Πλόες στη «Μικρά Αγγλία»

Από τη σκοπιά του Αγίου Πέτρου βλέπουμε τα πλοία να μπαινοβγαίνουν στο λιμάνι του Γαυρίου και μετά να παρελαύνουν μπροστά από το θερινό μέτωπο του Μπατσίου, ταξιδεύοντας για Τήνο. Καμία άλλη εικόνα δεν συνάδει με τον εσωτερικό και εξωτερικό χαρακτήρα της Ανδρου όσο αυτή. Τα καράβια και ο νους που πραγματοποιούν παράλληλους, κοντινούς και μακρινούς πλόες, παράκτιες και ποντοπόρες σκέψεις. Εξάλλου, γι’ αυτό χτίστηκε εδώ την ελληνιστική εποχή (4ος-3ος αι. π.Χ.) ο πύργος του Αγίου Πέτρου, για να παρακολουθεί τα καράβια που περνούσαν από το μπουγάζι.

Μετά οι Ανδριώτες της «Μικράς Αγγλίας» έκαναν δικά τους τα μπουγάζια όλου του κόσμου. Και τα ταξίδια, κυρίως, χτίζουν την προσωπικότητά σου. Χιλιάδες μίλια θάλασσας πάνω στην υδρόγειο, χιλιάδες μέτρα ξερολιθιάς πάνω στο σώμα του νησιού. Τα έργα των ωκεάνιων ρευμάτων και τα τέχνεργα των ανέμων του Αιγαίου. Οι «ρυτίδες» στο δισυπόστατο, έως και υπερρεαλιστικό, πρόσωπο του νησιού.

Ο υπερρεαλιστής Ανδρέας Εμπειρίκος γράφει: «Είμαι ταξιδευτής και επιστροφεύς. Φέρνω στην Ανδρο το παιδί μου. Το όνομά του είναι Λεωνίδας. Είναι γερό και πράο. Η ημέρα είναι πανηγυρική. Ο ήλιος λάμπει. Ο αήρ μυρίζει από ανθούς πορτοκαλιάς και λεμονιάς. Το πέλαγος φρικιά. Κορυδαλλοί διασχίζουν τον αιθέρα. Η νήσος αγάλλεται. Η καρδιά μου σκιρτά. Εις την ψυχήν μου τρίζουν και ηχούν βοερά πτερά μεγάλων αρχαγγέλων. Αίφνης από τα σπλάχνα μου ανέρχεται μία φωνή και μέσα σε φως απόλυτον κραυγάζω: «Ανδρος-Υδρούσα, Χαίρε!»».

Πάθος εν εγρηγόρσει ή κοχλάζουσα βίωση εντατική. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος μιλάει για τον Νίκο Εγγονόπουλο. «Ιδού πάντα το πάθος ή passion εν εγρηγόρσει. Ακοίμητο, σφαδάζον και φλεγόμενον, φωτίζει τον χώρον τον συναισθηματικόν όπου πλάθονται και εξελίσσονται –τονίζω ότι εξελίσσονται –οι εικόνες (τα λεγόμενα, νομίζω, θέματα από τους τεχνοκρίτας) που αποτελούν την ατομική και αυθεντική μυθολογία μιας κοχλαζούσης βιώσεως εντατικής, απόλυτα δικής του». Και εφέτος οι δύο υπερρεαλιστές ποιητές, εικαστικοί και ψυχογράφοι, συνομιλούν επιτοπίως, στη Χώρα της Ανδρου.

Και ο Εµπειρίκος και ο Εγγονόπουλος και η Χώρα είναι σημεία συναντήσεως της πολλαπλής δημιουργικότητας σε στεριές, σε θάλασσες και στον αιθέρα. Σε αυτήν είναι αφιερωμένη η εφετινή έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, εκεί στα σκαλιά που βγάζουν στην Παναγία Θαλασσινή. «Νίκος Εγγονόπουλος, με τα χρώματα του λόγου και τον λόγο των χρωμάτων» έως την 1η Οκτωβρίου. Οπως η ζωγραφική και η ποίηση. Εντονα χρώματα και αισθήματα. Ζωή.

Εξω, στη μέση οδό της αγοράς, σεργιανά η ζωή και η ιστορία της Ανδρου. Είναι ένα περιβάλλον που έχουν δημιουργήσει οι πλόες των ποντοπόρων πλοίων. Και οι «Πλόες» του Ιδρύματος Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως μάς ταξιδεύουν εφέτος, στην 23η χρονιά τους, στην «Εύκρατη Ζώνη», δημιουργώντας με τα έργα των ζωγράφων και των γλυπτών ένα εικαστικό περιβάλλον στο οποίο ανθούν η ύλη, η ενέργεια, ο χώρος και η μορφή, δημιουργώντας ενδογενείς ισορροπίες και συνεχείς μεταλλαγές. Πρωταγωνιστές αυτής της εικαστικής παράστασης ο Γιώργος Λάππας, ο Αντώνης Στάβερης, ο Γιώργος Γυπαράκης, η Ελλη Κουτσουκέλλη, ο Κωνσταντίνος Μάσσος, ο Νίκος Αγγελίδης, η Ειρήνη Κανά, η Χρύσα Βουδούρογλου, η Ελένη Παρμακέλη, ο Πέτρος Βρέλλης, η Βαρβάρα Σπυρούλη και ο Ηλίας Τσακμάκης. Η επιμελήτρια της έκθεσης Αθηνά Σχοινά γράφει: «Η φύση είναι η υπαρξιακή ετεροπροσωπία του ίδιου μας του εαυτού, καθώς μετατρέπεται σήμερα σε πρωτοβάθμιο διακύβευμα. Η φύση, που οργανικά την περιλαμβάνουμε και μας αντανακλά, όπως κατ’ αναλογία τη σημασιοδοτούμε και μας εμπερικλείει, μπορεί να αποτελέσει τη συνειδησιακή αντίσταση (…)».

Η ανάβαση του ποταµού Αχλα είναι κατά κάποιον τρόπο μια ευκαιρία αντίστασης στο συνηθισμένο τοπίο των νησιών. Τοπίο της δροσιάς και όχι του αλατιού. Κάτω από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου ξεκινά ο χωματόδρομος που οδηγεί έπειτα από δέκα λεπτά πεζοπορίας στο μονοπάτι που σε οδηγεί στο όνειρο, ένα μεγάλο, πέτρινο, τοξωτό γεφύρι, πάνω από έναν δρόμο-κοίτη, στον οποίο τρέχουν νερά που σταθμεύουν σε λεκάνες ανάμεσα στα γλυπτά των βράχων. Από εδώ ξεκινά η δύσκολη ανάβαση, όπου δοκιμάζεται η αλληλοβοήθεια της συντροφιάς, καθώς ακροβατείς πάνω, δίπλα και γύρω στους λειασμένους από τη ροή του νερού βράχους. Επειτα από μια ώρα στη διαδρομή των εκπλήξεων αντιμετωπίζεις τη βαθιά Γερολίμνη και το στολίδι της, τον καταρράκτη.

Το λουτρό στη Γερολίμνη, την ευμεγέθη κολυμπήθρα στα μυστήρια της Ανδρου, μένει αξέχαστο. Ηλικιωμένη λίμνη ή γεραρή; Και στα δύο αποτυπώνονται η δύναμη και η σοφία του χρόνου. Συναισθήματα εσωτερικά, μακριά από τον ωκεάνιο κοσμοπολιτισμό, που επικεντρώνονται σε μια αόρατη κουκίδα πάνω στον παγκόσμιο χάρτη. Ξεναγός μας στο εσωτερικό τοπίο της Ανδρου η Ντίνα Γκρουμούτη, η οποία ψυχαναλύει τη θέα ενός ταπεινού νερόμυλου στο Πισκοπιό:

«Ο ανδριώτικος νερόμυλος, ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα σαν γλυπτό, με τα μέλη του να αγκαλιάζονται σφιχτά, για ν’ αποδώσουν το κοινό έργο, δαμάζοντας τη δύναμη του νερού. Στο χρυσοκόκκινο χρώμα της ντόπιας πέτρας, κρυμμένοι σε φαράγγια και στις άκρες ποταμών, εσωστρεφείς σαν τους χτιστάδες τους, σε αντίθεση με τους χαρούμενους ανεμόμυλους των λόφων, στ’ άλλα νησιά. Στο μαγικό φυσικό περιβάλλον τους, είναι η εικόνα που βγάζει ίσως πιο πολύ απ’ όλες την κρυμμένη ψυχή του νησιού».

Τα χωριά του Κορθίου γυρίζουν πίσω τον χρόνο: «Πηγές, βρύσες και νερά κελαριστά, εκεί που στήνουν χορούς και καρτέρια οι ανεραΐδες, πυργόσπιτα με τις σκιές των αφεντάδων να τριγυρνούν στις στέγες τις φεγγαρόλουστες νύχτες, θαυμαστά λοξοχτισμένα γεφύρια, παραμυθένιοι νερόμυλοι, βυζαντινά εκκλησάκια που κρύβουν αρχαία μάρμαρα. Μια μαγική μέρα στα κορθιανά χωριά, μέσα από μονοπάτια, σκαλάκια, στράτες, δίπλα σε πηγές, κάτω από δέντρα, κάθε στιγμή και μια έκπληξη. Εκεί που βαστιούνται ακόμα καλά τα μυστικά της Ανδρου. Κόρθι, Αηδόνια, Μουσιώνας, Επισκοπειό»…

Στην περιοχή του Κορθίου, η παραλία με το παράξενο όνομα της Γριάς το Πήδημα είναι γεμάτη υπονοούμενα. Μια θαλασσινή αγκαλιά με κυρίαρχα τα στοιχεία της στεριάς. Και ο λαξευμένος από τους αγέρηδες και τα κύματα βράχος να σηματοδοτεί τον χαρακτήρα της. Κάτι σαν ιερό προϊστορικό τοτέμ ή σηματωρός της γης. Φτάνεις εκεί από τον χωματόδρομο μετά το Κόρθι και έπειτα πιάνεις το μονοπάτι με τις χειρολαβές. Εμπειρία γενικώς, που την αρτύζουν οι ευωδιές της θάλασσας και της ακτής, του ιωδίου και του θυμαριού.

Στην επιστροφή, μετά τις αποθεωτικές εικόνες της Χώρας μέσα στο φως του δειλινού, στον Πιτροφό, η Κατερίνα Ρεμούνδου «Στου Ζοζέφ» συνδυάζει με μαεστρία τις ευωδιές και τα αυθεντικά υλικά της Ανδρου. Εν αρχή ην η πορτοκαλιά κολοκύθα, η λύρα, με την οποία ασχολείται ιδιαιτέρως και τη μετατρέπει σε μια εξαιρετική κολοκυθόπιτα. Και μετά η χορταστική φουρτάλια μαζί με τα παραδοσιακά λουκάνικα των χοιροσφαγίων που συντηρούνται μέσα στη γλίνα. Μια άλλη φορά πετύχαμε κατσικάκι με αγουρίδες, ένα έδεσμα που γίνεται μία εβδομάδα τον χρόνο, όταν τα σταφύλια βρίσκονται στο μεταίχμιο της ωρίμασής τους και δεν είναι ούτε ξινά ούτε γλυκά. Αυτά τα φαγητά που γίνονται λίγες, ορισμένες ημέρες τον χρόνο, εξιτάρουν την Κατερίνα, όπως η σούπα με τα τσάγαλα, τα αμύγδαλα στο πρώτο στάδιο του δεσίματός τους. Μέσα στην κουζίνα της ζωντανεύει και θεριεύει η αίσθηση του αρχέγονου ή αλλιώς του αυθεντικού, που επιβιώνει στους μοντέρνους καιρούς. Αυτή την αίσθηση έχεις και για ολόκληρη τη ζωή στην Ανδρο.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου 2017.