Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την κρίση του 2008, στη χειρότερη χρονιά για την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, λίγοι πιστεύουν ακόμη ότι το σύστημα λειτουργεί όπως πρέπει. Το σύστημα είναι ο καπιταλισμός και η κριτική του υπήρξε στο παρελθόν η κύρια αποστολή της Αριστεράς. Τώρα που υπάρχει η ανάγκη για ηγεσία σε επίπεδο real politique, η παραδοσιακή αριστερή σκέψη φαίνεται το ίδιο αναποτελεσματική όσο και η εμπιστοσύνη της δεξιάς στην αυτορρύθμιση των ελεύθερων αγορών. Ο Χα-Τζουν Τσανγκ, καθηγητής στο Κέιμπριτζ, ανήκει σε μια νέα γενιά οικονομολόγων που δεν θέλουν να ορίζουν τον εαυτό τους με βάση το παραδοσιακό δίπολο αριστερά – δεξιά. Θα μπορούσες να τον χαρακτηρίσεις ετερόδοξο οικονομολόγο στην παράδοση του Τζόζεφ Στίγκλιτζ, ενώ είναι γνωστό ότι η σκέψη του έχει επηρεάσει τον Ραφαέλ Κορέα, πρόεδρο του Ισημερινού. Στο βιβλίο του «23 αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό» συμπυκνώνει την κριτική του, με άξονα το γεγονός ότι η ελεύθερη αγορά δεν εγγυάται την παραγωγή πλούτου και ανάπτυξης: Η πρώτη αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ελεύθερη αγορά, γιατί όλες οι αγορές έχουν κανόνες και όρια.
Το βιβλίο του Τσανγκ είναι σε θέση να απαντήσει σε βασικές απορίες: Γιατί η ζωή μας δεν βελτιώνεται παρά την αύξηση του εισοδήματός μας και τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα; Οι άνθρωποι που είναι πλουσιότεροι τα κατάφεραν επειδή είναι πιο ικανοί, μορφωμένοι και διαθέτουν επιχειρηματικό δαιμόνιο; Γιατί οι φτωχές χώρες είναι φτωχές και πώς μπορούν να γίνουν πλουσιότερες; Διαβάζοντάς το, είχαμε και εμείς μερικές ερωτήσεις για τον κ. Τσανγκ. Για ποιον λόγο, για παράδειγμα, ισχυρίζεται ότι το πλυντήριο άλλαξε τον κόσμο περισσότερο από το Internet;
Για την ελληνική κρίση και τη συνταγή της λιτότητας ως τρόπος διαιώνισής της
«Πρόκειται στην ουσία του για πολιτικό πρόβλημα. Οπως λένε στην Αργεντινή, χρειάζονται δύο για να χορέψουν τανγκό. Αν δεχτούμε ότι υπήρξε σε αυτήν την περίπτωση ένας “απερίσκεπτος” δανειολήπτης (η ελληνική κυβέρνηση), τότε υπήρξαν και απερίσκεπτοι δανειστές (οι γερμανικές και οι γαλλικές τράπεζες). Αλλά, σύμφωνα με το τρέχον πολιτικό πρόγραμμα, το βάρος των ευθυνών για την προσαρμογή μεταφέρεται μόνο στον δανειζόμενο, επειδή η Γερμανία και οι άλλες χώρες δεν θέλουν οι τράπεζές τους να υποστούν τις επιπτώσεις. Για να το δικαιολογήσουν προωθούν την άποψη ότι η κρίση είναι αποτέλεσμα του ότι “οι Ελληνες διασκέδαζαν με τα λεφτά άλλων” και ότι οι τραπεζίτες είναι τα θύματα που πρέπει να προστατευτούν. Αν το καλοσκεφτείς, αυτό είναι εξοργιστικό. Οταν οι εταιρείες χρεοκοπούν οι μέτοχοι αναγκάζονται να επωμιστούν τις απώλειες. Γιατί θα πρέπει να είναι διαφορετικό με τις χώρες; Θα πρέπει να εφαρμόσουμε την ίδια αρχή και να πιέσουμε τους δανειστές να μοιραστούν το φορτίο. Με αυτόν τον τρόπο οι Ελληνες θα δεχτούν ευκολότερα τη λιτότητα».
Για τον ρόλο των οίκων αξιολόγησης
«Θεωρητικά οι οίκοι αξιολόγησης θα πρέπει να είναι ανεξάρτητοι από πολιτικές πιέσεις, αλλά στην πραγματικότητα, όπως και οι περισσότερες εταιρείες, συχνά δρουν πολιτικά. Οι οίκοι υποβάθμισαν υπερβολικά τις ασιατικές χώρες κατά την οικονομική κρίση του 1997. Η υπερβολική υποβάθμιση της Ελλάδας και των άλλων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας εκφράζει την πολιτική διάθεση εναντίον αυτών των χωρών. Η περίπτωση της Αμερικής είναι ακόμη ένα καθαρό παράδειγμα της πολιτικής φύσης των επιχειρηματικών αποφάσεων. Είναι στην πράξη πολιτική υποστήριξη σε αυτούς που προωθούν πρόγραμμα λιτότητας για την Αμερική. Το γεγονός ότι πρόκειται για πολιτική κίνηση αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η ζήτηση του αμερικανικού χρέους αυξήθηκε μετά την υποβάθμιση».
Για τη σημασία του τεχνολογικού boom
«Δεν ισχυρίζομαι ότι όλες οι πρόσφατες τεχνολογικές αλλαγές είναι λιγότερο σημαντικές από αυτές του παρελθόντος. Οταν συνέκρινα το πλυντήριο με το Internet, απλώς προσπαθούσα να δείξω ότι οι αλλαγές που ζούμε τώρα δεν είναι αναγκαστικά οι πιο επαναστατικές. Οσο για το Facebook θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο να δεχτούμε τις εκτιμήσεις της αγοράς. Υπάρχει σήμερα φούσκα στη βιομηχανία του Internet όπως και στα τέλη των 90s. Τότε είχαν συγχωνευτεί η AOL με την Time Warner με την πρώτη να έχει διπλάσια αξία από τη δεύτερη. Τώρα όλοι, ακόμη και αυτοί που είχαν εμπλακεί στη συγχώνευση, παραδέχονται ότι η αποτίμηση της AOL ήταν τελείως παράλογη».
Για τη σχέση της παγκόσμιας οικονομικής αναταραχής με την αύξηση της κοινωνικής ανισότητας
«Πολλοί υποστηρίζουν (και συμφωνώ μαζί τους) ότι η αύξηση της ανισότητας, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Αμερική και η Βρετανία, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κρίση του 2008. Πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να συμμετέχουν στην ευημερία δανειζόμενοι, εν μέρει για να διατηρήσουν την αγοραστική τους δύναμη, αλλά και για να βγάλουν λεφτά επενδύοντας στην ιδιοκτησία. Μετά βρέθηκαν με χρέη στα οποία δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν».
Για την εφαρμογή κοινωνικής κινητικότητας των Ευρωπαίων στην εργατική και μέση τάξη
«Εξαρτάται σε ποια χώρα ζεις. Αν ζεις στις σκανδιναβικές χώρες, η κινητικότητα είναι πολύ υψηλή λόγω του ισχυρού κοινωνικού κράτους και της πρόσβασης στην εκπαίδευση. Αν ζεις στη Νότια Ευρώπη, η κινητικότητα είναι μικρή, αλλά όχι τόσο μικρή όσο στην Αμερική».
Για την καλύτερη πολιτική επιλογή της Ελλάδας τώρα
«Αν η ΕΕ συνεχίσει την πολιτική της επιβολής του κόστους των προσαρμογών μόνο στην Ελλάδα και δεν υποχρεώσει τους δανειστές να αναλάβουν σημαντικό μέρος των συνεπειών, η χώρα σας θα υποφέρει για πολλά χρόνια και μπορεί να μην ανακάμψει ποτέ πραγματικά από την κρίση. Το μόνο πράγμα που μπορεί να κάνει η Ελλάδα για να το προκαλέσει είναι να απειλήσει να φύγει από το ευρώ. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η έξοδος από το ευρώ θα είναι καταστρεπτική, αλλά δεν είναι έτσι, όπως έδειξε το παράδειγμα της Αργεντινής.
Στην αρχή της δεκαετίας του ’90 η Αργεντινή μπήκε σε μια “μονομερή νομισματική ένωση” με την Αμερική, συνδέοντας το νόμισμά της με το δολάριο. Για λίγο καιρό όλα πήγαν καλά (όπως και η Ελλάδα στη νομισματική ένωση), αλλά όταν χτυπήθηκε από οικονομικές δυσκολίες, το 1997-98, εφάρμοσε περίπου το ίδιο πρόγραμμα λιτότητας που βλέπουμε στην Ελλάδα σήμερα, καθώς η υποτίμηση δεν ήταν δυνατή. Επέμειναν για τρία-τέσσερα χρόνια, μέχρι που η οικονομία τους καταστράφηκε το 2001.
Το 2002 η χώρα έφυγε από αυτήν τη “νομισματική ένωση”, κήρυξε στάση πληρωμών στα ξένα χρέη και τελικά ανάγκασε τους περισσότερους δανειστές να δεχτούν τεράστια κουρέματα. Οι περισσότεροι περίμεναν τότε να έρθει το τέλος της Αργεντινής, αλλά από το 2003 η χώρα έγινε η πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη οικονομία στη Λατινική Αμερική, με ρυθμό ανάπτυξης 7%. Δεν λέω ότι αν η Ελλάδα κάνει το ίδιο θα δημιουργήσει αυτόματα την ίδια ανάπτυξη, αλλά αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι η έξοδος από το ευρώ δεν είναι το τέλος του κόσμου. Μόνο όταν η Ελλάδα είναι έτοιμη να φύγει θα έχει τη δύναμη να διαπραγματευτεί με την ΕΕ για να αλλάξει τους όρους της προσαρμογής σε κάτι πιο βιώσιμο. Παραδόξως, αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να μείνει στην ΕΕ».
