Δημιουργικά «Θραύσματα» στον Πόρο

Οσο ενδεικτικός παραμένει ο θεματικός κύκλος με τον τίτλο «Ορια» που στέγασε τρεις εκθέσεις το εφετινό καλοκαίρι και φθινόπωρο στην γκαλερί Citronne του Πόρου, άλλο τόσο χαρακτηριστικό θα θεωρούσε κανείς τον επί μέρους τίτλο «Θραύσματα» για την τρίτη κατά σειρά έκθεση του προγράμματος, αυτήν της γλύπτριας Αλεξάνδρας Αθανασιάδη. Με σπουδές στο Λουγκάνο, στην Οξφόρδη και στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και παρά τις διεθνείς διακρίσεις της, παραμένει μια χαμηλόφωνη παρουσία στον χώρο της τέχνης, όπου, μαζί με τη γλυπτική, άριστες θα σημείωνε κανείς τις επιδόσεις της στη σκηνογραφία. Για την έκθεσή της αυτή, που συνεχίζεται έως τις 30 Οκτωβρίου, τόσο η ίδια η καλλιτέχνις όσο και ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας, ο καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris I) Γιώργος Πρεβελάκης και η ιστορικός τέχνης Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη έγραψαν ειδικά για το ΒΗΜΑgazino.

«Στη δουλειά μου με ενδιαφέρει να πιέζω τα όρια ή και να απελευθερώνομαι από αυτά. Με την ευρύτερη έννοια, αυτό μπορεί να αφορά την τεχνική ή την τεχνοτροπία, δηλαδή να κινούμαι από το τρισδιάστατο γλυπτό στο σχεδόν δισδιάστατο επιτοίχιο, στο κολάζ, στο επίπεδο ή και στο ανάγλυφο χαρτί.

Από άλλη όμως οπτική, τα «Ορια» εξετάζονται και στο κάθε έργο ξεχωριστά. Πραγματεύομαι πολύ την έννοια του χρόνου που περνώντας αφήνει αποσπασματικές εικόνες οι οποίες δημιουργούν τις μνήμες. Μνήμες που άλλες φορές είναι συγκεκριμένες και άλλες φορές αποπνέουν μια οικειότητα η οποία δεν ξέρουμε από πού πηγάζει. Καθώς συχνά χρησιμοποιώ παλιά υλικά, ταξιδεύω και πάνω στη δική τους ιστορία, αλλά τα εντάσσω σε ένα σύνολο εντελώς διαφορετικό που πραγματεύεται τα «Ορια» από άλλη οπτική.

Πού αρχίζει και πού τελειώνει το έργο; Είναι το περίγραμμα που του δίνει την αναγνωρισιμότητα ή είναι το κενό που εμπεριέχεται εκείνο που κάνει το έργο αυτό που είναι;

Το κενό με απασχολεί πολύ γιατί αντηχεί συναισθήματα και μύχιες σκέψεις, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το σύνολο. Η αφαίρεση συχνά με οδηγεί στο να ορίζεται το έργο από το κενό και όχι από το σύνολο. Αυτό με ωθεί και στον κατακερματισμό των έργων. Κομμάτια μόνα ή τμήματα συνόλου που αποχωρίζονται παραμένοντας συνδεδεμένα είτε από την υφή ή από το θέμα ή από το νόημα. Εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης «Θραύσματα».

Υπάρχει στη δουλειά μου μια σαμανιστική δυναμική που με ωθεί σε μια συνεχή διάσπαση, αποσύνθεση, μεταμόρφωση και ανασύνθεση».

«Οποτε βλέπω εργασία της αγαπημένης φίλης Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, διαπιστώνω μια όμοια αφετηρία των θεμάτων μας: παλιά ξύλα, σκουριασμένα μέταλλα, αντικείμενα σε διάβρωση. Με άλλα λόγια, ένας συγγενικός σημασιακός πυρήνας μιας έμμονης ιδέας, από την οποία ο κύριος προσανατολισμός παραπέμπει πρωτίστως σε έννοιες φθοράς, γηράνσεως ή απωλείας. Θα έλεγα, μεταφερόμενος στον χώρο της ποιήσεως, σαν στίχοι σεφερικοί.

«Η μοίρα μας, χυμένο μολύβι, δεν μπορεί ν’ αλλάξει, δεν μπορεί να γίνει τίποτε».

Βέβαια, γνωρίζουμε ότι το θέμα είναι το κίνητρο, ο συγκινησιακός αφετηριακός λόγος που καθορίζει μόνο την πρόθεση του δημιουργού για το αισθητικό αποτέλεσμα. Γιατί η μετουσίωσή του είναι το πολύτιμο δώρο που μας χαρίζεται σπανίως από άγνωστους και μυστικούς δρόμους.

Πριν από λίγο καιρό, είχα τη χαρά να παρευρεθώ στον υπαίθριο χώρο του Κολλεγίου Αθηνών, όπου στήθηκε ένα υπέροχο γλυπτό αλόγου ως δωρεά της γλύπτριας στη μνήμη του δολοφονηθέντος πατρός της. Δεν ξέρω αν ήταν η ώρα του απογεύματος, τα εξόχως τρυφερά και συγκινημένα λόγια της από ανεξίτηλες μνήμες της ζωής τους ή η θέα αυτού του αλόγου που με συνετάραξε. Ολόκληρος ο χώρος ξαφνικά μεταμορφώθηκε, σαν να σταμάτησε η ροή του κόσμου μαζί με τους ήχους του. Θυμήθηκα τον Κάρλος Καστανέντα με τη μαθητεία του στους αρχαίους Τολτέκους. Η ξαφνική μετατόπισή μου παρέμεινε ανερμήνευτη, απαράλλαχτα όπως κοιτάζοντας το 1973 στη Νέα Υόρκη το άλογο από την «Γκερνίκα» του Πικάσο».

«Η έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη στην γκαλερί Citronne εντάσσεται στο γενικό θέμα του 2017, τα «Ορια». Για τη Γεωγραφία, όριο είναι το σύνορο. Διαχωρίζει το «Εμείς» από το «Οι άλλοι»·

Το σύνορο είναι η απάντηση των ανθρώπινων κοινοτήτων στην πρόκληση την οποία συνεπάγεται η κυκλοφορία ανθρώπων, αγαθών, κεφαλαίων και ιδεών. Η κυκλοφορία δεν είναι μόνο παράγων προόδου, αλλά και αλλαγής. Η ισορροπία ανάμεσα σε πρόοδο και αποσταθεροποίηση είναι το κύριο πολιτικό διακύβευμα. Για αυτήν μας μιλούν, ανάμεσα στα άλλα, τα άλογα και οι θώρακες της έκθεσης.

Τα άλογα συμβολίζουν την ελευθερία. Με άλογο διαφεύγει από τους διώκτες του ο κυνηγημένος ήρωας σε ταινίες και μυθιστορήματα. Το άλογο εκπροσωπεί όμως και την απειλή από ανεξέλεγκτες δυνάμεις. Από τη στέπα ξεκίνησαν οι ιππήλατες επιδρομές οι οποίες ανέτρεψαν αυτοκρατορίες στην Ανατολή. Η ιστορία της μεσαιωνικής Ευρώπης καθορίστηκε από την άμυνα έναντι των εξ Ανατολής ιππέων. Καθώς η κυκλοφορία διαθέτει ανατρεπτική δύναμη, το έδαφος σπεύδει να θωρακιστεί.

Η πλατωνική πολιτική φιλοσοφία προκρίνει την εδαφική απομόνωση, την άρνηση της αλλαγής. Διαθέτει γοητεία, όπως έχουν οι τρεις ισχυροί και συνεκτικοί θώρακες της έκθεσης («Θώρακας ΙΙΙ Α, Β, C»). Το κλείσιμο, η απομόνωση, η τέλεια άμυνα οδηγούν όμως αναπόδραστα στην παρακμή, στην πτώση. Ο μισάνοικτος «Θώρακας Χ» υπαινίσσεται τη χρυσή τομή. Οπως το σύνορο, ρυθμίζει· δεν εμποδίζει την κυκλοφορία. Διατηρεί την ταυτότητα της φόρμας, χωρίς όμως να την περιορίζει ασφυκτικά».

«Η έκθεση της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη συμπληρώνει τον θεματικό κύκλο της εφετινής περιόδου, ο οποίος εστίασε στα «Ορια». Στα έργα της έκθεσης αυτής η καλλιτέχνις προσπαθεί να μετατοπίσει τα όρια, να ανατρέψει το καταλυτικό έργο του χρόνου και της λήθης. Συνθέτει τα θραύσματα, συνενώνει τα αποτυπώματα, υποβάλλει κλιμακωτά, κάποτε και ανεπαίσθητα, τα απορρέοντα συναισθήματα. Η μνήμη αντιπαλεύει τη φθορά. Οι δύο ενότητες των εκτιθέμενων έργων, τα άλογα και οι θώρακες, παραπέμπουν σε ένα διαχρονικό ηρωικό στοιχείο.

Παράλληλα με άλλα γλυπτά αντιπροσωπευτικά της γλύπτριας, γνωστά από την αναδρομική έκθεσή της στο Μουσείο Μπενάκη, παρουσιάζονται και έργα νέα, δισδιάστατα, επάνω σε χαρτί. Πρόκειται για αποτυπώματα, «ίχνη» από προγενέστερα γλυπτά, τα οποία επιδιώκουν μια εικαστική συνεχή συνομιλία ανάμεσα στα υλικά της τέχνης και ανάμεσα στις φάσεις του χρόνου.

Η καλλιτέχνις εστιάζει στο αποσπασματικό, στο θραύσμα. Η φθορά της ύλης προμηθεύει τα υλικά: ένα κομμάτι σπασμένο αλλοιωμένο ξύλο, κομμάτια από ένα αρχαίο άγαλμα, ένα φθαρμένο χαρτί, το τυχαίο αποτύπωμα ενός παλαιότερου έργου. Από αυτά τα στοιχεία, κατάλοιπα ή σπαράγματα συχνά τυχαία, προκύπτουν οι καλλιτεχνικές δημιουργίες –δηλαδή, με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη· αποσπασματικά και επιλεκτικά. Τα υλικά δημιουργούν στρώσεις και επιστρώσεις, όπως οι φάσεις και οι αναμνήσεις του ανθρώπινου βίου. Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι συχνά απόρροια του τυχαίου –κάποτε και του ατυχήματος. Γι’ αυτό και τα έργα της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη λειτουργούν ως αφετηρίες συνειρμών, τόσο για την ίδια όσο και για τον θεατή».

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017.