«Πραγματικά πιστεύω ότι αυτό θα είναι το δώρο που θα προσφέρουν στο μέλλον οι γονείς στην κόρη τους για την αποφοίτησή της. Για να την απαλλάξουν από αυτή την κατακλυσμιαία πίεση ότι πρέπει να ακολουθήσει ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα» έλεγε πρόσφατα στο «Τime» η 28χρονη Νεοϋορκέζα Βίκι Ρόκλιν, μία εκπρόσωπος της «γενιάς των Μillennials» που αποφάσισε να καταψύξει ωάριά της στους -196°C. Στο εκτενές άρθρο με τίτλο «Βuying Time» («Αγοράζοντας χρόνο»), η Σάρλοτ Αλτερ χαρτογραφεί στο αμερικανικό περιοδικό τη high-tech μέθοδο που έρχεται να ολοκληρώσει μια ημιτελή σεξουαλική επανάσταση.
Το αγαπημένο φαρμακευτικό φοντάν των 60s, το αντισυλληπτικό χάπι, μοιάζει με απλή καραμέλα μπροστά στον απόλυτο βιολογικό ντετερμινισμό: το egg freezing. Δεν αφορά πλέον μόνο ασθενείς με καρκίνο (που έχουν τη δυνατότητα τα τελευταία χρόνια να αποθηκεύουν ωάρια προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν π.χ. μετά το τέλος των χημειοθεραπειών τους), ούτε άλλες πάσχουσες από νοσήματα που απειλούν τη γονιμότητα. Εκτιμάται ότι μέχρι το 2018 76.000 Αμερικανίδες θα καταψύχουν κάθε χρόνο ωάριά τους «για κοινωνικούς λόγους». Μια διαρκώς διογκούμενη βιομηχανία γονιμότητας προωθεί τη νέα μέθοδο σαν το νέο όπλο, σαν «το καλύτερο δώρο που μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου».
Ενας τεχνικός σε εργαστήριο στο Αμστερνταμ ανοίγει ένα κοντέινερ υγρού αζώτου που περιέχει κατεψυγμένα ωάρια. Σήμερα πλέον οι γυναίκες δεν αποθηκεύουν ωάρια αποκλειστικά για ιατρικούς λόγους, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, αλλά και για αμιγώς «κοινωνικούς» λόγους (καριέρα, έλλειψη συντρόφου). Φωτογραφία: fp/visualphotos.gr
Αν και στην Ελλάδα το ενδιαφέρον είναι σχετικά υποτονικό (μέχρι σήμερα περί τις 100 γυναίκες έχουν επιλέξει αυτή τη μέθοδο παράτασης ή διαφύλαξης της αναπαραγωγικής ικανότητάς τους), δεν αποκλείεται να είναι και εδώ σε λίγα χρόνια το νέο κεφάλαιο στην «υποβοηθούμενη» γονιμότητα.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα του «Time», η κατάψυξη ωαρίων έχει αρχίσει να παγιώνει τη θέση της στο βιολογικό νεσεσέρ της σύγχρονης γυναίκας που διεκδικεί πλέον τον απόλυτο έλεγχο της ζωής της. Το egg freezing για κοινωνικούς λόγους άρχισε να εκτινάσσεται από το 2012, που η Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM) αποφάσισε ότι η μέθοδος της υπερταχείας κατάψυξης –η λεγόμενη υαλοποίηση –παύει να είναι σε πειραματικό στάδιο και μπορεί με ασφάλεια να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος υποβοήθησης της αναπαραγωγής. Αλλά κυρίως από το 2014, που η Apple και το Facebook επέλεξαν να προσφέρουν στις γυναίκες υπαλλήλους τους ασφαλιστική παροχή κρυοσυντήρησης, έτσι ώστε να «βγουν μπροστά» και απαλλαγμένες από το άχθος του οικογενειακού προγραμματισμού να κυνηγήσουν απρόσκοπτα μια καρέκλα στα ανώτερα στελεχιακά κλιμάκια.
Σημειωτέον ότι το μέσο κόστος ενός κύκλου κατάψυξης ωαρίων στις ΗΠΑ αγγίζει τα 10.000 δολάρια (σε αυτό, βέβαια, δεν συμπεριλαμβάνονται η φαρμακευτική αγωγή και το ετήσιο κόστος συντήρησης που ανέρχονται περίπου σε 3.000 και 1.000 δολάρια αντίστοιχα). Η τόσο μεγαλόθυμη αυτή τακτική των δύο τεχνολογικών κολοσσών θα προκαλέσει, ως γνωστόν, θύελλα επευφημιών και αντιδράσεων (το «Bloomberg Businessweek» προτρέπει μετά φανών και λαμπάδων στο εξώφυλλό του «Πάγωσε τα ωάριά σου. Απελευθέρωσε την καριέρα σου», ενώ ο «New Yorker» διερωτάται: «Ποιος ωφελείται όταν οι εργαζόμενες παγώνουν τα ωάριά τους;»), όμως το μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα έχει ήδη γίνει. Τα εταιρικά Τμήματα Ανθρώπινου Δυναμικού έχουν πάρει στα χέρια τους τη χειραφέτηση της νέας χιλιετίας, παρέχοντας στις γυναίκες το απόλυτο back-up plan παραχωμένο (σαν το τζίνι του Αλαντίν) σε ένα ψυχρό κοντέινερ υγρού αζώτου.
Στο στάδιο της συλλογής ωαρίων η κρυοσυντήρηση θυμίζει την κλασική εξωσωματική γονιμοποίηση: διέγερση ωοθηκών με ορμόνες, ωοληψία κ.ο.κ. Τα ωάρια που θα δημιουργηθούν λαμβάνονται με ήπια μέθη και μεταφέρονται στο εργαστήριο για να καταψυχθούν αυθημερόν στους -196° Κελσίου. Φωτογραφία: reuters
Στις µεγάλες πόλεις των ΗΠΑ (Σαν Φρανσίσκο, Λος Αντζελες, Νέα Υόρκη, Βοστώνη κ.ο.κ.), όπου παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση γυναικείου πληθυσμού με υψηλά εισοδήματα, η κρυοσυντήρηση ωαρίων έχει σχεδόν σταματήσει να αποτελεί διακύβευμα βιοηθικής και έχει γίνει επιλογή lifestyle. Τα egg freezing πάρτι (με υπέρ το δέον εύγλωττα ονόματα «On Ice», «Let’s Chill!») που διοργανώνονται σε πολυτελή ξενοδοχεία, spa και εστιατόρια σου παρέχουν κολονάτα ποτήρια, εκλεκτό finger food, power point παρουσιάσεις, bonding με άλλες ενδιαφερόμενες και causerie με πάσης φύσεως ειδικούς γονιμότητας. Υπάρχουν, βέβαια, και εκείνες για τις οποίες η εν λόγω πρακτική δεν είναι παρά μία ακόμη «αγγαρεία» για τη βεβαρημένη με προαπαιτούμενα σύγχρονη γυναίκα. Οπως θα σημειώσει η Σάρα Ελίζαμπεθ Ρίτσαρντς, συγγραφέας του βιβλίου «Motherhood, Rescheduled» (όπου καταγράφονται τέσσερις αληθινές ιστορίες κρυοσυντήρησης, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της συγγραφέως): «Το όλο θέμα έχει πλέον φτάσει να διαπνέεται από μια λογική «τσεκάρω» τη λίστα με τις υποχρεώσεις μου. Εκανα καθαρισμό δοντιών, πλήρωσα τους φόρους μου, πάγωσα τα ωάριά μου. Η προστασία της γονιμότητας είναι ένα ακόμη πεδίο δράσης για τη γυναίκα που θέλει να θεωρείται επιτυχημένη. Κάτι σαν να διασφαλίζεις τη σύνταξή σου».
Και ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες σήμερα επιλέγουν να βιώσουν τη μητρότητα σε αισθητά μεγαλύτερες ηλικίες, προκειμένου να μην εξαναγκαστούν να «παγώσουν» τις επαγγελματικές φιλοδοξίες τους (αρκεί να λάβει κανείς υπόψη ότι στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην Ελλάδα η μέση ηλικία της μητέρας κατά τη γέννηση ήταν τα 24,2 έτη ενώ το 2014 ήταν τα 31), κάτι ακόμη έχει αρχίσει να αλλάζει. Οπως τονίζει η Σάρλοτ Αλτερ στο «Τime», στις ΗΠΑ αναδύεται εσχάτως ένα καινούργιο κοινωνικό στίγμα: ως αποδιοπομπαίες αντιμετωπίζονται πλέον εκείνες που αποφασίζουν να τεκνοποιήσουν σε μικρή ηλικία! «Ετσι, οι γυναίκες βρίσκονται μεταξύ σφύρας και άκμονος» γράφει η αμερικανίδα δημοσιογράφος. «Το να κάνεις παιδί υπερβολικά νωρίς μπορεί να φανεί ανεύθυνο, αλλά και το να κάνεις πολύ αργά μπορεί να αποδειχτεί ανέφικτο. Είναι σαν το δίλημμα του φυλακισμένου (σ.σ.: γνωστό παράδειγμα της θεωρίας των παιγνίων), και το egg freezing αποδεικνύεται η κάρτα «Βγες από τη φυλακή χωρίς να πληρώσεις τίποτα»».
Εδώ, όμως, υπάρχει μια πολύ μεγάλη υπόσχεση. Σύμφωνα με το δημοσίευμα του «Time», αρκετοί γιατροί εγγυώνται π.χ. ότι τα ωάρια που θα καταψύξεις δεν έχουν ημερομηνία λήξης, αντιθέτως διατηρούν τη «φρεσκάδα» και την ποιότητα της ηλικίας που έχεις όταν προβαίνεις στην εν λόγω διαδικασία. Με άλλα λόγια, αν τα καταψύξεις στα 29 σου και αποφασίσεις να κάνεις παιδί στα 40 σου, μείνε ήσυχη, όταν θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου, θα έχεις τα άλφα άλφα ωάρια του 29χρονου εαυτού σου. Ισχυρίζονται επίσης ότι η κρυοσυντήρηση σου παρέχει λίγο πολύ εγγυημένη την ασφάλεια και τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης (δεδομένου ότι για να συλλεγούν τα ωάρια που θα αποθηκεύσεις, θα υποστείς, τουλάχιστον μία, κανονική προσπάθεια εξωσωματικής: ήτοι διέγερση ωοθήκης, ωοληψία κ.τ.λ.). Οπως όμως τονίζει στο BΗΜΑgazino o κλινικός εμβρυολόγος Χάρης Καζλαρής: «Δεν μπορούμε σε καμία περίπτωση να μιλάμε για πλήρη απελευθέρωση της γυναίκας, όπως διατείνονται πολλοί, γιατί πάντα υπάρχει το πρόβλημα της ηλικίας. Οσο περνούν τα χρόνια η γυναικεία γονιμότητα φθίνει με γεωμετρική πρόοδο. Τι να τις κάνεις τις τεχνικές κατάψυξης ωαρίων όταν δεν έχεις τη δυνατότητα να κάνεις την ωοθήκη να παράγει ωάρια π.χ. μετά τα 40;».
Αξίζει εδώ να υπογραµµισθεί ότι οι περισσότερες σκληροπυρηνικές career women που αναλαμβάνουν το πρότζεκτ παράτασης της γονιμότητάς τους πηγαίνουν κατά κανόνα να καταψύξουν ωάρια ήδη σε προχωρημένη ηλικία (δεν θα «αγχωθούν» δηλαδή για το θέμα αυτό στα 23 τους, αλλά μετά τα 35 τους). Και όμως, θα είναι πάντα δύσκολο για μια γυναίκα 40 ετών να μείνει έγκυος και να φέρει στον κόσμο ένα υγιές παιδί, ακόμη κι αν χρησιμοποιηθεί ένα «νεότερο», σφύζον από ζωή ωάριο, καθότι από τα 35 έτη και άνω αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης χρωμοσωμικών ανωμαλιών και αποβολών (δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία οι προσπάθειες για την απόκτηση παιδιού πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τα 50 έτη). Οσο για την «εγγυημένη ασφάλεια» και τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής, είναι γνωστό ότι δεν πρόκειται για μια foolproof διαδικασία. Ακόμη και σε νέες γυναίκες οι περισσότερες εμβρυομεταφορές δεν οδηγούν πάντοτε σε ανέφελες κυήσεις και υγιή μωρά. Υπάρχουν και επιπλέον κίνδυνοι που δεν αποσιωπώνται μεν, αλλά τεχνηέντως υποτιμώνται. «Για παράδειγμα, δεν είναι βέβαιο ότι η γυναίκα ενημερώνεται πάντα ότι τα ωάρια αυτά, μετά την απόψυξη, χρειάζονται μικρογονιμοποίηση (ICSI)», συμπληρώνει ο Χάρης Καζλαρής, «κατά την οποία το σπερματοζωάριο τοποθετείται μέσα στο ωάριο. Η μικρογονιμοποίηση, αν και γενικώς θεωρείται ασφαλής, έχει συσχετισθεί με ελαφρώς αυξημένα ποσοστά γενετικών ανωμαλιών σε ορισμένες μελέτες».
Λίγοι, επίσης, προειδοποιούν για το υπέρογκο ψυχικό κόστος της όλης διαδικασίας (ίδιο λίγο πολύ με αυτό της in vitro γονιμοποίησης, αφού μαζί με τις ορμόνες, ενέσεις, υπέρηχους, ωοληψίες κ.ο.κ. έχεις να αντιμετωπίσεις το στρες, την κατάθλιψη και τον θυμό που συνοδεύουν κάθε αποτυχημένη προσπάθεια). Σε αυτό, βέβαια, οι υπέρμαχοι του egg freezing αντιτείνουν ένα σημαντικό ψυχολογικό πλεονέκτημα: το αίσθημα ασφάλειας που βιώνουν οι γυναίκες ακόμη και αν το μωρό δεν «υλοποιηθεί» τελικώς ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι για πολλές γυναίκες η επιλογή της κατάψυξης ωαρίων είναι περισσότερο απόρροια φόβου παρά ελπίδας. Φόβος ότι δεν θα βρουν τον «κατάλληλο» σύντροφο, φόβος ότι μια εγκυμοσύνη μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την ανάρρησή τους στην εταιρεία (άλλωστε, στη μνημονιακή Ελλάδα το να είσαι έγκυος ή μητέρα στην αγορά εργασίας είναι κάτι σαν θανατική καταδίκη), φόβος ότι αργά ή γρήγορα η γονιμότητά τους θα φθάσει στα Τάρταρα.
Με το egg freezing αν μη τι άλλο είσαι πλέον σε θέση να οργανώσεις τη ζωή σου και τις σχέσεις σου χωρίς το ανηλεές τικ τακ του βιολογικού ρολογιού στο φόντο, αυτό που χρόνια τώρα σε οδηγούσε σε άτακτες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Μόνο που αυτό το αίσθημα ασφάλειας, προειδοποιούν κάποιοι, είναι σε έναν μεγάλο βαθμό απατηλό. Δεν είναι παρά μόνο «η ψευδαίσθηση ότι μπορείς να τα έχεις όλα», όπως θα γράψει η Μίριαμ Ζολ, συγγραφέας του βιβλίου «Cracked Open: Liberty, Fertility and the Pursuit of High Tech Babies» που έχασε κάμποσα χρόνια της ζωής της (και κάμποσες χιλιάδες δολάρια) σε κλινικές γονιμότητας. Διότι λες μεν «Οk, καταψύχω τώρα 10-15 ωάρια και δεν θα ασχοληθώ με το θέμα για τα επόμενα 15 χρόνια». Τι θα γίνει, όμως, αν τα 10-15 αυτά ωάρια αποδειχθούν ολοσχερώς «τζούφια» και το όνειρο της μητρότητας εξανεμιστεί μαζί τους διά παντός;
Μελέτες και στατιστικά στοιχεία δεν υπάρχουν ακόμη (ούτε καν στις ΗΠΑ), οπότε αρκετοί ειδικοί προειδοποιούν ότι δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το πώς θα συμπεριφερθούν τα κατεψυγμένα ωάρια σε βάθος χρόνου (όταν δηλαδή χρειαστεί να αποψυχθούν). Κανείς, βέβαια, δεν αποκλείει ότι σε μερικές δεκαετίες η κατάψυξη ωαρίων θα δίδεται ως δώρο για την αποφοίτηση και από κάποιους (λίαν ευκατάστατους) έλληνες γονείς. Ακριβώς όπως στη Λατινική Αμερική μαμάδες και μπαμπάδες, ανεξαρτήτως εισοδήματος, χαρίζουν στην κόρη, για τα 16α γενέθλιά της, μια αυξητική στήθους.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 25 Οκτωβρίου 2015
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
