Κύθνος: Ασκήσεις αυτογνωσίας

Δεν πάμε ταξίδι, αλλά το ταξίδι μάς πάει μέχρι τα τρίσβαθα του εαυτού μας. Μέρες που είναι για την πατρίδα μας, εξελίσσεται σε τελετή αυτογνωσίας η περιήγηση πάνω στα ερείπια του Βρυόκαστρου, της αρχαίας πόλης της Κύθνου. Νιώθεις ότι οι τόσοι αιώνες Ιστορίας που συσσωρεύτηκαν αδιάκοπα επάνω σε αυτή τη λοφογραμμή από τον 10^ο π.Χ. αιώνα ως τον 7^ο μ.Χ. αιώνα, σου δίνουν την άδεια να μπεις στο άδυτο που το λένε και Ρηγόκαστρο. Αλλά και στην πραγματικότητα εδώ υπήρχε άδυτο, αδιατάραχτο από τους αιώνες που διαβήκαν από την αρχαϊκή εποχή μέχρι σήμερα, γεμάτο πολύτιμα και εξωτικά αφιερώματα, πιθανόν στην Αρτεμη και στον Απόλλωνα. Τώρα, πέρα μακριά, ο Απόλλωνας βρίσκει περάσματα στον συννεφιασμένο ουρανό και ρίχνει τις χρυσές, αισιόδοξες ακτίνες του επάνω στα αραγμένα στην Κολώνα σκάφη, την αμμουδερή λωρίδα και το εκκλησάκι του Αγίου Λουκά στο νησί. Είναι η πιο δυνατή εικόνα της Κύθνου αυτή και η πλέον ισχυρή καλοκαιρινή νότα της.

Γυρίζεις κάθε τόσο και απολαμβάνεις την Κολώνα, καθώς ανεβαίνεις στο ψηλότερο σημείο της αρχαίας πόλης, στο ιερό της Δήμητρας, περνώντας δίπλα από τους επιμήκεις βωμούς. Αξίζει να αφήσουμε πάνω τους μερικές σκέψεις μας για την πολυεπίπεδη κοσμοθεωρία και τη ζωή των αρχαίων προγόνων, καθώς τα μάτια μας απελευθερώνονται και κατρακυλούν σκάλα τη σκάλα μέχρι το αρχαίο λιμάνι στον όρμο Μανδράκι. Από εκεί που περάσαμε ανοιχτά με το θαλάσσιο ταξί του Αντώνη, για να μπούμε στην αγκαλιά της Κολώνας, περιπλέοντας τον φάρο, την αποικία των γλάρων και της παραλίες Επισκοπή και Απόκρουση. Αυτή η πλατιά, τελικά, λωρίδα της άμμου ανάμεσα στις πλάτες των δύο όρμων είναι μία από τις πλέον γοητευτικές πασαρέλες του καλοκαιριού στο Αιγαίο.

Και είναι αυτή η συνέχεια που σε συναρπάζει, η διαχρονική Κύθνος. Πάνω από το καλοκτισμένο τείχος, οι γηγενείς συνέχισαν να χτίζουν τις ξερολιθιές τους. Αυτές οι ξερολιθιές είναι πολύ ζωγραφικές στην Κύθνο. Μεγάλες ορθές πέτρες και γύρω πέτρες ανεπεξέργαστες, με τα σχήματα που τους έδωσε η φύση. Τις βλέπεις δεξιά και αριστερά στο «άγριο» σοκάκι που οδηγεί στο Βρυόκαστρο. Τις βλέπεις παντού, από τη νότια άκρη του νησιού, τον Αγιο Δημήτριο, μέχρι τη βόρεια άκρη, τον Κέφαλο. Οι ξερολιθιές, αυτά τα βαστάδια της ζωής στο Αιγαίο, φτάνουν μέχρι το «φρύδι» του γκρεμού, πάνω από τη θάλασσα. Είναι η μονογραφή του νησιωτικού τοπίου πάνω στις στεριές του Αρχιπελάγους. Φτάσαμε εκεί σε ένα άλλο ταξίδι μας στην Κύθνο, αναζητώντας, χωρίς οδηγό, το μεσαιωνικό κάστρο της Ωριάς, εκεί που μετακόμισε η ζωή από το Βρυόκαστρο. Και άξιζε η αναζήτηση, καθώς η θέα από την επικράτεια των βράχων είναι εντυπωσιακή και η Αγία Τριάδα μια μαλακή, λευκή πινελιά, στην κοκκινόχρωμη πέτρα.

Οι εκκλησιές σηματοδοτούν την πορεία μας πάνω στο σώμα της Κύθνου. Η Παναγία του Νίκους είναι η πιο όμορφη, ανάμεσα στις ασβεστωμένες ξερολιθιές. Μοιάζει να οδηγεί εκεί το ατμοσφαιρικό κεντρικό σοκάκι της Χώρας που βγαίνει από τον οικισμό και κινείται ανάμεσα στα χωράφια. Εκεί, σε αυτό το σοκάκι, λειτουργεί το «Στέκι του Ντέτζη», όπου η Μοσχούλα μαγειρεύει μεταξύ των άλλων νοστιμιών και κατσικάκι θερμιώτικο με μυρωδικά, και βρίσκει κανείς «Τραταμέντο», από τα χέρια της Ειρήνης, παραδοσιακά γλυκά, αμυγδαλωτά, λικέρ αρμπαρόριζα. Στον άλλον οικισμό, τη Δρυοπίδα, το αντίστοιχο είναι η Κούλα με τις απίθανες πίτες της, αυτά τα «τσιμπημένα» πασχαλιάτικα γλυκίσματα. Τη συναντήσαμε καθώς πήγαινε στην κεντρική εκκλησιά της Δρυοπίδας τον άρτο και το πρόσφορο που έφτιαξε. Ηταν παραμονή των αποστόλων Πέτρου και Παύλου και είχε πανηγύρι.

«Τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια / Πάλι τα ‘βαλες και μας μάρανες»… Στο πανηγύρι στην Κύθνο ο μπάλος αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις. Πιο ζωντανό και πιο ερωτικό χορό, δύσκολα θα συναντήσεις στα ελληνικά πελάγη. Ολοι οι χοροί στα Θερμιά, ακόμη και ο καλαματιανός, χορεύονται ζευγαρωτά. Ο Σταμάτης και η Καίτη μάς βάζουν στο πνεύμα, όπως το έκαναν και την επομένη στο «Guardiero», στο Κουρί, έχοντας μπροστά τους μια από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού. Μας ξενάγησαν στη νόστιμη Κύθνο, με κατσικάκι λεμονάτο, σφουγγάτα, ταραχτά, ιδιαίτερο τοπικό λουκάνικο, συνοδεία του κρασιού του άριστου ξεναγού μας, του Γιάννη, από δέκα ποικιλίες σταφυλιών. Καθώς κατεβαίναμε στον όρμο Κουρί, μας άρπαξε η εικόνα του Ελεήμονα, της λευκής εκκλησιάς με τον γαλάζιο τρούλο επάνω στη χερσόνησο, μεταξύ Αγίου Στεφάνου και Νάουσας. Και βέβαια πανταχού παρών το Πιπέρι παρέα με τη Σεριφοπούλα.

Το Πιπέρι, αυτό το ερημόνησο που μοιάζει με φτερό του καρχαρία, εμφανίζεται μπροστά μας σε κάθε ταξίδι μας στις Κυκλάδες, αλλά δεν ξέραμε ότι ανήκει στην Κύθνο. Και εδώ τώρα μας θύμιζε συνεχώς πού βρισκόμαστε, αν και η ίδια η Κύθνος φρόντιζε συνεχώς να μας κρατά σε επαφή με το ιδιαίτερο χρώμα της και την αυθεντικότητά της, παρά την εγγύτητά της με την Αττική. Να το λοιπόν το Πιπέρι, καθώς ταξιδεύαμε στη χάρη της Παναγιάς Κανάλας, της εικόνας του Κρητικού Εμμανουήλ Σκορδίλη, του 1575. Ο πατέρας Κωνσταντίνος μάς μιλάει με περισσή πίστη για την ανάδυση της εικόνας μπροστά στα έκπληκτα μάτια των ψαράδων στο κανάλι μεταξύ Κύθνου και Σερίφου. Η Παναγία έχει την τιμητική της στο νησί. Λέγε με Στατολάτισσα, στον δρόμο για τον Αγιο Δημήτριο, με το πιο παραδοσιακό πανηγύρι τον Δεκαπενταύγουστο, ή Φλαμουριανή, στην άκρη της σπαρμένης με κρινάκια του καλοκαιριού αμμουδιά.

Στον Αγιο Δημήτριο, ο Μανόλης μάς μαθαίνει στον «Μήλα» τα μυστικά των ταραχτών, αβγών με ντομάτα και το παραδοσιακό θερμιώτικο τυρί τρίμμα, και αβγά με πατάτες και κολοκυθάκια, αλλά και για τα σφουγγάτα –το πιο αντιπροσωπευτικό έδεσμα της Κύθνου –που κι αυτά έχουν κύριο συστατικό τους το τρίμμα. Γι’ αυτό το τυρί μάς μίλησε ο Κωνσταντής στον «Καντρή» στον Αγιο Στέφανο, καθώς έρχονταν οι σπιτικές δημιουργίες της συζύγου του Στέλλας στο τραπέζι, κατσικάκι λεμονάτο και κοκκινιστό. Το τρίμμα το βάζει στα παραδοσιακά κολόπια, μαζί με σπανάκι και ρύζι, ο φούρνος «Αννεζιώ» στον Μέριχα, αλλά και στο πιταρό.

Αφετηρία των διαδρομών μας στην Κύθνο είναι τα διαμερίσματα «Αλόζη» του Γιώργου, που στη θερμιώτικη διάλεκτο σημαίνει κοιμησιά, στο λιμάνι, τον Μέριχα. Και για το «καλώς όρισες» υπήρχαν στο τραπέζι τα μικροσκοπικά νυχάτα αμύγδαλα, που σπάνε με τα δάχτυλα, σπάνια πια, καθώς οι αμυγδαλιές είναι τόσο λίγες. Είναι αρκετά όμως για να δώσουν μια νότα αυθεντικότητας, αυτό που τώρα πια χαρακτηρίζει το πολυτελές μαζί με την εντοπιότητα των υλικών ενός τόπου. Οπως η καλοκαιρινή γεύση της καππαροσαλάτας στο «Αραξοβόλι», στο πραγματικό αραξοβόλι του θέρους των Λουτρών.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 4 Ιουλίου 2015