Επί 45 χρόνια, από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως το 1990, οι δύο υπερδυνάμεις, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ, κατέστειλαν τα αποσχιστικά και αυτονομιστικά κινήματα ανά τον κόσμο (με μοναδική εξαίρεση το Μπανγκλαντές, που αποσχίστηκε από το Πακιστάν το 1971). Μετά την κατάρρευση όμως της ΕΣΣΔ τα αυτονομιστικά κινήματα ενισχύθηκαν. Από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας, όπως έγραψε προσφάτως το αμερικανικό ειδησεογραφικό περιοδικό «Time», το μόνο κριτήριο που ακολουθούσαν οι κυβερνήσεις προκειμένου να ταχθούν υπέρ ή κατά αυτών των κινημάτων, ήταν ο πραγματισμός ή άλλες σκέψεις, ελάχιστα ευγενείς, οι οποίες ήταν ωστόσο καθοριστικές για να αποφασίσουν ποιος θα κέρδιζε και ποιος θα έχανε. Το ερώτημα του «Time» αφορούσε περισσότερο ποιες είναι οι άλλες συνθήκες κάτω από τις οποίες ένας πόλεμος για την ελευθερία ή την ανεξαρτησία μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν. Και η πρώτη από αυτές τις συνθήκες έχει να κάνει με την τύχη: θα πρέπει να βρεθεί κανείς στο σωστό κίνημα τη σωστή στιγμή και στη σωστή θέση.
Για τους Κούρδους, για παράδειγμα, υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον στη διάρκεια του πολέμου του Περσικού Κόλπου, καθώς ήταν απαραίτητοι για να αμφισβητήσουν την εξουσία του Σαντάμ Χουσεΐν. Σήμερα το ενδιαφέρον για αυτούς είναι περιορισμένο, γιατί απειλούν τη σταθερότητα σε μια περιοχή όπου συγκλίνουν η Τουρκία, το Ιράν και το Ιράκ. Κανείς επίσης δεν ενδιαφερόταν για τους Κοσοβάρους ώσπου έγιναν θύματα του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς.
Και η απόσταση όμως από την Ουάσιγκτον αλλά και η τηλεόραση είναι παράγοντες σημαντικοί: για το Κοσσυφοπέδιο ήταν σημαντικό το ότι βρισκόταν στην αυλή της Ευρώπης, ενώ το αυτονομιστικό κίνημα στο Ανατολικό Τιμόρ δεν βρήκε υποστήριξη, γιατί το Τιμόρ απέχει πολύ από το κέντρο του κόσμου. Για τους Τίγρεις Ταμίλ, στη Σρι Λάνκα, η δυνατότητα να αγωνίζονται χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις ήταν θετικό γεγονός. Οσο για τον ρόλο της τηλεόρασης, αρκεί να θυμηθεί κανείς ότι οι εικόνες από την Ιντιφάντα συνέβαλαν στο να μεταμορφωθούν οι Παλαιστίνιοι από τρομοκράτες σε θύματα και να αλλάξει η στάση της κοινής γνώμης απέναντί τους. Σε κάθε περίπτωση ο διαχωρισμός ανάμεσα σε καλούς και κακούς δεν αποτελεί απόλυτη εγγύηση.
Ποιοι όμως είναι στην πραγματικότητα οι κακοί για τη διεθνή κοινότητα στη σύγκρουση για το Κοσσυφοπέδιο; «Οι Αλβανοί», είχε πει ο Αρμπερ Τζαφέρι, ηγέτης του Αλβανικού Δημοκρατικού Κόμματος στην πΓΔΜ, τον περασμένο χρόνο, λίγο μετά τις πρώτες σφαγές των Σέρβων στην κοιλάδα της Ντρένιτσα, «είναι ο μόνος λαός της πρώην Γιουγκοσλαβίας στον οποίο δεν αναγνωρίστηκε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης». Οι Αλβανοί λοιπόν το διεκδίκησαν μόνοι τους και δημιουργώντας τον UCK (Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου) έδωσαν αφορμή στα στρατεύματα του Μιλόσεβιτς να καταστείλουν το κίνημά τους. Ως πριν από ένα χρόνο ο UCK αριθμούσε μια εκατοστή στρατιώτες ελαφρά οπλισμένους και σχεδόν ανεκπαίδευτους. Σήμερα ο στρατός του UCK αποτελείται από 10.000 άνδρες οι οποίοι, εκτός των άλλων όπλων, έχουν στη διάθεσή τους και αντιαεροπορικούς πυραύλους που έρχονται από την Αλβανία.
Οι ΗΠΑ αναγνώρισαν στους εκπροσώπους του UCK μια προνομιακή θέση στις συνομιλίες του Ραμπουγέ. Ο UCK συμφωνεί με την πρόταση των Ηνωμένων Πολιτειών για αυτονομία του Κοσσυφοπεδίου στο εσωτερικό της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όμως δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς ότι ο στόχος των ανταρτών του UCK παραμένει η δημιουργία ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου, το οποίο θα περιλαμβάνει και εδάφη όπου υπάρχουν Αλβανοί στο Μαυροβούνιο, στην πΓΔΜ και σε ορισμένα σημεία στη Σερβία.
Εκτός όμως από το Κοσσυφοπέδιο, υπάρχουν στον κόσμο και άλλα σημεία «κρίσης», όπου λαοί αγωνίζονται για την ανεξαρτησία, την αυτονομία τους.
1 Μεξικό
Ο Εθνικοαπελευθερωτικός Στρατός των Ζαπατίστας (EZLN) έγινε γνωστός την 1η Ιανουαρίου 1994, όταν μερικές εκατοντάδες Ινδιάνοι με όπλα και καλυμμένα πρόσωπα κατέλαβαν, σχεδόν ειρηνικά, το Σαν Κριστόμπαλ ντε λας Κάσας, την πρωτεύουσα της επαρχίας Τσιάπας. Η επιχείρηση διήρκεσε 48 ώρες. Από το 1994 ως σήμερα έγιναν αρκετές απόπειρες ειρήνευσης, οι οποίες όμως δεν ευοδώθηκαν. Ο στρατός των Ζαπατίστας αριθμεί 1.000-3.000 άνδρες. Ο ηγέτης των Ζαπατίστας, γνωστός ως υποδιοικητής Μάρκος, πιστεύεται ότι είναι στην πραγματικότητα ο Νικολάς Γκιγιέν, 40 περίπου ετών, κοινωνιολόγος και πρώην βοηθός στο Πανεπιστήμιο της Πόλης του Μεξικού. Στόχος του στρατού των Ζαπατίστας είναι η αυτονομία για τους Ινδιάνους που ζουν στα σύνορα ανάμεσα στο Μεξικό και στη Γουατεμάλα.
Στο Μεξικό υπάρχει όμως και ο Επαναστατικός Λαϊκός Στρατός (ERP). Δρα κυρίως στην πολιτεία του Γκερέρο, νοτιοδυτικά της Πόλης του Μεξικού, μια περιοχή όπου βρίσκεται και το Μορέλος, γενέτειρα του Εμιλιάνο Ζαπάτα. Ο Επαναστατικός Λαϊκός Στρατός δημιουργήθηκε μετά την εξέγερση των Ζαπατίστας, το 1996. Στην επαρχία Γκερέρο δρουν ακόμη και περίπου 20 ομάδες ανταρτών, από τις οποίες η γνωστότερη είναι η Διοίκηση των Εξεγερμένων Χωρικών.
2 Κολομβία
Οι Ενοπλες Επαναστατικές Ομάδες της Κολομβίας (FARC) είναι το μοναδικό κίνημα ανταρτών που έχει απομείνει από τη δεκαετία του 1970 σε όλο το νότιο τμήμα της αμερικανικής ηπείρου. Ελέγχουν περίπου το ένα τρίτο της χώρας. Το στρατηγείο τους βρίσκεται στα υψίπεδα του Κακέτα, νοτίως της πρωτεύουσας, κοντά στα σύνορα με το Περού. Η περιοχή αυτή είναι ζώνη παραγωγής κόκας και τα τελευταία χρόνια το FARC χρηματοδοτήθηκε από την προστασία που παρείχε στους χωρικούς-παραγωγούς κόκας από τις επιδρομές του τακτικού στρατού. Ο ιστορικός ηγέτης του κινήματος είναι ο Μανουέλ Μαρουλάντα Βέλες. Το FARC είναι κίνημα χωρικών, μαρξιστικής – λενινιστικής ιδεολογίας. Ο στρατός του FARC αποτελείται από 15.000 άνδρες οπλισμένους και καλά εκπαιδευμένους.
3 Περού
Το Φωτεινό Μονοπάτι, η ομάδα των μαοϊκών ανταρτών, δεν υπάρχει πλέον στο Περού. Υπάρχουν όμως οι Τουπάκ Αμάρου, οι οποίοι έγιναν γνωστοί στον κόσμο όταν κατέλαβαν της ιαπωνική πρεσβεία στη Λίμα τον Δεκέμβριο του 1996. Δρουν από το 1984 και έδωσαν στο κίνημά τους το όνομα ενός ήρωα των Ινδιάνων που εξεγέρθηκε εναντίον των Ισπανών το 1700. Ο αρχηγός τους Βίκτορ Πολάι είναι φυλακισμένος, καταδικασμένος σε ισόβια κάθειρξη. Υπολογίζεται ότι οι μαχητές του κινήματος δεν ξεπερνούν τους 1.500.
4 Δυτική Σαχάρα
Το Μέτωπο Πολισάριο, κίνημα που αγωνίζεται για την ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας από το Μαρόκο, δρα από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν μετά την αποχώρηση της Ισπανίας (αποικία της οποίας ήταν η Δυτική Σαχάρα) το Μαρόκο προσήρτησε τη Δυτική Σαχάρα. Οι γεωπολιτικές εκτιμήσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου ώθησαν τη Γαλλία και τις ΗΠΑ να υποστηρίξουν το Μαρόκο. Σήμερα τα δεδομένα έχουν αλλάξει και το Ραμπάτ δέχεται πιέσεις για την εξεύρεση ειρηνικής λύσης. Τον Σεπτέμβριο του 1997 υπεγράφη στο Χιούστον συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στο Μαρόκο και στο Μέτωπο Πολισάριο, η οποία προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση της Δυτικής Σαχάρας. Οι διαδικασίες όμως για την εφαρμογή της συμφωνίας είναι πολύ αργές και εκφράζονται αμφιβολίες για το αν το Μαρόκο θα δεχθεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος σε περίπτωση που αυτό θα είναι υπέρ της αυτοδιάθεσης. Εν τω μεταξύ ο ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες προσπαθεί να επαναφέρει στα εδάφη τους τους 120.000 κατοίκους της Δυτικής Σαχάρας που ζουν σε στρατόπεδα προσφύγων στην Αλγερία και στη Μαυριτανία.
5 Σουδάν
Ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός του Σουδάν (SPLA) αγωνίζεται τα τελευταία 30 χρόνια εναντίον του ισλαμικού καθεστώτος του Χαρτούμ. Ζητεί την απόσχιση του νότιου τμήματος της χώρας (χριστιανοί και ανιμιστές) από το βόρειο τμήμα (μουσουλμάνοι και άραβες), το οποίο επιβάλλει την ισχύ του διά της βίας.
Ο ηγέτης του SPLA είναι ο Τζον Γκάρανγκ, από την ομάδα του Νταρ, από τους ηγέτες που αποφοίτησαν από το Πανεπιστήμιο του Νταρ Ες Σαλαάμ τη δεκαετία του 1970, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και ο Πολ Καγκάμε, ισχυρός άνδρας της Ρουάντας, και ο Γιοουέρι Μουσεβένι, πρόεδρος της Ουγκάντας. Ο Μουσεβένι ενισχύει τον SPLA με στρατιωτικό εξοπλισμό και επιμελητεία.
6 Κογκό
Το Δημοκρατικό Κίνημα του Κογκό συγκεντρώνει τις δυνάμεις που είναι εναντίον του Λοράν Καμπιλά στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό. Στο κίνημα αυτό αγωνίζονται Τούτσι που νιώθουν απροστάτευτοι από τους εξτρεμιστές Χούτου, άνδρες του στρατού του Κογκό αντίθετοι στον δεσποτισμό του Λοράν Καμπιλά, αλλά και άνδρες που ανήκαν στον στρατό του πρώην δικτάτορα Μομπούτου.
7 Ανγκόλα
Ο UNITA, με επικεφαλής τον Τζόνας Σαβίμπι, αγωνίζεται εναντίον της κυβέρνησης του MPLA, του Εντουάρντο ντος Σάντος, τα τελευταία 25 χρόνια, από την πρώτη δηλαδή στιγμή που η Ανγκόλα απέκτησε την ανεξαρτησία της από την Πορτογαλία. Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ο UNITA είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Νοτίου Αφρικής, καθώς η μαρξιστική κυβέρνηση υποστηριζόταν από την ΕΣΣΔ και την Κούβα.
8 Πακιστάν
Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι εντάσεις στο Πακιστάν ανάμεσα στους αριθμητικά περισσότερους σουνίτες και στους σιίτες. Το Καράτσι, όπου δρα το εθνικό κίνημα των Μοχαζίρ, που αποτελείται από μουσουλμάνους που μιλούν την ούρντου και προέρχονται από την Ινδία, γίνεται σκηνικό αιματηρών συγκρούσεων.
9 Κασμίρ
Η διαμάχη για το Κασμίρ (το οποίο μοιράστηκε το 1949 ανάμεσα στην Ινδία και στο Πακιστάν) προκαλεί ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στο Δελχί και στο Ισλαμαμπάντ. Από το 1990 έχει ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στους υποστηρικτές του ελεύθερου Κασμίρ εθνικιστές μουσουλμάνοι που υποστηρίζονται και από το Πακιστάν και εκείνους που θέλουν να παραμείνει το Κασμίρ στην Ινδία. Το Δελχί όμως θα πρέπει να φροντίσει και για τα αυτονομιστικά κινήματα σε περιοχές της Ανατολικής Ινδίας (κυρίως στο Ασαμ).
10 Σρι Λάνκα
Οι Ταμίλ (Τίγρεις για την Απελευθέρωση) που προέρχονται από την Ινδία αγωνίζονται εναντίον των σιναλέζων, που αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της Σρι Λάνκα. Το κίνημα των Ταμίλ επιδιώκει τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας.
11 Φιλιππίνες
Σποραδικές είναι πλέον οι επιθέσεις του κινήματος Μόρο, του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το κίνημα Μόρο αποτελούν μουσουλμάνοι αυτονομιστές που έχουν τη βάση τους στο Μιντανάο.
12 Ινδονησία
Δρουν τρία αποσχιστικά κινήματα: η Οργάνωση για την Απελευθέρωση των Παπούα στο Ιριάν Τζάγια, το κίνημα των Ασεχ της Βόρειας Σουμάτρας και κυρίως το Κίνημα για την Αυτονομία του Ανατολικού Τιμόρ. Το Τιμόρ (πρώην αποικία της Πορτογαλίας), με πληθυσμό 900.000 κατοίκους, προσαρτήθηκε από την Ινδονησία το 1976. Το 1991 έγινε η σφαγή στο Ντίλι, όπου σκοτώθηκαν 200 άνθρωποι. Αρχηγός του κινήματος είναι ο Ζανάνα Γκουσμάο, ο οποίος είχε καταδικαστεί το 1992 σε ισόβια κάθειρξη, αλλά απελευθερώθηκε πρόσφατα.
Η συμφωνία που υπεγράφη αυτή την εβδομάδα ανάμεσα στην Ινδονησία και στην Πορτογαλία υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με σκοπό τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία του Τιμόρ, αυξάνει τις ελπίδες για διευθέτηση του προβλήματος.
