Το φως δημιουργεί τον κόσμο και τον συγυρίζει. Και η τέχνη προσθέτει όνειρα στο υπαρξιακό φως και μετουσιώνει ακόμη και τις μεταφυσικές πλευρές της ζωής μας σε φυσικές και πραγματικές. Βλέπουμε διαφορετικά, σκεφτόμαστε διαφορετικά, όπως μου έλεγε ο Γιάννης Μόραλης καθώς απολάμβανε εσπρέσο και αμυγδαλωτό στο Αιάκειον, στη σποραδικά νεοκλασική προκυμαία, τις φωτεινές ημέρες του θέρους στην Αίγινα, τις δημιουργικές και ονειροπόλες. Γιατί οι επαναστατημένοι μεσόγειοι επικοινωνούν με σήματα φωτός, φρυκτωρίες, ημέρα και νύχτα. Αυτές τις εσωτερικές δονήσεις των ιθαγενών λίθων που είχαν αποθησαυρίσει μέσα από τους πόρους τους τα όρθια και τα ξαπλωμένα μέλη του Ναού της Αφαίας, κτισμένου στην κορυφή του δασωμένου λόφου το 500-490 π.Χ., αισθανόταν και αποκρυπτογραφούσε ο Αλμπέρ Καμύ ξαπλωμένος επάνω τους σε μια ερωτική συζυγία: «Για εμάς τους Μεσογειακούς η Ελλάδα είναι μια πηγή. Θέλω να πω ότι η Μεσόγειος έχει κάτι, ένα συστατικό στοιχείο, που της επιτρέπει να ισορροπεί τα πάντα και να μας δίνει πάντα ένα μάθημα μέτρου. (…) Τα μάτια μου θάμπωσαν από τη φωτεινότητα του γαλάζιου όταν κολυμπούσα στα ιερά νερά που απλώνονταν μέχρι τον ναό. Τώρα μονάχα μπορώ να πω ότι έχω ζήσει…».
Οι άνθρωποι που πελέκησαν τους πώρινους, δωρικούς, κίονες της Αφαίας, εννέα μονολιθικούς και τρεις με σπονδύλους, είχαν αποτυπώσει με τις είκοσι ραβδώσεις τους την εμπειρία του μεσογειακού φωτός και των μύθων του. Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας κατέγραψε τις παλιές θύμησες που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα για τη μινωικής καταγωγής θεά Βριτόμαρτιν-Δίκτυννα. Η τελειομανής, αυστηρή και μετρημένη εμπειρία της κλασικής αρχαιότητας αντανακλά στα έργα και τις ημέρες, ιδιαιτέρως της Αίγινας, του Γιάννη Μόραλη. Ομως, όπως πάντα συμβούλευε τους πολυάριθμους μαθητές του κατά τη μακρά θητεία του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, τίποτε δεν ξέρουμε, όλα πρέπει να τα σπουδάσουμε από την αρχή και να τα μάθουμε. Και αυτή η προσπάθεια έχει πάντα μια μικρή ή μεγάλη αξία. Ποτέ δεν βαθμολογούσα έναν μαθητή με μηδέν, μου έλεγε. Δεν υπάρχει ανθρώπινη προσπάθεια που να αξίζει μηδέν, συμπλήρωνε.
Μαζί µε όλα τα άλλα, ο Γιάννης Μόραλης είχε προσανατολίσει πολλούς μαθητές του στο να ανακαλύψουν τον έρωτα για το φως, το τοπίο και την ατμόσφαιρα της Αίγινας. Και τους συναντούσε τα καλοκαίρια στο Αιάκειον, όπως και εκείνος είχε συναντηθεί από το 1931, όταν ακόμη ήταν κι ο ίδιος σπουδαστής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, με τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Νίκο Νικολάου, τον Χρήστο Καπράλο. Ο γλύπτης Χρήστος Καπράλος κατέφυγε πρώτος στην Αίγινα και ακολούθησε ο ζωγράφος Νίκος Νικολάου, ο οποίος βρήκε οικόπεδο για να χτίσει το σπίτι του ο φίλος του Γιάννης Μόραλης. Και σε αυτή την παρέα ενσωματώνονταν πολλοί, αφήνοντας όλοι ένα ίχνος επάνω στο σώμα της Αίγινας. Εναν λόγο ερωτικό.
«Αυτές οι πέτρες που βουλιάζουν μέσα στα χρόνια ως πού θα με παρασύρουν; / Τη θάλασσα τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει;». Η Μαρίκα Ζάννου-Λόντου σύστησε στον Γιώργο Σεφέρη την Αίγινα ως το νησί με τα ωραιότερα χρώματα και τον προσκάλεσε να έρθει το καλοκαίρι για να τη γνωρίσει.

Ο Σεφέρης πήγε στην Αίγινα και γνώρισε τον έρωτα της ζωής του στο πρόσωπο της Μαρώς: «Ηταν ευτυχισμένη και ήταν δική μου από τότες, από την πρώτη εκείνη ημέρα που βασίλεψε ο ήλιος πάνω μας καθώς περιμέναμε ακίνητοι πάνω στα αρχαία μάρμαρα».

Οι έρωτες και οι αναμνήσεις είναι αρχέτυπες απολαύσεις της ζωής στην Αίγινα. Κυματίζουν όπως οι λόφοι και η θάλασσα. Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραφε στον κατάλογο της έκθεσης του Γιάννη Μόραλη στην γκαλερί Ζουμπουλάκη το 1972: «Τα χρώματα της Αττικής και της Αίγινας, τα σώματα των νέων κοριτσιών, το φως το ταυτόσημο μιας φυσικής και ηθικής ευγένειας, τα βλέπουμε στα τελευταία έργα του Μόραλη να αναδύονται κάποτε με μιαν υγρασία θαλασσινή, σαν μεγεθυσμένα θραύσματα από αρχαίες ληκύθους ή σμικρυμένες νωπογραφίες τόπων λατρείας που χάθηκαν για πάντα».
Πάνε µερικά χρόνια τώρα που ο Μόραλης, για λόγους ανωτέρας βίας, δεν πηγαίνει πια στο θερινό ραντεβού του με την Αίγινα και το Αιάκειον. Ζούμε, όμως, ήδη έναν αιώνα μαζί του και συνεχίζουμε.

Η ύστατη φωνή της θρυλικής γενιάς του ’30 σημάδεψε ανεξίτηλα τη νέα ελληνική τέχνη και τη ζωή μας. Καθαρή φωνή, καθαρή ζωγραφική, με πολύ απλά και καθαρά χρώματα, με πολύ απλά και καθαρά σχήματα. Είναι θαυμαστό πώς τα αρχαία και τα παραδοσιακά υλικά μπορούν να συνθέσουν μια τόσο σύγχρονη ελληνική ταυτότητα, πώς επιστρέφεις στη χώρα και στις μνήμες σου, κάνοντας τον γύρο του κόσμου. Και πώς μπορεί να σου χαρίσουν το κλειδί για την ανάγνωση ενός τόπου. Και βεβαίως, η Αίγινα δεν το ξεχνά αυτό. Ενα γλυπτό του εγκατεστημένο προσωρινά στο λιμάνι σηματοδοτεί για την Αίγινα το έτος Μόραλη, το οποίο εορτάζεται με πλήθος εκδηλώσεων στο πλαίσιο του φετινού, 8ου Φεστιβάλ Φιστικιού. Το γλυπτό, χάρισμα της Πέγκυς Ζουμπουλάκη, εμπνεύστηκε ο Μόραλης βλέποντας από το παράθυρό του τα πλοία να περνούν. Ισως και τα περάματα που τώρα είναι μονίμως αραγμένα στην προκυμαία, μοναδικά πλωτά οπωροπωλεία. Αλλά και από τα καράβια φαίνεται το σπίτι του Μόραλη, ενός από τους σπουδαίους ανθρώπους που μας έμαθαν να βλέπουμε διαφορετικά τα τοπία των τόπων και της ζωής.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ