Χαρακτηριστικό είναι το εξώφυλλο του περιοδικού «Time» από τον περασμένο Αύγουστο το οποίο εμφανίζει ένα τρολ μπροστά σε ένα λάπτοπ κάτω από τον πηχυαίο τίτλο «Γιατί χάνουμε το Internet από την κουλτούρα του μίσους»«Συνέβη την άνοιξη του 2011» εκμυστηρεύεται στο BHΜΑgazino ο τότε διαχειριστής της σελίδας μεγάλου ελληνικού μέσου ενημέρωσης (από εκείνα που αργότερα θα χαρακτηρίζονταν από τους εχθρούς τους ως συστημικά) στο Facebook. «Ηταν Κυριακή, είχα βγει εκείνο το βράδυ, είχα πιει και δυο ποτηράκια παραπάνω και, περασμένα μεσάνυχτα καθώς ήταν, ετοιμαζόμουν να πέσω για ύπνο. Ηταν μια εποχή κατά την οποία τα ελληνικά media είχαν μόλις αρχίσει να χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα, οι φαν ήταν σχετικά λίγοι, τα σχόλια ήταν επίσης λιγοστά και τα ίδια τα Μέσα δεν είχαν οργανωμένες ομάδες που τα διαχειρίζονταν. Γι’ αυτό κι εγώ είχα ενεργοποιήσει τις ειδοποιήσεις στο κινητό μου για κάθε φορά που έφτανε ένα σχόλιο. Κάποια στιγμή, λίγο πριν κοιμηθώ, το κινητό άρχισε να χτυπάει σαν τρελό. Χρήστες του Facebook σχολίαζαν κάτω από όλες τις δημοσιεύσεις που είχαν «ανέβει» τις προηγούμενες ώρες».
Φυσικά όλα αυτά τα σχόλια δεν αφορούσαν τις ειδήσεις που σχολιάζονταν. «Αφορούσαν κατά κύριο λόγο τους πιο προβεβλημένους δημοσιογράφους του μέσου. Ηταν κατά βάση σεξιστικά και χυδαία και εκτείνονταν από το καθαρό μίσος και τις κατηγόριες που δεν προέκυπταν από πουθενά έως τα απλά λογοπαίγνια. Ερχονταν με ρυθμό περίπου οκτώ-εννέα σχολίων το λεπτό». Ποιοι ήταν, όμως, οι χρήστες που έκαναν όλα αυτά τα σχόλια; «Εδώ είναι το πιο αστείο. Επρόκειτο για κοντά στα είκοσι προφίλ που είχαν για φωτογραφία κινούμενα σχέδια –από τους Ευχούληδες έως τον Πίκο Απίκο της Φρουτοπίας –και τα ονόματα των προφίλ ήταν παραλλαγές-παρωδίες της λέξης troll στα ελληνικά, όπως «Τρόλης Βοσκόπουλος» ή «Τρελός Τρολάκης», κάτι τέτοια. Μετά από καμιά ώρα που τους έκανα «αναφορά», σε πραγματικό χρόνο, εγκατέλειψαν την προσπάθεια και έκτοτε δεν εμφανίστηκαν ξανά».
Τα τρολ αποτελούν µια µεγάλη πληγή του Διαδικτύου. Κανείς δεν γνωρίζει σε ποιο ποσοστό ενδημούν εντός του, ποιο ποσοστό των δημοσιεύσεων στα κοινωνικά δίκτυα είναι κατασκευασμένο, ποιο ποσοστό προέρχεται από άτομα που χρησιμοποιούν τη ρητορική του μίσους για να προκαλέσουν συζητήσεις επί συζητήσεων, να κάνουν bullying ή ακόμη, καθόλου σπάνια, και να εξυπηρετήσουν κάποια πολιτική ατζέντα. Σύμφωνα με έρευνα του αμερικανικού ινστιτούτου Pew που δημοσιεύτηκε πριν από δύο χρόνια, το 70% των χρηστών του Internet ηλικίας 18 έως 24 ετών έχουν βιώσει κακοποίηση, ενώ το 26% των γυναικών του συγκεκριμένου ηλικιακού γκρουπ δηλώνουν ότι κάποιος τους έχει «ακολουθήσει» σε κάθε online βήμα τους (stalking). Ακόμη περισσότερο, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση ψυχολογίας «Personality and Individual Differences» το 2014, διαπιστώθηκε ότι το 5% των χρηστών που αυτοπροσδιορίζονται ως τρολ παρουσιάζουν πολύ υψηλά επίπεδα ναρκισσισμού, ψυχοπάθειας, μακιαβελισμού και, ιδίως, σαδισμού.
Το Διαδίκτυο εξαιτίας της επέλασης των τρολ εξελίσσεται σε μια χωματερή μίσους και χαμένου χρόνου, αλλάζει μέρα με την ημέρα χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό είναι το εξώφυλλο του περιοδικού «Time» από τον περασμένο Αύγουστο που εμφανίζει ένα τρολ μπροστά σε ένα λάπτοπ κάτω από τον πηχυαίο τίτλο «Γιατί χάνουμε το Internet από την κουλτούρα του μίσους». Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που η δραστηριότητα κάθε λογής τρολ στα κοινωνικά δίκτυα έχει καταστεί επικίνδυνη για τις ζωές των ανθρώπων.
Το 2011 καταγράφηκαν περιπτώσεις τρολ που έμπαιναν σε προφίλ του Facebook τα οποία ανήκαν σε ανθρώπους που έφυγαν από τη ζωή και έκαναν πλάκα στους συγγενείς τους. Το 2012, τα τρολ επιτέθηκαν στη φεμινίστρια Ανίτα Σαρκισιάν που είχε ξεκινήσει καμπάνια για τον σεξισμό στα βιντεογκέιμ. Η Σαρκισιάν λάμβανε καθημερινά απειλές για βόμβα σε μέρη όπου ήταν προσκεκλημένη ως ομιλήτρια, απειλές ότι θα δημοσιοποιηθούν ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα της, απειλές σεξουαλικού τύπου, καθώς και ένα ολόκληρο βίντεο στο ΥouΤube με την ίδια ως πρωταγωνίστρια και τίτλο «Beat up Anita Sarkeesian» («Δείρετε την Ανίτα Σαρκεσιάν») . Ο Τζόναθαν Βάισμαν, δημοσιογράφος των «New York Times», έκλεισε τον λογαριασμό του στο Τwitter (ακολουθείτο από 35.000 χρήστες) έπειτα από αντισημιτικά μηνύματα που έλαβε. Ο κατάλογος είναι εξαιρετικά μακρύς. Μόλις τον περασμένο Ιούλιο οι απειλές προς την κωμικό και πρωταγωνίστρια της πρόσφατης, θηλυκής εκδοχής των «Ghostbusters» (2016), όπου γυναίκες παίζουν τον ρόλο των δημοφιλών κυνηγών φαντασμάτων, έφτασαν να την κάνουν να θέλει να φύγει από το Twitter, αν και το Twitter για τον ίδιο λόγο διέγραψε τον ελληνοβρετανό πρώην συντάκτη τεχνολογίας της εφημερίδας «Daily Telegraph», Μάιλο Γιαννόπουλο, ο οποίος είχε εξελιχθεί σε νεοδεξιό τρολ στο κοινωνικό αυτό δίκτυο.
Δεν είναι καθόλου σπάνιο τα τρολ να έχουν τόσο πολιτικές αποχρώσεις όσο και πολιτικούς σκοπούς. Σύμφωνα με το άρθρο του «Time», «To trolling έχει γίνει το βασικό εργαλείο της Nεοδεξιάς (σ.σ.: στις ΗΠΑ), ένα αντιδραστικό κίνημα που γιγαντώθηκε στο Internet και υποστηρίζει «τα δικαιώματα των ανδρών», εχθρεύεται τους μετανάστες και ίσως μέσω αυτού δημιουργήθηκε ο Ντόναλντ Τραμπ». Είναι γνωστό ότι το μίσος φέρνει μίσος.
Ωστόσο, η πιο γνωστή περίπτωση trolling η οποία είχε κίνητρο μεγαλύτερο από αυτό μιας παρέας που θέλει να σπάσει κακόγουστη και επικίνδυνη πλάκα έρχεται από τα ανατολικά και συγκεκριμένα από την Αγία Πετρούπολη. Η ιστορία της ρωσικής Υπηρεσίας Διαδικτυακής Αναζήτησης έγινε γνωστή τον περασμένο Ιούνιο. Πρόκειται για μια υπηρεσία (δεν ανήκει στο ρωσικό Δημόσιο) που στεγάζεται σε ένα μεγάλο κτίριο στον αριθμό 55 της οδού Σαβουσκίνα, σε μια κακόφημη γειτονιά της πόλης. Εκεί, έξι ομάδες από συνολικά 400 τρολ που εργάζονται περί τις 12 ώρες καθημερινά αλώνουν το Internet (φυσικά, «μεταμφιέζοντας» τη διεύθυνση ΙΡ μέσω της οποίας μπορεί κάποιος να τους εντοπίσει) και κάνουν φιλοκυβερνητική προπαγάνδα. Καθεμία από τις ομάδες ασχολείται και με διαφορετικό μέσο ενημέρωσης, άλλη με την πλατφόρμα blogging LiveJournal που είναι εξαιρετικά δημοφιλής στη Ρωσία, άλλη με το «ρωσικό Facebook» VKontakte, άλλη με το κανονικό Facebook, άλλη με το Twitter, το Instagram και άλλη με τα σχόλια στα άρθρα των ρωσικών μέσων ενημέρωσης. Οι παρεμβάσεις τους, μάλιστα, δεν περιορίζονται εντός της Ρωσίας και σίγουρα δεν περιορίζονται στις σκληρές γραμμές της ρωσικής πολιτικής –υπέρ του Πούτιν, κατά της ουκρανικής κυβέρνησης κ.λπ.
Ρωσικά τρολ διέδωσαν πληροφορίες για διαρροή χημικών στη Λουιζιάνα των ΗΠΑ και δημιούργησαν το σχετικό κλίμα, μέχρι του σημείου να κατασκευάσουν πλαστές ιστοσελίδες των τοπικών μέσων της Λουιζιάνα, να φτιάξουν ψεύτικα βίντεο με υποτιθέμενες εικόνες από τη διαρροή, να αποδώσουν εξίσου ψευδώς τη διαρροή σε ενέργειες του Ισλαμικού Κράτους. Σε μια άλλη αντίστοιχη περίπτωση τα ρωσικά τρολ διέδωσαν ότι εκτυλίσσεται πανδημία Εμπολα στην αμερικανική πόλη της Ατλάντα.
Η δράση τους δεν περιορίστηκε στις ΗΠΑ αλλά εξήχθη και σε άλλες χώρες όπου υπάρχουν στρατηγικά ρωσικά συμφέροντα. Οταν η περίπου ανυποψίαστη φινλανδή δημοσιογράφος της κρατικής τηλεόρασης Τζέσικα Αρο θέλησε να ερευνήσει το θέμα των ρωσικών τρολ απευθύνθηκε στους τηλεθεατές της προκειμένου να ζητήσει στοιχεία για τη δράση τους στη χώρα. Οι απαντήσεις που έλαβε ήταν πολλές και συγκεκριμένες και καθώς προετοίμαζε την έρευνά της δέχθηκε διαδικτυακή επίθεση άνευ προηγουμένου. Τρολ τη βομβάρδιζαν με e-mail, την παρουσίαζαν ως έμπορο ναρκωτικών, δημιούργησαν ακόμη και βίντεο στο YouΤube όπου την εμφάνιζαν ως χαζή ξανθιά. Υπενθυμίζεται ότι εκτυλίσσεται μια μεγάλη συζήτηση στη Φινλανδία, η οποία συνορεύει με τη Ρωσία, για το κατά πόσον θα πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, γι’ αυτό και αποτελεί χώρα όπου το ρωσικό ενδιαφέρον για τις εσωτερικές εξελίξεις είναι έντονο.
Οπως καταδεικνύει η ιστορία της εισαγωγής, ούτε η Ελλάδα έχει μείνει έξω από τον χορό των τρολ. Κατά καιρούς οι μεν κατηγορούν τους δε ότι διατηρούν έναν στρατό από κομματικά τρολ. Τελευταίο επεισόδιο σε αυτό το σίριαλ των (σχετικά βάσιμων) αλληλοκατηγοριών είναι η αποκάλυψη ότι γνωστός (αλλά μέχρι πρότινος ανώνυμος) υποστηρικτής του ΣΥΡΙΖΑ στο Τwitter με το ψευδώνυμο galaxyarchis εργαζόταν στο γραφείο της κυβερνητικής εκπροσώπου, Ολγας Γεροβασίλη. Η ιστορία έγινε γνωστή όταν ο τελευταίος έχασε τη ζωή του αιφνιδίως σε τροχαίο (και άσχετο με την υπόθεση) δυστύχημα. Φήμες υπάρχουν και για άλλους, όχι και τόσο «άδολους» υποστηρικτές του ΣΥΡΙΖΑ, χρήστες του κοινωνικού δικτύου. Αντιστρόφως, ειδικά κατά την περίοδο 2012-2014, είχαν ακουστεί πολλά για τις αμφιλεγόμενες πρακτικές της «Ομάδας Αλήθειας» που συνδέεται με τη Νέα Δημοκρατία.
Δεν ενδημούν (ακόμη;) υπερβολές όπως οι ρωσικές ή εκείνες της αμερικανικής Nεοδεξιάς του Τραμπ στην ελληνική σφαίρα. Ωστόσο, ο σπόρος του μίσους ήδη υπάρχει, όπως επίσης και ένα αόρατο «μαστίγιο» προς κάποιους να προσέχουν τα διαδικτυακά λόγια τους. Ο κόσμος, μαζί και το Διαδίκτυο, έχει μπει σε μια σκοτεινή τροχιά και τα τόσο πολλά τρολ δεν είναι παρά ένα πολύ ανησυχητικό σύμπτωμα.
ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΛΕΜΕ ΤΡΟΛ;
Οι θεωρίες σχετικά με την επιστράτευση της λέξης τρολ προκειμένου να περιγράψει τον διαδικτυακό ταραξία είναι αρκετές και τοποθετούνται χρονικά στη – μάλλον περισσότερο αθώα – περίοδο των chat rooms και των forum. Πολύ πριν από την εποχή του Διαδικτύου η αγγλική λέξη troll αναφερόταν σε δύσμορφους νάνους που πρωταγωνιστούσαν σε μύθους του 17ου αιώνα. Ο όρος συναντάται και στην αρχαία σκανδιναβική γλώσσα και αναφέρεται σε δαίμονες και γίγαντες. Στους σκανδιναβικούς μύθους, τα τρολ ήταν ακριβώς αυτό που είναι και στο Internet: αντικοινωνικά, γκρινιάρικα και όχι ιδιαιτέρως ευφυή πλάσματα. Συνήθως απεικονίζονται με τη μορφή του παιδικού παιχνιδιού που ενώ στη Δύση επί δεκαετίες είναι γνωστό ως τρολ, όταν λανσαρίστηκε στην ελληνική αγορά, τη δεκαετία του ’90, πουλήθηκε ως κάτι πιο γλυκό: Ευχούλης. Προ ημερών, μάλιστα, ξεκίνησε να προβάλλεται και ταινία, μέρος του σχετικού franchise των τρολ, με τον Τζάστιν Τίμπερλεϊκ να δανείζει τη φωνή του σε ένα από αυτά και να τραγουδάει για το soundtrack.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 6 Νοεμβρίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
