Ενας βέβαιος τρόπος να κάνεις εχθρούς στο ελληνικό πανεπιστήμιο σήμερα είναι να μιλήσεις για αξιοκρατία. Η απόρριψη από το Πανεπιστήμιο Αθηνών της πρότασης για μετάκληση σε βαθμό καθηγητή του διάσημου έλληνα φυσικού και ακαδημαϊκού Δημήτρη Νανόπουλου είναι ένα μόνο δείγμα. Ενα χαρακτηριστικό δείγμα αποκλεισμού από ορισμένα πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας ελλήνων επιστημόνων που διαπρέπουν παγκοσμίως. Ανάλογη είναι η περίπτωση των μεγάλων φυσικών Θωμά Υψηλάντη και Γιάννη Ηλιόπουλου. Υπάρχουν και άλλα αρκετά παραδείγματα μη εκλεγμένων καθηγητών, όπως ο Ν. Καρκανιάς, που αξίζει ίσως να αναφερθούν κάποτε ως «οι χαμένες ευκαιρίες του ελληνικού πανεπιστημίου» σε εθνική βάση.
Εκτός όμως από τη μη εκλογή διακεκριμένων υποψηφίων καθηγητών, συχνά έχει ακολουθηθεί και μια άλλη πλαγία οδός, λιγότερο γνωστή, ώστε να εμποδίζεται ο ποιοτικός εμπλουτισμός του καθηγητικού μας σώματος: μετά την εκλογή τους πολλαπλά εμπόδια και αποθαρρύνσεις εις τους νεοεκλεγέντες διακεκριμένους καθηγητές (ψυχοπολεμική, επίσης νομικίστικα υποκατάστατα διεθνώς καθιερωμένων ακαδημαϊκών πρακτικών, υποκατάστατα του τύπου «η Γενική Συνέλευση ψήφισε 2+2=5») έτσι ώστε οι εκλεγέντες, συχνά ήδη διεθνούς φήμης καθηγητές να μην έλθουν στην Ελλάδα ή να έλθουν και, εν συντόμω καιρώ, να παραιτηθούν! Ως παράδειγμα που ξέρω άμεσα θα περιορισθώ εδώ μόνο στο Γενικό Τμήμα (όπου υπήρξα πρόεδρος) που συνίσταται από τους Τομείς Μαθηματικών (όπου υπήρξα διευθυντής), Φυσικής, Μηχανικής και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Το Γενικό Τμήμα μαμούθ έχει περίπου 130 καθηγητές διαφόρων βαθμίδων και ο Μαθηματικος Τομέας 40. Παραδείγματα εκλεγέντων καθηγητών, εκλεκτών επιστημόνων που ταλαιπωρήθηκαν, πολώθηκαν και διετέλεσαν υπό μιαν ή άλλην έννοια σε δυσμένεια (Πειθαρχικό Δικαστήριο, διοικητικές διώξεις, Συμβούλιο της Επικρατείας, αργοπορία εκλογής πέντε ετών κ.ά.) ή παραδείγματα καθηγητών που εξελέγησαν, είδαν την κατάσταση στο Γενικό Τμήμα και το έβαλαν στα πόδια είναι οι Β. Γίδας (Μαθ.), Φ. Νανόπουλος (Μαθ.), Δ. Νανόπουλος (Φυσική), Ν. Παπαγεωργίου (Μαθ.), Ι. Καρατζάς (Μαθ.), Χρήστος Φλυτζάνης (Φυσική), Κλ. Νικολαΐδης (Φυσική), Ι. Δαφαλιάς (Μηχανική), Β. Δουγαλής (Μαθηματικά), Θ. Ρασσιάς (Μαθηματικά). Σημειωτέον ότι οι παραπάνω εκλεγέντες στο Γενικό Τμήμα είναι από τους καλύτερους επιστήμονες όλου του Ιδρύματος. Δεν κρίνω εδώ αυτές τις περιπτώσεις έτσι όπως εξελίχθηκαν. Αναφέρω απλώς τη συντριπτική στατιστική του πράγματος μόνο σ’ ένα Τμήμα! Μερική εξήγηση: ανασφάλειες και προστατευτισμός. Ακαδημαϊκά κριτήρια αντικαταστάθηκαν από συνδικαλιστικά. Ελλιπής και a posteriori ενημέρωση των ήδη πολωμένων καταστάσεων στον εκάστοτε πρύτανη και τον φίλο αρθρογράφο καθηγητή Θ. Λουκάκη.
Ενα από τα παραπάνω παραδείγματα εκλογής στο Γενικό Τμήμα ΕΜΠ και εξηγήσιμης μη προσέλευσης είναι ο ίδιος ο Δ. Νανόπουλος. Ο υπογράφων αυτό το κείμενο προήδρευα του εκλεκτορικού σώματος με υποψήφιο τον κ. Νανόπουλο. Κατά τη διάρκεια της εκλογής 9.6.87 εκτοξεύτηκαν τόσο ανυπόστατοι και κακοπροαίρετοι ισχυρισμοί για το επιστημονικό του έργο που αναγκάστηκα να διακόψω την εκλογή και να συνεχισθεί την επόμενη εβδομάδα στις 16.6.87 ώστε ο υποψήφιος Νανόπουλος να μπορέσει να δώσει τις δέουσες διευκρινίσεις προς υπεράσπισίν του. Τελικά εξελέγη αλλά η πικρία του από τον ανελέητο πόλεμο που του έγινε τον αποθάρρυνε από το να έρθει στο Πολυτεχνείο.
Επί το εποικοδομητικότερον, παραθέτω εδώ λίγα στοιχεία που εξηγούν ίσως πόσο δύσκολο είναι να εκλεγεί σήμερα κάποιος αξιόλογος υψηλόβαθμος έλληνας μαθηματικός από έξω και να παραμείνει στο Ιδρυμα: (1) στις 2.4.98, σε εκλογή μαθηματικών του Γενικού Τμήματος ΕΜΠ, ο ένας υποψήφιος με πολλές εργασίες που δίδασκε ήδη σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού είχε πάει τα διπλώματα Bachelor’s από την Οξφόρδη, Master’s από το Cambridge και το διδακτορικό PhD από το Berkeley. Στην Εισηγητική Εκθεση της σχετικής τριμελούς επιτροπής αναφέρθηκε, προφανώς ως στοιχείο αρνητικό για την εγκυρότητα της υποψηφιότητας, ότι τα προαναφερθέντα διπλώματα δεν είχαν αναγνωρισθεί ως ισότιμα των ΑΕΙ (ΔΙΚΑΤΣΑ)! Αυτό εν έτει 1998. (2) Κατά τα τελευταία 15 χρόνια το ΕΜΠ (το πρώτο τεχνολογικό ίδρυμα της χώρας) δεν μπόρεσε να κρατήσει καθηγητή Στατιστικής Α’ βαθμίδας περισσότερο από δύο χρόνια! Γιατί; (3) Κατά τα τελευταία 15 χρόνια ούτε το 1/10 από τις προκηρυχθείσες θέσεις στο Γενικό Τμήμα δεν πληρώθηκε από αξιόλογους έλληνες καθηγητές του εξωτερικού που ήθελαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. (4) Στο Γενικό Τμήμα, εκτός των ειδικών, καθηγητές Πειραματικής Φυσικής, Οικονομικών, Νομικής και Φιλοσοφίας κρίνουν καθηγητές Μαθηματικών για εκλογή και προαγωγή σε ανώτερες βαθμίδες (σε κραυγαλέα αντίθεση του βασικού πνεύματος του σχετικού νόμου περί «ομοειδών επιστημονικών ενοτήτων»). (5) Σε αντίθεση με άλλα ΑΕΙ, το ανώτατο τεχνολογικό ίδρυμα ΕΜΠ δεν έχει Τμήμα αλλά ούτε και Τομέα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών. (Από διοικητικής απόψεως νέος τομέας μπορεί να δημιουργηθεί ευκολότατα). Το αποτέλεσμα αυτού του βασικού ελλείμματος είναι ένας συνεχιζόμενος λαβύρινθος με τα επτά τμήματα του Ιδρύματος και μεσάζοντες επιτροπών και υποεπιτροπών που αλλοιώνουν την ουσία του ακαδημαϊκού προγραμματισμού.
Αυτά περί μαθηματικών ΕΜΠ σαφώς δεν είναι αντάξια της ιστορίας του Ιδρύματος. Οι διάφορες διοικήσεις παραμένουν αδιάφορες. Η πολυσυζητημένη περίπτωση του Δημήτρη Νανόπουλου δεν είναι εξαίρεση. Τα αντικίνητρα δεσπόζουν γενικότερα.
Ο κ. Αλέξης Μπακόπουλος είναι καθηγητής ΕΜΠ, τέως πρόεδρος του Γενικού Τμήματος Επιστημών, τέως διευθυντής Τομέα Μαθηματικών.
