Ο γκουρού του τουρκικού εθνικισμού
Ο Ραούφ Ντενκτάς διαπραγματεύεται το Κυπριακό τα τελευταία 40 χρόνια, ζει και αναπνέει για ένα καλό «παζάρι» αλλά όλα δείχνουν ότι την κρίσιμη ώρα, την ύστατη «στιγμή της αλήθειας», θα λείπει από το τραπέζι της διαπραγμάτευσης. Αυτές τις ώρες ο Ντενκτάς αναρρώνει στο νοσοκομείο του Πανεπιστημίου Columbia στη Νέα Υόρκη από μια σοβαρή εγχείρηση και πολλές επιπλοκές που ακολούθησαν. Εγκυρες τουρκικές και αμερικανικές πηγές αναφέρουν ότι «είναι μάλλον απίθανο να γυρίσει σπίτι του», υπονοώντας σαφώς πως η πρόγνωση για την πορεία της υγείας του είναι ζοφερή. Η διαπραγμάτευση για το Κυπριακό αναμένεται όμως να κορυφωθεί το διάστημα μεταξύ της 4ης Νοεμβρίου και της Συνόδου Κορυφής της Κοπεγχάγης. Ποιος θα εκπροσωπήσει τους Τουρκοκυπρίους και τι θα σημάνει η απουσία του Ντενκτάς;
Η αίθουσα πρωινού στο ξενοδοχείο Χίλτον της Αγκυρας ήταν γεμάτη από πελάτες που απολάμβαναν τον πλούσιο… οθωμανικό μπουφέ. Ξαφνικά ψίθυροι και σχόλια πλημμύρισαν τη μεγάλη αίθουσα. «Ερχεται ο Ραούφ μπέης» ακούστηκε από έναν καλοντυμένο Τούρκο που έμοιαζε με επιχειρηματικό στέλεχος. Σε λίγο άρχισε να διασχίζει την αίθουσα ο Ραούφ Ντενκτάς ο οποίος πήρε ένα πιάτο, το γέμισε και κάθησε σε ένα γωνιακό τραπέζι περιστοιχισμένος από σωματοφύλακες. Απέναντί του καθόταν ο διευθυντής του γραφείου μιας μεγάλης τουρκικής εφημερίδας στην Αγκυρα. Κάθησαν μαζί περίπου 45 λεπτά συζητώντας σε πολύ οικείο ύφος. Αμέσως μετά ο Ντενκτάς ξαναγέμισε το πιάτο του και απέναντί του κάθησε αυτή τη φορά μια γνωστή τηλεοπτική φυσιογνωμία. Συζήτησαν για μισή ώρα περίπου. Οταν έφυγε ο τηλεστάρ, στην ίδια καρέκλα κάθησε ένας άλλος δημοσιογράφος, ήπιαν καφέ και έφυγαν μαζί προς το λόμπι.
Ελληνας δημοσιογράφος, του οποίου η επαγγελματική περιέργεια είχε αναζωπυρωθεί εν τω μεταξύ, ρώτησε έναν εκ των τριών συνδαιτυμόνων του τουρκοκύπριου ηγέτη: «Τι ακριβώς είναι αυτή η τελετουργία;». «Μα, αγαπητέ μου, είναι τιμή για έναν τούρκο δημοσιογράφο να συντρώγει με τον πρόεδρο Ντενκτάς. Εχει πολλά να ακούσει και να μάθει» εξήγησε εκείνος και πρόσθεσε ότι «αυτό που ίσως δεν καταλαβαίνετε είναι ότι ο Ντενκτάς είναι ένας πραγματικός ήρωας, ένας γκουρού του δικού μας εθνικισμού. Δεν έχουμε πολλούς άλλους». Οταν ρωτήθηκε «τι συζητούσατε;», ο τούρκος συνάδελφος ήταν αποκαλυπτικός: «Μου εξήγησε ότι ορισμένα κέντρα εξουσίας στην Αγκυρα είναι πρόθυμα να τον «πουλήσουν», και μαζί και τους Τουρκοκυπρίους υπό την πίεση των Αμερικανών που θέλουν να βρεθεί μια λύση». Κατά την περιγραφή του ιδίου, ο Ντενκτάς είναι ο κατ’ εξοχήν ικανός παίκτης στη χειραγώγηση του τουρκικού κατεστημένου. Στα συχνά ταξίδια του στην τουρκική πρωτεύουσα ξεκινά την ημέρα του με το μασάζ στους κορυφαίους τούρκους δημοσιογράφους, συνεχίζει με επισκέψεις στο επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων και στο υπουργείο Εξωτερικών και καταλήγει με ραντεβού με κορυφαίους πολιτικούς. Το μήνυμα είναι στερεότυπο: «Μην κάνουμε πίσω, μη με πουλήσετε, μη διακυβεύετε αυτό που πετύχαμε με τόσους κόπους».
Αυτή είναι η μία όψη του Ραούφ Ντενκτάς. Η άλλη, η εκπροσώπηση των τουρκοκυπριακών συμφερόντων προς τα έξω, δεν είναι τόσο γοητευτική. Ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ο αποκαλούμενος «μάγος» της αμερικανικής διπλωματίας, αντιπάθησε τον Ντενκτάς όσο κανέναν άλλον συνομιλητή του. Και η αλήθεια είναι ότι είχε κατά καιρούς απέναντί του ό,τι πιο σκοτεινό… Την πρώτη φορά που επισκέφθηκε τον Ντενκτάς στο γραφείο του εκείνος του είπε με εμφανή διάθεση ειρωνείας: «Μπορείτε να διαλέξετε σε ποια πολυθρόνα θα καθήσετε. Εκεί που πάτε να καθήσετε είχε καθήσει ο Τζορτζ Μπολ, δίπλα ο Γκάλο Πλάζα, εκεί στη γωνία ο Κλαρκ Κλίφορντ». Το μήνυμα ήταν απλό: «Το μέγαρό μου είναι ένα νεκροταφείο για πετυχημένες καριέρες μεσολαβητών. Οσο και να προσπαθήσετε θα αποτύχετε και θα περάσετε στην ιστορία στην ίδια κατηγορία με όσους άλλους προσπάθησαν να λύσουν το Κυπριακό». Μετά το πρώτο αυτό σχόλιο οι δύο άνδρες άρχισαν να μιλούν. Ξαφνικά άνοιξε η πόρτα και ένας βοηθός του Ντενκτάς του είπε: «Λυπούμαι, κύριε πρόεδρε, αλλά έχετε το ραντεβού με τις μητέρες των αγνοουμένων και σφαγιασθέντων συμπατριωτών μας. Πρέπει να περάσουν γιατί το είχαμε προγραμματίσει από καιρό και έχουν έλθει από πολύ μακριά». Ο Ντενκτάς συγκατένευσε, η πόρτα άνοιξε και στο δωμάτιο μπήκαν «αυθορμήτως» καμιά δεκαριά γυναίκες με φωτογραφίες των παιδιών τους που αγνοούνταν από το 1974. Το κακόγουστο, μελό σκετς κράτησε περίπου μισή ώρα με τον Ντενκτάς να συγκινείται και τον Χόλμπρουκ να βγάζει ατμούς. Ο αμερικανός πρεσβευτής στη Λευκωσία τον είχε άλλωστε προειδοποιήσει ότι θα απολάμβανε το σκετς, είτε το ήθελε είτε όχι, μετά την πρώτη ώρα τετ-α-τετ συζήτησης.
Σήμερα είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς Κυπριακό χωρίς Ντενκτάς. Οι τούρκοι πολιτικοί τον θαυμάζουν γιατί πρώτα απ’ όλα επέβαλε στην Αγκυρα ως κυρίαρχη προτεραιότητα της εξωτερικής της πολιτικής την Κύπρο. Και αυτό σε μια περίοδο ψυχρού πολέμου που ούτε ο στρατός ούτε το υπουργείο Εξωτερικών «ήθελαν μπελάδες με την Ελλάδα». Στη συνέχεια άγγιξε ένα ευαίσθητο νεύρο στο τουρκικό υποσυνείδητο και, για πρώτη φορά μετά τον Κεμάλ, αναζωπύρωσε τον τουρκικό εθνικισμό. Ο Ντενκτάς δεν είναι μόνο ο «πατερούλης» των Τουρκοκυπρίων, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων έχουν στο σπίτι τους κρεμασμένο το πορτρέτο του. Είναι και ο γκουρού σημαντικών πολιτικών, όπως του Ετζεβίτ, του Γκιουρέλ, του Σοϊζάλ και όλων όσοι υποστηρίζουν τον τουρκικό εθνικισμό στη σημερινή του μορφή.
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ Η μάχη της διαδοχής και η Αγκυρα
Το κατεστημένο της Αγκυρας εμφανίζεται να υποστηρίζει τον σημερινό υπουργό Εξωτερικών του ψευδοκράτους, τον Τακσίν Ερτογρούλογλου, σαν μια μεταβατική λύση στο πρόβλημα που δημιουργεί η ασθένεια του Ραούφ Ντενκτάς. Πρόκειται για πολιτικό με σκληρές απόψεις, στενές σχέσεις με τους στρατηγούς-πασάδες της Αγκυρας αλλά χωρίς ισχυρά πολιτικά ερείσματα. Ο ίδιος ο Ντενκτάς, με το κλασικό στυλ τριτοκοσμικού ηγέτη που τον διακρίνει, λέγεται ότι θα ήθελε τη συνέχιση της δυναστείας που ο ίδιος ίδρυσε. Ετσι αναφέρονται συχνά, στη φιλολογία της διαδοχής, τα ονόματα του γιου του, Σερτάρ Ντενκτάς, και του εγγονού του, Ραούφ. Ο τελευταίος εργάζεται στο τουρκοκυπριακό υπουργείο Εξωτερικών και λέγεται ότι απολαμβάνει την αδυναμία του παππού του. Στο παιχνίδι της διαδοχής θα συμμετάσχει οπωσδήποτε και ο «πρωθυπουργός» Ερόγλου. Την τελική απόφαση για το ποιος πρέπει να διαδεχθεί τον άρρωστο ηγέτη θα λάβει το «βαθύ κράτος» της Τουρκίας, οι τούρκοι στρατηγοί και διπλωμάτες που θα επιλέξουν τον άνθρωπο που θεωρούν ότι εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντά τους. Τούρκοι αναλυτές, που γνωρίζουν καλά την κατάσταση στη Βόρεια Κύπρο, προβλέπουν ότι ο θάνατος του Ντενκτάς «θα ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου» στην τουρκοκυπριακή κοινωνία και θα απελευθερώσει τη συσσωρευμένη δυσφορία και μιζέρια δεκαετιών.
Ξένοι αναλυτές έχουν αντιφατικές εκτιμήσεις για το πώς θα επηρεάσει η απουσία ή ενδεχόμενη αποχώρηση του Ντενκτάς από την κυπριακή σκηνή. Οι αμερικανοί αναλυτές πίστευαν πάντοτε πως «του είναι φυσικά αδύνατον να υπογράψει οιαδήποτε συμφωνία με την άλλη πλευρά» και εκτιμούσαν ότι μοναδικός του στόχος είναι η επισημοποίηση του στάτους κβο με την αναγνώριση του ψευδοκράτους. Ορισμένοι, όπως ο Νέλσον Λέντσκι, έλεγαν ότι είναι ο μόνος που μπορεί να «πουλήσει» μία λύση και να πείσει εποίκους ή Τουρκοκυπρίους να αποχωρήσουν από κατεχόμενα εδάφη. Οπως και να έχουν τα πράγματα, το βέβαιο είναι ότι «δεν θα υπάρξει δεύτερος Ντενκτάς», ούτε ως προς τις θέσεις του ούτε ως προς την ικανότητά του να χειραγωγεί τα ισχυρά κέντρα εξουσίας στην Τουρκία. Πράγμα που σημαίνει ότι τα χέρια της Αγκυρας θα λυθούν συντόμως χωρίς όμως να είναι βέβαιο τι επιδιώκει τώρα το τουρκικό κατεστημένο για την Κύπρο.
