Η αυγή του Φιντέλ

Ο μύθος της Κουβανικής Επανάστασης άρχισε να γράφεται προτού καν εκείνη επικρατήσει. Αυτόπτης μάρτυρας των ημερών, ο αμερικανός φωτορεπόρτερ Λι Λόκγουντ έγραφε για τη θριαμβευτική πορεία του Φιντέλ Κάστρο από επαρχία σε επαρχία, όσο το καθεστώς του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα κατέρρεε τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου του 1958: «Σε κάθε επαρχιακή πρωτεύουσα ο Κάστρο έβγαζε λόγο που διαρκούσε τέσσερις, πέντε, ακόμη και έξι ώρες· κάποιοι από αυτούς άρχιζαν μετά τα μεσάνυχτα, κι όμως εκατοντάδες χιλιάδες Κουβανοί τούς άκουγαν μέχρι τέλους μέσα σε ένα παραλήρημα ζητωκραυγών». Στη Σάντα Κλάρα ένα περιστέρι κάθισε στον ώμο του την ώρα της ομιλίας. Στην Αβάνα, στις 8 Ιανουαρίου 1959, ένα πλήθος 500.000 ατόμων τον επευφημούσε μπροστά στο Προεδρικό Μέγαρο, για να ανοίξει μπροστά του μετά την ολοκλήρωση του λόγου, όσο κατέβαινε χωρίς συνοδεία τα σκαλιά, και να κλείσει πίσω του, «όπως όταν ο Μωυσής διάβηκε την Ερυθρά Θάλασσα». Με αυτή την προφητική εικονογραφία σε ισχύ, διόλου περίεργο που ο Καταλανός Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν επέλεξε τον τίτλο «Και ο θεός μπήκε στην Αβάνα» για το δικό του μυθιστορηματικό έπος της καστρικής κληρονομιάς. Αλλά οι επίγειοι θεοί έχουν κι αυτοί τα όριά τους: στις 31 Ιουλίου 2006 ο Φιντέλ παρέδωσε τα ηνία της εξουσίας στον αδελφό του Ραούλ για λόγους υγείας. Και δέκα χρόνια μετά, αυτός ο δεύτερης τάξης θεός συνήψε με τον Μπαράκ Ομπάμα τη συμφωνία που αποκατέστησε τις διπλωματικές σχέσεις έπειτα από σχεδόν έξι δεκαετίες, ανοίγοντας ξανά την Κούβα στον κόσμο.

Αν ο Ραούλ Κάστρο και ο Μπαράκ Ομπάμα ανήκουν στη σφαίρα των πραγματιστών, εκείνων που κατανοούν πότε οι επαναστάσεις δεν έχουν εξαντλήσει μόνο τα πυρηνικά τους καύσιμα αλλά και κάθε κλισέ της ηρωικής ρητορείας τους, ο Φιντέλ Κάστρο και ο Λι Λόκγουντ εκπροσωπούν ακριβώς το αντίθετο –τη στιγμή της εισβολής του καινούργιου, όπου όλα είναι άγνωστα και, κατά συνέπεια, δυνατά. Οι εκατοντάδες προηγουμένως αδημοσίευτες φωτογραφίες του Λόκγουντ από τις πρώτες ημέρες της νίκης του «Κινήματος της 26ης Ιουλίου» και από τα επόμενα ταξίδια του κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60, όπως παρουσιάζονται στην πολυτελή έκδοση της Taschen «Castro’s Cuba: An American Journalist’s Inside Look at Cuba, 1959-1969», επανέκδοση πολλαπλώς εμπλουτισμένη ενός βιβλίου που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1967, υπογραμμίζουν αυτό το συναίσθημα. Ο Κάστρο εδώ μπορεί να παίζει πινγκ πονγκ ανατρέποντας το στερεότυπο του καθιερωμένου ηγέτη, δύο νέοι να φωτογραφίζονται με το αντίτυπο ενός δίσκου των Beatles ανά χείρας. Η περίφημη συνέντευξη-ποταμός του 39χρονου Φιντέλ στον Λόκγουντ το 1965, η οποία δημοσιεύθηκε τότε στο περιοδικό «Playboy» και αποτελεί το επίκεντρο του τόμου, δεν δίνεται στον συμβατικό, ελεγχόμενο χώρο κάποιου γραφείου, αλλά σε ένα μικρό νησί στα ανοιχτά της Αβάνας, όπου ο ίδιος έχει αποσυρθεί για μια εβδομάδα ανάπαυλας. «Δεν θέλω να νιώθω πίεση», ήταν η δικαιολογία του, «δεν θέλω να σε κοιτάω και να σκέφτομαι: «Αυτός περιμένει τη συνέντευξή του»».

Ωστόσο, η γενναιοδωρία έχει και την άλλη όψη της: προτού ο Κάστρο δώσει στον Λόκγουντ αυτή τη μαραθώνια όψη των παρασκηνίων της ανάπαυσης της εξουσίας, τον έχει αφήσει τρεις μήνες στην αναμονή και όταν του παραγγέλλει να είναι έτοιμος να επιβιβαστεί σε ένα αυτοκίνητο μετά το μεσημέρι, αυτό συμβαίνει τελικά με δύο εβδομάδες καθυστέρηση. Το όραμα της δίκαιης κοινωνίας δεν έχει μόνο πρόσοψη. Στον ακάλυπτο της επανάστασης ο Λόκγουντ διαπιστώνει ήδη την «επικίνδυνη έλλειψη κριτικής και διαλόγου» στον περίγυρο του επονομαζόμενου και «El Jefe»: στενότεροι συνεργάτες του είναι «χωρίς καμία εξαίρεση όσοι τον λατρεύουν ή τουλάχιστον αποδέχονται πλήρως τις απόψεις του».

Διοπτροφόρος διανοούμενος αλλά και ηγέτης ζωσμένος φισεκλίκια, απολαμβάνοντας το πούρο του, αλλά με το πιστόλι στη ζώνη, πολιτικός ρήτορας ολκής, έτοιμος όμως ανά πάσα στιγμή να προσφύγει στη στρατιωτική δράση, ο Κάστρο ήταν στην πρώτη του ενσάρκωση ένας ρομαντικός επαναστάτης για όλες τις χρήσεις. Εξιδανικεύτηκε από την αντικουλτούρα των εξεγερμένων νέων της Δύσης, δαιμονοποιήθηκε από την ψυχροπολεμική πολιτική ελίτ των ΗΠΑ. Οταν φορτώθηκε την ταμπέλα του κομμουνιστή, το ξεφούσκωμα της δυναμικής της επανάστασης στη στατικότητα του καθεστώτος, την ανέχεια της αυτάρκειας και το βάρος του χρόνου, το μέγεθος του Φιντέλ μίκρυνε. Εσχάτως, σε μια κίνηση συνειδητά ή ασυνείδητα συμβολική, αντάλλαξε τη στολή παραλλαγής, σήμα κατατεθέν τού εν ενεργεία αγωνιστή, με τις φόρμες του συνταξιούχου. Και η Αβάνα μπορεί να υποδέχθηκε τον περασμένο Αύγουστο τα 90ά γενέθλια του γηραιού ειδώλου με τα καθιερωμένα κυβερνητικά «ζήτω» βαμμένα στους τοίχους, επιφύλαξε όμως τον Μάρτιο πολύ πιο ενθουσιώδη υποδοχή σε άλλους γερόλυκους που επίσης μεσουρανούσαν στην εποχή του. Στην Κούβα του 2016, 500.000 άνθρωποι δεν συγκεντρώνονται για να δοξάσουν τον Κάστρο αλλά τους Rolling Stones.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 16 Οκτωβρίου 2016