Λαδόβροχο

Νόστιμη λέξη, την οποία θα ακούσεις στα Χανιά. Αναφέρεται στην πιο λιτή εκδοχή της διατροφής: ψωμί ραντισμένο με λίγο λάδι, για κάποιον που φεύγει βιαστικά για τη δουλειά ή το σχολείο.

Καπίρα

Εδώ το ψωμί είναι ελαφρώς καψαλισμένο και βουτηγμένο στο αγουρέλαιο, τη στιγμή εκείνη που βγαίνει το λάδι στο ελαιοτριβείο, προτού καν συσκευαστεί.

Λαδόστακα

Ας μη βιαστούμε να μαντέψουμε. Στην Κρήτη γινόταν, αλλά είναι πιο ελαφρύ από το στακοβούτυρο. Σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε λαδάκι, ψιλοκόβουμε ένα κρεμμύδι και έπειτα από λίγο τσιγάρισμα προσθέτουμε ανάλογο αλεύρι, που το ανακατεύουμε συνέχεια για να μην κάνει σβόλους. Χωρίς βιασύνη, το αφήνουμε να γίνει σχεδόν αλοιφή και το σερβίρουμε σαν συμπληρωματικό πιάτο στο τραπέζι.

Λαδόπαυλος ή ελιδόπαυλος

Ηταν η χαρά των παιδιών στην Κρήτη, μα κυρίως στα Χανιά. Μια λιχουδιά από τις λίγες. Επαιρνε η μάνα στην παλάμη της μια κουταλιά λάδι και όλα τα απομεινάρια από το ζύμωμα της ημέρας και τα έπλαθε σε μικρό μακρόστενο ψωμί. Κάποιες φορές τσιγάριζε προηγουμένως ένα-δυο κρεμμύδια ψιλοκομμένα με λίγο λάδι και λίγες ελιές. Αλλοτε ανακάτευε το ζυμάρι με τα κρεμμύδια και τις ελιές και άλλοτε το άπλωνε σε φύλλο χονδρό που έκλεινε μέσα του τη γέμιση. Το «παύλος», μάλιστα, ίσως προέρχεται από το αρχαιότερο «παύρος» που σημαίνει «λίγος, μικρός».

Λιόσκουρδα

Είναι μια σύνθετη λέξη από τη Μυτιλήνη που υπονοεί το πενιχρό φαΐ. Τη συναντάμε μάλιστα σε μια πολύ χαρακτηριστική φράση στην αγιασιώτικη διάλεκτο: «Θα δεις τα λιόσκουρδα σ’ άμα σπαταλάς τις παράδις», δηλαδή θα μείνεις να τρως ελιές και σκόρδα άμα είσαι σπάταλος. Ή αλλιώς, από το χαβιάρι θα πέσεις στη φτώχεια, θα λέγαμε εμείς.

Πέλανος

Μια λέξη αρχαίας προέλευσης, αλλά αβέβαιης ετυμολογίας. Ηταν ένα παχύρρευστο μείγμα από αλεύρι, μέλι και λάδι, το οποίο έκαιγαν ή έχυναν στους βωμούς ως προσφορά στους θεούς. Κάποτε ετοίμαζαν με αυτό ένα είδος πλακούντα, κάτι δηλαδή σαν στρογγυλή πίτα, που το έλεγαν επίσης πέλανο και το προσέφεραν και αυτό στους θεούς.

Μίνι λεξικό
Και τελειώνουμε αναφέροντας μερικές λέξεις πιο σπάνιες για τις ελιές: Αλατσολιές = ελιές με μπόλικο αλάτ(σ)ι, ελιδάκια = μικρές ελιές, κολυμπάδες = ελιές σε αλάτι αλλά σε πιο αραιή άλμη, νερατζολιές = χονδρές, πράσινες ελιές, ξιδολιές = ελιές με ξίδι, σπαστολιές = ελιές τσακιστές.

* Λαδόπουτκας είναι ο ποντικός που έπεσε στο λάδι κατά την αγιασιώτικη διάλεκτο. Και επειδή ο Νοέμβριος είναι ο μήνας του λαδιού, ο Τροφοσυλλέκτης «πέφτει» μέσα στο λάδι.

Δημοσιεύθηκε στο BΗΜΑ GOURMET την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2014.