Πολιτικό χάος στο ναρκοπέδιο του Brexit είδαμε αυτή την εβδομάδα στο Λονδίνο, με τη συντηρητική πρωθυπουργό Τερέζα Μέι να δίνει πλέον μάχη επιβίωσης εν μέσω ανταρσίας των «σκληρών» στο κόμμα της και διχασμού της κοινής γνώμης.
Διότι το σχέδιο που παρουσίασε τελικά (δύο χρόνια μετά το δημοψήφισμα) είναι η soft εκδοχή ενός βελούδινου διαζυγίου: διατηρεί τους εμπορικούς δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ενωση για τα αγαθά, για να μην πληγεί ανεπανόρθωτα η βρετανική οικονομία, και εξοργίζει, μοιραία, εκείνους που θέλουν «επιστροφή στην εθνική κυριαρχία» με «καθαρή» έξοδο από την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση.

«Σκοτώνεις το όνειρο! Θα μας κάνεις αποικία της ΕΕ» φώναξε ο Μπόρις Τζόνσον που παραιτήθηκε από υπουργός Εξωτερικών καταγγέλλοντας αυτό το ταπεινωτικό «ημι-Brexit» («semi-Brexit»). Εκρηκτικός και αθυρόστομος («εθνολαϊκιστή κλόουν» τον αποκαλούν οι αντίπαλοι) ο Μπόρις, ο λεγόμενος και Mr Brexit, φαίνεται πως είπε και άλλα πολλά. Ρεπορτάζ τον εμφάνισαν να δηλώνει, με το γνωστό ύφος, ότι το να προσπαθήσει κανείς να «πουλήσει» στη βρετανική κοινή γνώμη το σχέδιο της Μέι είναι σαν να προσπαθεί «να γυαλίσει τα σκ@τά».
Είχε προηγηθεί η παραίτηση του αρμόδιου υπουργού για το Brexit Ντέιβιντ Ντέιβις (συνολικά αποχώρησαν πέντε μέλη της κυβέρνησης), ενώ φαίνεται πως σιγοβράζει ανταρσία των Brextremists (των ακραίων του Brexit) μέσα στο συντηρητικό κόμμα, η οποία ενδέχεται να απειλήσει τους επόμενους μήνες την ηγεσία της Μέι.

Πολιτικό ψυχόδραμα

Ηταν ένα πολιτικό ψυχόδραμα που άρχισε με 12ωρη κυβερνητική σύσκεψη στην εξοχική κατοικία της πρωθυπουργού στο Τσέκερς, όπου η Μέι νόμισε πως εξασφάλισε την υποστήριξη του (διχασμένου) υπουργικού συμβουλίου στο αναλυτικό σχέδιό της για το Brexit, το πρώτο ολοκληρωμένο που θα παρουσιαστεί στις Βρυξέλλες (όπου κυριαρχεί μεγάλος σκεπτικισμός για άλλους λόγους).
Το σχέδιο άναψε φωτιές επειδή προβλέπει ελεύθερο εμπόριο Ηνωμένου Βασιλείου – ΕΕ στα αγροτικά και βιομηχανικά προϊόντα (όχι όμως και στις υπηρεσίες) βάσει «κοινών κανόνων». Διαπραγματευτική θέση που κρίθηκε απαράδεκτη από τους «σκληρούς», οι οποίοι κατηγορούν την πρωθυπουργό για ενδοτισμό (λένε ότι «έδωσε πάρα πολλά, πάρα πολύ εύκολα» στην ΕΕ).
Το πλήρες σχέδιο των 100 σελίδων (η λεγόμενη Λευκή Βίβλος), που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη Πέμπτη (καθώς η Μέι περίμενε με αγωνία την επίσκεψη του «τυφώνα» Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος σημειωτέον στηρίζει με ενθουσιασμό από την πρώτη στιγμή το σκληρό Brexit) είναι περίπλοκο και πολύ τεχνικό. Αλλά θεωρείται ήδη «διπλό ανάθεμα», επειδή δεν το δέχονται ούτε οι «σκληροί» του Brexit ούτε αναμένεται να γίνει αποδεκτό ως έχει από τις Βρυξέλλες.
Aποτελεί επίσης πλήγμα για το Σίτι του Λονδίνου, αφού εγκαταλείπεται το αίτημα για προνομιακή μεταχείριση του χρηματοπιστωτικού τομέα (το Σίτι έκανε λόγο για «χαστούκι» καθώς τράπεζες και άλλες υπηρεσίες μένουν ουσιαστικά εκτός ενιαίας αγοράς και θα πρέπει να υπάρξουν νέες συμφωνίες για το καθεστώς τους). Σύμφωνα μάλιστα με τους «Financial Times», η Λευκή Βίβλος δημιουργεί το πλαίσιο για μια «συμφωνία σύνδεσης», του είδους που υπογράφουν οι Βρυξέλλες με χώρες όπως η Ουκρανία και η Γεωργία, δημιουργώντας «προνομιακές διασυνδέσεις» με μη κράτη-μέλη.

Κλυδωνίζεται η κυβέρνηση

Το μόνο βέβαιο; Μετά τις παραιτήσεις και τον μίνι ανασχηματισμό που ακολούθησε, η Βρετανία βρίσκεται σε «αναταραχή» όπως είπε ο Τραμπ, με την κυβέρνηση της Μέι να κλυδωνίζεται. Το ερώτημα τώρα είναι αν θα συγκεντρωθούν υπογραφές 48 βουλευτών των Τόρις οι οποίοι θα θέσουν ζήτημα ψήφου εμπιστοσύνης κατά της Τερέζα Μέι, αμφισβητώντας τη θέση της στην ηγεσία του Συντηρητικού Κόμματος και στην πρωθυπουργία (εννοείται πως ο Μπόρις θα είναι ανάμεσα στους υποψηφίους για τη διαδοχή).
Αν και αυτό δεν θεωρείται το πιθανότερο σενάριο σήμερα, πολλοί λένε με νόημα ότι προβλέπονται «σημαντικές» πολιτικές εξελίξεις τον Οκτώβριο, όταν λήγει η διορία στην οποία η βρετανική κυβέρνηση θα πρέπει να έχει καταλήξει σε μια συμφωνία εξόδου με την ΕΕ.
Αλλιώς, θα μιλάμε για μεγαλύτερο χάος –για την περίπτωση άτακτης εξόδου χωρίς συμφωνία (no deal exit), όπου η Βρετανία θα βρεθεί την ώρα του Brexit (Παρασκευή 29 Μαρτίου 2019, 11 μ.μ.) μόνη «στο κρύο» και θα πρέπει να κάνει πιο ακριβό εμπόριο (με όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου), κλείνοντας έπειτα από επίπονες και χρονοβόρες διαπραγματεύσεις μια σειρά από διμερείς συμφωνίες με τις άλλες χώρες.
Η βρετανική οικονομία θα υποφέρει, εκτιμούν οι περισσότεροι ειδικοί.
Από την πλευρά του, ο Σοσιαλιστής ηγέτης των Εργατικών της αντιπολίτευσης Τζέρεμι Κόρμπιν αναρωτήθηκε πώς μπορεί η πρωθυπουργός να πετύχει συμφωνία με τους Ευρωπαίους όταν δεν μπορεί να πείσει ούτε την ίδια την κυβέρνησή της. Ακόμα χειρότερα: το ποσοστό των βρετανών ψηφοφόρων που εγκρίνουν τους χειρισμούς της Μέι στις διαπραγματεύσεις για το Brexit φαίνεται πως έχει μειωθεί πλέον στο 29%, το χαμηλότερο από τότε που ξεκίνησε να διεξάγεται η σχετική έρευνα (της εταιρείας ORB International) το 2016.
Και φυσικά το σχέδιο της Μέι δεν είναι το τελικό. Θα αποτελέσει απλώς τη βάση για σκληρές διαπραγματεύσεις με μια ΕΕ που είναι βέβαιο ότι θα ζητήσει περαιτέρω παραχωρήσεις –ίσως πολύ σημαντικές για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, την οποία η βρετανική κυβέρνηση έχει υποσχεθεί να τερματίσει. Αν βρεθεί, όπως όλα δείχνουν, αντιμέτωπη με αυτή την «κόκκινη» γραμμή, η Μέι ενδέχεται να αναγκαστεί να διαλέξει ανάμεσα σε μια συμφωνία για το Brexit που θα είναι απαράδεκτη για ακόμα περισσότερους από τους βουλευτές της και στο λεγόμενο «no deal», το οποίο περιγράφεται ως καταστροφή για πολλές βρετανικές επιχειρήσεις (με οδυνηρές επιπτώσεις για την οικονομία και τις θέσεις εργασίας).

Ρεαλιστική λύση ή οικονομικός παραλογισμός;

Αν και η Μέι επιμένει πως η βρετανική κυβέρνηση παρουσιάζει μια «ρεαλιστική λύση», τη μόνη «φιλική προς τις βρετανικές επιχειρήσεις», υπάρχει και ο καθαρά οικονομικός αντίλογος, με πολλούς βρετανούς αναλυτές να μιλάνε για «παραλογισμό».

Τονίζουν, ας πούμε, ότι το σχέδιο προβλέπει συμμετοχή στην ενιαία αγορά της ΕΕ μόνο για τα βιομηχανικά αγαθά και τα αγροτικά προϊόντα, αφήνοντας εντελώς εκτός τις υπηρεσίες, παρά το γεγονός ότι αυτές είναι που αποτελούν το 80% του AΕΠ της Βρετανίας! Και η «ζώνη ελεύθερου εμπορίου» μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ, η οποία προβλέπεται να δημιουργηθεί μετά την αποχώρηση της Βρετανίας από το μπλοκ, θα βασίζεται σε μια δέσμη κοινών κανόνων (common rulebook) για τα αγαθά που λίγο θα διαφέρει από μια τελωνειακή ένωση, λένε οι επικριτές.
Αλλοι κατηγορούν την πρωθυπουργό για προδοσία της λαϊκής ψήφου των Βρετανών που πίστεψαν πως με το Brexit η χώρα τους θα βγει εκτός ενιαίας αγοράς και τελωνειακής ένωσης, ώστε να ανακτήσει (όπως υπόσχονταν οι εθνολαϊκιστές Νάιτζελ Φάρατζ και Μπόρις Τζόνσον) την εθνική κυριαρχία της και να μη δεχθεί την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων.
Αναλυτές κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη βρετανική οικονομία. Λένε πως η αυξανόμενη πολιτική αβεβαιότητα περί το Brexit ενδέχεται να οδηγήσει σε αστάθεια τη στερλίνα και σε μεγάλη μείωση της αγοραστικής δύναμης. Τονίζοντας ότι αυτό θα σημάνει αύξηση του πληθωρισμού και οικονομική συρρίκνωση.
Εμπνευσμένοι από την ποδοσφαιρική ατμόσφαιρα του Μουντιάλ, αναλυτές λένε ότι «η μπάλα είναι τώρα στο γήπεδο των Βρυξελλών». Και οι αντιρρήσεις εκεί είναι πολλές – και σημαντικές.
Η αρχική αντίδραση της ηγεσίας της ΕΕ στο σχέδιο της Μέι, αν και ευγενική (για να μην της δημιουργήσουν περαιτέρω προβλήματα εν μέσω κυβερνητικής κρίσης), είναι σαφώς αρνητική.
Εγκυρες πηγές στην Κομισιόν λένε πως το λεγόμενο Διευκολυνθέν Τελωνειακό Καθεστώς (Facilitated Customs Arrangement – FCA) – το περίπλοκο σχέδιο υψηλής τεχνολογίας που προτείνει η Μέι ώστε να συλλέγει το Ηνωμένο Βασίλειο τα τελωνειακά τέλη στα σύνορα εκ μέρους της ΕΕ – απλώς δεν είναι εφικτό.
Το πιο σημαντικό είναι βεβαίως άλλο: η ΕΕ αντιπαθεί σφόδρα την ιδέα να παραμείνουν οι Βρετανοί στην ενιαία αγορά των αγαθών χωρίς να αποδεχθούν την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων (τη μεγάλη «κόκκινη» γραμμή των Brexiters).
Το επιχείρημα της Μέι είναι ότι η ενιαία αγορά αγαθών – αν συνδυαστεί με ικανοποιητικό τελωνειακό καθεστώς και ρυθμίσεις ΦΠΑ – θα παρακάμψει την ανάγκη ελέγχων στα σύνορα Βόρειας Ιρλανδίας – Ιρλανδίας και θα αποτρέψει τη διακοπή των αλυσίδων εφοδιασμού της μεταποίησης.
Βρετανοί αναλυτές λένε πως η Μέι μάλλον έχει δίκιο να πιστεύει ότι το σχέδιό της είναι το «μη χείρον» για την οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου, που μπορεί να λειτουργήσει πολιτικά στο εσωτερικό της Βρετανίας χωρίς να προκαλέσει δραματικές ανατροπές (πτώση της κυβέρνησης, πρόωρες εκλογές ή και δεύτερο δημοψήφισμα).

Σκοντάφτει στις 4 ελευθερίες

Αλλά και πάλι σκοντάφτει στις 4 ελευθερίες που είναι ο πυλώνας της ΕΕ. Πώς θα μπορέσει η Μέι να πείσει την ΕΕ να χορηγήσει την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο να δεχθεί τις υπόλοιπες ελευθερίες – υπηρεσιών, κεφαλαίων και εργαζομένων; Οι ηγέτες της ΕΕ θεωρούν τις 4 ελευθερίες αδιαίρετες: αν επιτραπεί στη Βρετανία να διαλέξει «α λα καρτ» τμήματα της ενιαίας αγοράς χωρίς να δέχεται την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, άλλα κράτη, εντός ή εκτός της ΕΕ, θα μπορούσαν να ζητήσουν ανάλογες συμφωνίες. Και αυτό θα υπονόμευε θανάσιμα, λένε, τη δύναμη και τη συνοχή των θεσμικών οργάνων της ΕΕ.
Το ισχυρότερο επιχείρημα της Μέι είναι ότι το δικό της σχέδιο μπορεί να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξει ένα σκληρό σύνορο στην Ιρλανδία. Η γραμμή της Επιτροπής είναι ότι μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου τύπου Καναδά για το Ηνωμένο Βασίλειο, σε συνδυασμό με την παραμονή της Βόρειας Ιρλανδίας σε μια τελωνειακή και ρυθμιστική ένωση με την ΕΕ, θα είχε το ίδιο αποτέλεσμα.
Ο κύριος διαπραγματευτής της ΕΕ για το Brexit, ο Γάλλος Μισέλ Μπαρνιέ, λέει ότι αν αλλάξουν οι «κόκκινες» γραμμές του Ηνωμένου Βασιλείου, η προσφορά της ΕΕ μπορεί να αλλάξει επίσης. Αλλά τότε η Μέι θα πρέπει να κάνει και άλλες παραχωρήσεις, που θα έχουν ακόμα πιο βαρύ πολιτικό κόστος. Θα χρειαζόταν να δεσμευτεί για συμμετοχή στην τελωνειακή ένωση μέχρι να γίνουν βιώσιμες (αν γίνουν ποτέ) οι εναλλακτικές λύσεις υψηλής τεχνολογίας για τη συλλογή των δασμών στα σύνορα. Και θα πρέπει να αποδεχθεί αυστηρό μηχανισμό για την τήρηση των νέων κανόνων της ΕΕ και έναν σημαντικό ρόλο για το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δηλαδή να κατεδαφίσει όλες τις «κόκκινες» γραμμές των οπαδών του hard Brexit.
«Το τελευταίο πράγμα που θέλει να ακούσει τώρα η πρωθυπουργός από τις Βρυξέλλες είναι ένα γαλλικό “non” από τον Μπαρνιέ ή άλλο ένα “nein” από το Βερολίνο της Μέρκελ. Αλλά το ερώτημα είναι: έχει η Μέι ένα Plan B;» αναρωτιούνται οι «Sunday Times».

Αρχισε η αντίστροφη μέτρηση

Η αντίστροφη μέτρηση για το Brexit έχει αρχίσει και ο χρόνος πιέζει:

18 Οκτωβρίου 2018
Η κρίσιμη Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ για το Βrexit. Και οι δύο πλευρές ελπίζουν ότι θα υπάρξει τότε συμφωνία για τις μελλοντικές σχέσεις, ώστε να δοθεί χρόνος στο βρετανικό Κοινοβούλιο και στα μέλη της ΕΕ να κυρώσουν τη συνθήκη μέχρι την ημέρα του Brexit (29.3.2019).

13 Δεκεμβρίου 2018
Διάσκεψη Κορυφής της ΕΕ. Εάν η συμφωνία δεν έχει κλείσει μέχρι τον Οκτώβριο, αυτή είναι η τελευταία διορία για να αποφευχθεί μια «άτακτη έξοδος» χωρίς συνθήκη (no deal Brexit).
Στη Βρετανία, η Βουλή των Κοινοτήτων και η Βουλή των Λόρδων θα πρέπει να ψηφίσουν για τη συνθήκη απόσυρσης – οι βουλευτές θα μπορούσαν να απορρίψουν τη συμφωνία, αλλά δεν είναι σαφές τι θα συμβεί σε αυτή την περίπτωση.Το Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου πρέπει επίσης να εγκρίνει τον εφαρμοστικό νόμο πριν από την ημέρα του Brexit.

29 Μαρτίου 2019
Με ή χωρίς συμφωνία, η Βρετανία αποχωρεί από την ΕΕ. Το Brexit θα ισχύσει από τις 11 το βράδυ (ώρα Ηνωμένου Βασιλείου).

31 Δεκεμβρίου 2020
Λήγει, τα μεσάνυχτα, και η συμφωνημένη «μεταβατική περίοδος», στη διάρκεια της οποίας η Βρετανία θα διατηρήσει το «status quo» της συμμετοχής της στην ΕΕ χωρίς να έχει ψήφο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ