε βομβαρδισμούς, θα έπρεπε να πλήξει όχι έναν αλλά πολλούς διαφορετικούς στόχους, σε μια χώρα πιο μεγάλη και πιο ορεινή από το Ιράκ, στην οποία οι βασικοί στόχοι είναι πολύ καλύτερα προστατευμένοι. Μολονότι το Ισραήλ, χρησιμοποιώντας την τελευταίας τεχνολογίας αμερικανική υπερ-βόμβα καταστροφής σκυροδέματος – την επονομαζόμενη ΜΟΡ (Μassive Οrdnance Ρenetrator), η οποία ωστόσο δεν έχει ως σήμερα δοκιμαστεί πλήρως-, θα μπορούσε θεωρητικά να προβεί σε μια τέτοια ενέργεια, θα χρειαζόταν εν τούτοις, και πάλι, την ενεργό βοήθεια των ΗΠΑ.

β)Το Ισραήλ δεν θα μπορούσε να πετάξει πάνω από το Ιράκ χωρίς αμερικανική εξουσιοδότηση, δεδομένου ότι η Αμερική έχει υπό τον έλεγχό της τον εναέριο χώρο αυτής της χώρας.

γ) Το Ισραήλ δεν θα επιχειρήσει να βομβαρδίσει το Ιράν, αν πρώτα οι Αμερικανοί δεν προσπαθήσουν να εξουδετερώσουν τα μυριάδες ιρανικά πλοιάρια που θα αναλάβουν να ναρκοθετήσουν τα Στενά του Χορμούζ. Διότι, ακόμη και αν ελάχιστα ιρανικά πλοιάρια κατάφερναν να τοποθετήσουν τις νάρκες τους, έρχεται κανείς αντιμέτωπος όχι μόνο με το σοβαρότατο ενδεχόμενο πολλών ανθρώπινων θυμάτων, αλλά και με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και την αποσταθεροποίηση των αναδυόμενων οικονομιών. Επιπροσθέτως τα ναυτιλιακά ασφάλιστρα θα εκτινάσσονταν στα ύψη.

Συμπέρασμα: Ακόμη και αν το Ισραήλ, ως νέος Σαμψών, δεν νιώθει κανέναν δισταγμό να καταστρέψει την παγκόσμια οικονομία, ποτέ δεν θα μπορούσε να τα καταφέρει χωρίς την ουσιαστική και ενεργό συμμετοχή των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο, όμως, θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια υπόληψή τους.

8. Και η Ελλάδα;
Η Ελλάδα δεν έχει καμία εμφανή παρουσία στην όλη εικόνα, αντίθετα με την Τουρκία, η οποία έχει ήδη προτείνει να φιλοξενήσει τις σχετικές διαπραγματεύσεις, διατυπώνοντας όμως με πονηρό τρόπο την πρότασή της, ώστε να μην κατηγορηθεί η ίδια αν τυχόν οι εν λόγω διαπραγματεύσεις αποτύχουν.

Τα ανωτέρω αποδεικνύουν εκ νέου ότι η Ρωσία παραμένει σημαντική πρωταγωνίστρια στο διεθνές γεωπολιτικό παιγνίδι, σε αντίθεση με τις συγκεχυμένες κινήσεις της Αμερικής. Αραγε, η νέα ελληνική κυβέρνηση θα τα λάβει υπόψη της όλα αυτά, ώστε να ακολουθήσει πολιτική ίσων αποστάσεων από τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον; Ο κ. Ερντογάν, κατά την πρόσφατη παραμονή του στη Νέα Υόρκη, ήδη το έκανε αυτό ως προς το Ισραήλ και το Ιράν!

Ο κ. Βασίλης Μαρκεζίνης φέρει τον τίτλο τού σερ και είναι τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου, Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της βασίλισσας της Αγγλίας.