Η επιστήμη της πορνογραφίας

Αυτό δεν είναι ένα άρθρο με πικάντικες ιστορίες. Δεν περιλαμβάνει γλαφυρές περιγραφές, ούτε καν τρομακτικές ιστορίες κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Η πορνογραφία, καθώς εδώ και περίπου έξι δεκαετίες γίνεται ολοένα πιο δημοφιλής, ολοένα πιο ποικιλόμορφη, ολοένα πιο προσβάσιμη, έχει φτάσει να επηρεάζει τη ζωή μας με τρόπους που κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί παλαιότερα. Ακόμη και σήμερα, που η πορνογραφία δεν αποτελεί ιδιαιτέρως δημοφιλές ερευνητικό αντικείμενο μεταξύ των επιστημόνων και ως εκ τούτου τα σχετικά στοιχεία είναι περιορισμένα, τα ευρήματα που υπάρχουν είναι εντυπωσιακά.

Η αξία της πορνογραφίας, αν και είναι δύσκολο να μετρηθεί επακριβώς, έχει μάλλον ακολουθήσει την πορεία που έχει η αξία των υπόλοιπων μέσων επικοινωνίας τους τελευταίους αιώνες. Εχει μειωθεί εξαιρετικά. Αρχίζοντας από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν δεν υπήρχε γνωστή μέθοδος δημιουργίας αντιγράφου μιας φωτογραφίας, η γυμνή φωτογραφία μιας ιερόδουλης κόστιζε ακριβά. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε πόσο ακριβώς, αλλά οι ιστορικοί σημειώνουν με βεβαιότητα ότι κόστιζε πιο ακριβά από την ίδια τη συνουσία με μια ιερόδουλη.

Η πορνογραφία συνέχισε να είναι μια εξαιρετικά περιορισμένη και «κλειστή» αγορά έως το 1953. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Playboy». Στο εξώφυλλό του πόζαρε η Μέριλιν Μονρόε, ήδη καθιερωμένη σταρ του Χόλιγουντ, και έκτοτε η πορνογραφία, αργά αλλά σταθερά, εξελίχθηκε από συνήθεια του περιθωρίου σε υπόθεση που αφορούσε ολοένα και περισσότερους. Χαρακτηριστική είναι η «μάχη» για την κατάκτηση της αγοράς του βίντεο κατά τη δεκαετία του ’80. Από τη μία πλευρά βρισκόταν το φορμά VHS, δηλαδή η γνωστή σήμερα βιντεοκασέτα, και από την άλλη το φορμά Betamax, που είχε αναπτύξει η Sony. Εκ του αποτελέσματος, επικράτησε το VHS και πολλοί αποδίδουν τη νίκη αυτή στην άρνηση της Sony να επιτρέψει σε παραγωγούς να κυκλοφορήσουν πορνό σε βιντεοκασέτα Betamax, ενώ η VHS δεν είχε αντίστοιχους περιορισμούς.

Με την έκρηξη του Διαδικτύου, πολύ και εν μέρει δωρεάν πορνό βρέθηκε να απευθύνεται σε ακόμη μεγαλύτερο κοινό από τους κατόχους βίντεο. Επιπλέον, το δωρεάν ερασιτεχνικό υλικό σε υπηρεσίες όπως το Pornhub και το Xvideos, όπου ο καθένας μπορεί να «ανεβάσει» ένα βίντεο τέτοιου περιεχομένου –δικό του ή μη –εξώθησε τους επαγγελματίες παραγωγούς πορνό να οδηγήσουν το προϊόν τους στα άκρα, να το εξειδικεύσουν σε ακόμη πιο ιδιαίτερα γούστα.

Σήμερα, καμία σεξουαλική προτίμηση δεν είναι αρκετά αμελητέα ώστε να μη διαθέτει τη δική της ιστοσελίδα. Καθώς τα περισσότερα πορνογραφικά σάιτ συντηρούνται από διαφημιστικά έσοδα, κανένα κλικ δεν πρέπει να πηγαίνει χαμένο. Οι αναζητήσεις εντός των σελίδων αυτών συμβαίνουν με βάση εκατοντάδες όρους, οι οποίοι περιγράφουν χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών, των πράξεών τους και των μελών του σώματός τους που ενεργοποιούνται περισσότερο.

Ο Ογκι Ογκας και ο Σάι Γκαντάμ, δύο νευροεπιστήμονες, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, χρησιμοποιούν μια ποικιλία πηγών προκειμένου να εκτιμήσουν τι ποσοστό του Διαδικτύου είναι αφιερωμένο στο πορνό και ποια είναι η επισκεψιμότητα των σελίδων με παρόμοιο περιεχόμενο. Τα ευρήματά τους παρουσιάζονται στο βιβλίο τους με τίτλο «A Billion Wicked Thoughts» («Ενα δισεκατομμύριο πονηρές σκέψεις», εκδ. Plume). Εκεί υπολόγισαν ότι από το ένα εκατομμύριο ιστοσελίδες που υπάρχουν στην (κάπως ξεπερασμένη, ωστόσο) πλατφόρμα web analytics Alexa, μόλις το 4% είναι πορνογραφικά σάιτ. Επίσης, μελέτησαν το σύνολο των αναζητήσεων από τη συνδυαστική μηχανή αναζήτησης Dogpile από τον Ιούλιο του 2009 έως τον Φεβρουάριο του 2011 και ανακάλυψαν ότι το 11% των αναζητήσεων είχε προφανή σεξουαλική φύση.

Οι γυναίκες φαίνεται ότι ενδιαφέρονται κατά πολύ λιγότερο για το πορνό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύει η πλατφόρμα Pornhub, περίπου το 1/4 των επισκεπτών της είναι γυναίκες. Ακόμη, όμως, και οι γυναίκες που παρακολουθούν πορνό επισκέπτονται περίπου τις ίδιες σελίδες με τους άνδρες και όχι σελίδες που στοχεύουν ειδικά στο γυναικείο κοινό.

Η ιστοσελίδα Pornhub δημοσιεύει ευρήματα και για τους επισκέπτες της από κάθε χώρα ξεχωριστά. Φυσικά, είναι ενδιαφέροντα τα στοιχεία για την Ελλάδα, η οποία κατατάσσεται 21η σε πλήθος επισκεπτών, σε αναλογία με τον πληθυσμό της. Οι έλληνες επισκέπτες προτιμούν τη Δευτέρα για να παρακολουθήσουν πορνό (δηλαδή μετά τα μεσάνυχτα της Κυριακής), ενώ λιγότερο «ερωτική» ημέρα αναδεικνύεται η Τρίτη. Η πιο δημοφιλής ώρα είναι από τις 3 μ.μ. έως τις 4 μ.μ., ενώ ο μέσος χρόνος παραμονής στη σελίδα είναι τα 8 λεπτά και 58 δευτερόλεπτα, δηλαδή 18 δευτερόλεπτα λιγότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Τη λιγότερη ώρα στο Pornhub περνούν οι κάτοικοι του Νότιου Αιγαίου (27 δευτερόλεπτα λιγότερα από τον ελληνικό μέσο όρο), ενώ την περισσότερη οι κάτοικοι της Ηπείρου (41 δευτερόλεπτα παραπάνω από τον μέσο όρο).

Καθώς η πορνογραφία γίνεται ολοένα πιο αποδεκτή ως μέρος της ενήλικης ζωής, οι πιο έντονοι προβληματισμοί που εκφράζονται σήμερα έχουν σχέση με την επίδρασή της στους εφήβους. Θα καταλάβουν οι νέοι πως ό,τι βλέπουν δεν είναι ρεαλιστικό; Βοηθούν στην εικόνα που έχουν για το σώμα τους οι εικόνες των γυμνών σωμάτων των πορνοστάρ, που επιλέγονται με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά;

Παραδόξως, η έρευνα για το συγκεκριμένο ζήτημα δεν είναι ιδιαιτέρως εκτενής. Ακριβώς επειδή στις περισσότερες χώρες του κόσμου η παρακολούθηση πορνό από ανηλίκους είναι παράνομη, οι έρευνες βασίζονται σε μαρτυρίες των ίδιων των συμμετεχόντων. Είναι αυτονόητο ότι σε θέματα για τα οποία συνήθως η κοινωνία δεν συζητά με άνεση, οι απαντήσεις σε ερωτηματολόγια και οι μαρτυρίες, στην καλύτερη περίπτωση, αντανακλούν ένα μέρος της αλήθειας.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποια στοιχεία. Το 2013 το Γραφείο του Επιτρόπου για τα Παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο εκτίμησε τις επιπτώσεις του πορνό στους νέους. Κατέληξε ότι πράγματι η πορνογραφία τούς επηρέαζε αρνητικά, δημιουργώντας τους λανθασμένες αντιλήψεις για το σεξ. Ωστόσο, η μελέτη δεν θα έλεγε κάποιος ότι πήγε υπέροχα. Από τις 2.304 καρτέλες με μαρτυρίες νέων που συγκεντρώθηκαν, απορρίφθηκαν όλες, εκτός από 276, από τις οποίες μόνο οι 79 θεωρήθηκε ότι προσέφεραν στοιχεία υψηλής ποιότητας. Πανευρωπαϊκή έρευνα του 2010 έδειξε ότι το 14% των παιδιών και εφήβων ηλικίας 9 έως 16 ετών είχαν παρακολουθήσει πορνό το προηγούμενο έτος, πράγμα που ίσως υποεκτιμά την πραγματική έκταση της κατανάλωσης πορνογραφίας από ανηλίκους.

Βεβαίως, ακόμη και μεταξύ ενηλίκων, οι επιδράσεις της πορνογραφίας είναι αμφιλεγόμενες και ακόμη ασαφείς, με βάση την έρευνα που έχει ήδη γίνει. Σχετικά με τους άνδρες και το κατά πόσο η κατανάλωση πορνογραφίας εντείνει τον σεξισμό τους, υπάρχει μια μελέτη του 1986. Ο Νιλ Μάλαμουθ, ερευνητής στο Τμήμα Ψυχολογίας του αμερικανικού UCLA, χρησιμοποίησε αυτή την προσέγγιση για να διαπιστώσει ότι η έκθεση σε πορνογραφία που περιλαμβάνει βία «σκλήραινε» τις συμπεριφορές μισογυνισμού, μόνο όμως των ανδρών που είχαν ήδη μισογυνική συμπεριφορά.

Πολλές έρευνες έχουν καταλήξει στο ότι η κατανάλωση πορνό είναι μεγαλύτερη στις τάξεις όσων αντιμετωπίζουν προβλήματα στη σχέση τους, στυτική δυσλειτουργία και άλλα κοινωνικά και ιατρικά προβλήματα. Εκείνοι που καταναλώνουν περισσότερο πορνό είναι πιθανό να ενεργοποιήθηκαν σεξουαλικά πιο νωρίς, να θεωρούν το σεξ φυσιολογική λειτουργία, όπως το φαγητό και το ποτό, και να έχουν προσπαθήσει να εξαναγκάσουν άλλους σε σεξ. Ουδείς, όμως, γνωρίζει εάν το πορνό έφερε το πρόβλημα ή το πρόβλημα το πορνό.

Τα στοιχεία συνηγορούν στο ότι αν ο εθισμός στο πορνό πράγματι υπάρχει, τότε αυτός είναι πολύ σπάνιος. Η ερευνήτρια Βάλερι Βουν του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ μελέτησε 23 άνδρες στους οποίους η κατανάλωση πορνό είχε προκαλέσει σοβαρά προβλήματα: είχαν χάσει τη δουλειά τους ή τους συντρόφους τους εξαιτίας της ανικανότητάς τους να ελέγξουν την κατανάλωση πορνό, ή είχαν ξοδέψει μεγάλα χρηματικά ποσά σε πορνοσάιτ, ή δήλωναν ότι τους ήταν αδύνατο να έχουν στύση χωρίς να παρακολουθήσουν πορνό. Εγκεφαλογραφήματά τους καθώς παρακολουθούσαν πορνό ήταν παρόμοια με αντίστοιχα χρηστών ναρκωτικών που κοιτούν ναρκωτικά. Κάποιοι εμφάνιζαν ένα κλασικό σημάδι εθισμού: παρότι ζητούσαν να παρακολουθήσουν πορνό, δεν το απολάμβαναν. Ωστόσο, εκείνο που παρατηρήθηκε περισσότερο από τα όποια συμπτώματα ήταν ένα ευρύ φάσμα αντιδράσεων το οποίο ήταν σχεδόν αδύνατο να ομαδοποιηθεί.

Χωρίς τις σχετικές μελέτες, είναι δύσκολο να απαντήσει κάποιος εάν έχει υπάρξει μεταβολή στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κάνουν σεξ μετά την έκρηξη της πορνογραφίας. Ωστόσο, είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Σίντι Γκάλοπ. Το 2003, το τότε στέλεχος διαφημιστικής εταιρείας έπρεπε να στείλει μια πρόταση συνεργασίας σε μια ιστοσελίδα online dating. Προκειμένου να μελετήσει τη συγκεκριμένη αγορά, έγινε μέλος σε μια σειρά από αντίστοιχες ιστοσελίδες. Σύντομα λάμβανε μηνύματα από 20χρονους άνδρες που έβλεπαν το προφίλ της και, καθώς ενδιαφερόταν για κάποιους από αυτούς, άρχισε να βγαίνει ραντεβού μαζί τους. Το 2009 η Γκάλοπ, επηρεασμένη από την εμπειρία της, δημιούργησε την ιστοσελίδα makelovenotporn.com προκειμένου να αναδείξει τους «μύθους του κόσμου του πορνό» και το πώς αυτοί επηρεάζουν τους νεαρούς άνδρες. Κατέληξε να δίνει διαλέξεις για το συγκεκριμένο θέμα, με εκείνη στην ημερίδα TED να έχει περισσότερα από 1 εκατομμύριο views στο YouTube.

Καθώς οι παραγωγοί πορνογραφίας ετοιμάζουν την αξιοποίηση ακόμη περισσότερων μέσων, όπως η εικονική πραγματικότητα, προκειμένου να ικανοποιήσουν τους σκοπούς τους, γίνεται σαφές ότι χρειάζεται ακόμη περισσότερη μελέτη για το πώς επηρεάζει τον άνθρωπο η πορνογραφία. Οχι για να τρομοκρατηθεί κανείς, ούτε για να δικαιωθούν υπερσυντηρητικές φωνές. Αλλά για λόγους αυτογνωσίας. Για το πώς κάνουμε σεξ με τους άλλους και με τον εαυτό μας.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 7 Μαΐου 2016