Καταρρέουν οι Podemos;

Είναι έτοιμοι οι Podemos να διεκδικήσουν την εξουσία στην Ισπανία ή είναι ένα πολιτικό φαινόμενο που υποχωρεί; Η πιο πρόσφατη πρόβα έγινε με τις τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία τον Μάρτιο. Η κάλπη έφερε πανωλεθρία για το κυβερνών κόμμα του Μαριάνο Ραχόι που περιορίστηκε στις 33 έδρες από τις 55 που είχε το 2012, μεγάλος νικητής αναδείχθηκε το Σοσιαλιστικό Κόμμα κερδίζοντας 47 έδρες, ενώ το Podemos τερμάτισε τρίτο με 15 έδρες. Στην τέταρτη θέση με 9 έδρες βρέθηκε το Ciudadanos. Πρόκειται για ένα κεντροδεξιό κόμμα που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή της Καταλωνίας αλλά πλέον λανσάρεται ως μια εναλλακτική για το σύνολο της χώρας και ως ανάχωμα στο Podemos για τα πιο μετριοπαθή ακροατήρια. Η αλήθεια είναι πως τα αποτελέσματα της Ανδαλουσίας προκάλεσαν μούδιασμα στους κόλπους του Podemos, το οποίο διαδέχτηκε η πρώτη κρίση του κόμματος που αποκρυσταλλώθηκε στην ηχηρή αποχώρηση από την ηγεσία του Χουάν Κάρλος Μονεδέρο. Ο συνιδρυτής του Podemos και πρώην σύμβουλος του Ούγκο Τσάβες, αφού άσκησε δημόσια κριτική στο κόμμα, κάνοντας λόγο για κίνδυνο ενσωμάτωσης στο mainstream πολιτικό σκηνικό, υπέβαλε την παραίτησή του. Παρά τις αβρότητες που συνόδευσαν τις δημόσιες τοποθετήσεις τόσο του ίδιου όσο και του Ιγκλέσιας και την υπόσχεση για συνέχιση της κοινής στράτευσης στο όραμα της κοινωνικής δικαιοσύνης, η σκιά έπεσε βαριά πάνω στο κόμμα. Στην Ισπανία αναπαράγεται η υπόνοια ότι ο Μονεδέρο επηρεάστηκε από την αποκάλυψη ότι έλαβε στα τέλη του 2013 ποσό ύψους 425.000 ευρώ από τράπεζα της Βενεζουέλας για μελέτη που είχε εκπονήσει και το οποίο ο ίδιος διαβεβαιώνει ότι δεν αξιοποιήθηκε για τη χρηματοδότηση του κόμματος, όπως τον κατηγορεί το Λαϊκό Κόμμα. Ταυτόχρονα στη χώρα εμφανίστηκε δημοσκόπηση για λογαριασμό του ραδιοφωνικού σταθμού Cadena Ser που προσγειώνει το Podemos στην τέταρτη θέση σε αντιπαραβολή με την πρωτιά που σταθερά κρατάει το τελευταίο τρίμηνο στις δημοσκοπήσεις της «El País».

Στις εκδηλώσεις της Πρωτομαγιάς ο Ιγκλέσιας δήλωσε ότι «συνεχίζουμε να δουλεύουμε για τη νίκη» με το βλέμμα πλέον στραμμένο στις δημοτικές εκλογές στις 24 Μαΐου και κυρίως στις εθνικές εκλογές τον Δεκέμβριο. Ο δρόμος είναι ιδιαίτερα μακρύς ως τότε και η αλήθεια είναι ότι το πολιτικό κατεστημένο της Ισπανίας και της ευρωζώνης θα προτιμούσε για την περίπτωση του Podemos ένα ιαπωνικό σπλάτερ παρά ένα χολιγουντιανό happy end. Από την άλλη, η ασημόσκονη του Πάμπλο και το απωθημένο των Ισπανών Αγανακτισμένων (Indignados) παραμένουν ισχυρά. Δεν είναι βέβαιο ότι αρκούν για να κοπεί το νήμα αλλά έχουν ήδη δικαιώσει ένα βασικό αξίωμα του ίδιου: «Πρέπει να τολμήσεις να προκαλέσεις την εξουσία».

Ωστόσο η εξουσία θα αντέξει ή θα υποχωρήσει απέναντι στην πρόκληση των Podemos; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν. Οταν τον Γενάρη του 2014 μια μικρή ομάδα διανοουμένων και ακτιβιστών βάφτιζε τον νεοσύστατο πολιτικό φορέα με ένα όνομα που παρέπεμπε στην προεκλογική καμπάνια του Μπαράκ Ομπάμα (Yes We Can) και συνάμα στο τηλεοπτικό σλόγκαν για τη συμμετοχή της ποδοσφαιρικής Εθνικής Ισπανίας στο Euro 2012 και το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014, οι περισσότεροι σκέφτηκαν ότι πρόκειται για ένα ακόμη υπερφίαλο και βερμπαλιστικό σχέδιο καταδικασμένο εκ προοιμίου να απασχολήσει το πολύ πολύ τα πηγαδάκια της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Εκαναν λάθος.

Πολύ σύντομα το Podemos (Μπορούμε) απέδειξε ότι όντως μπορούσε να ξεπεράσει αυτά τα στεγανά και να αναδειχθεί ως το πρώτο ιστορικά κόμμα που σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα φλέρταρε με την κατάκτηση της εξουσίας. Η πεποίθηση υπάρχει και σήμερα, ακόμη και αν αναμετριέται με την πρώτη του εσωτερική κρίση.

Εχοντας ως κεντρικό πρόσωπο στην ηγεσία του την αναμφίβολα χαρισματική φυσιογνωμία του 36χρονου Πάμπλο Ιγκλέσιας, το Podemos κατόρθωσε να ξαφνιάσει την πολιτική σκηνή και να προσφέρει ένα νέο αχαρτογράφητο πεδίο προβληματισμού για τους απανταχού αρθρογράφους και πολιτικούς αναλυτές. Ο «Guardian» πρόσφατα ξόδεψε περίπου 6.000 λέξεις για να φιλοτεχνήσει το προφίλ του κόμματος και να σκιαγραφήσει την πορεία του. Αναμφισβήτητα το Podemos είναι το νέο λατρεμένο παιδί του διεθνούς Τύπου, ελκύοντας –έστω και με τη μορφή του αφορισμού –ακόμη και τις πιο σκληροπυρηνικές πένες του νεοφιλελευθερισμού.

Είναι όμως κάπως αφελές να ερμηνεύεται η πολιτική με τυχαίους όρους. Το Podemos γεννήθηκε σε συνθήκες ιστορικής τομής για την Ισπανία και εν γένει τον ευρωπαϊκό Νότο. Η Ισπανία μολύνθηκε από την κρίση του 2008 όταν οι τράπεζές της γέμισαν «τοξικά» στοιχεία από τη φούσκα των στεγαστικών δανείων και το 2012 χρειάστηκε να λάβει μια γραμμή πιστωτικής ενίσχυσης από τη δική της τρόικα ύψους 100 δισ. ευρώ προκειμένου να εφαρμόσει με τη σειρά της ένα ιδιαίτερα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας. Οι επιπτώσεις αυτής της πολιτικής αποτυπώνονται σήμερα σε όλους τους βασικούς οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες. Το δημόσιο χρέος της χώρας το τρίτο τρίμηνο του 2014 ήταν στο 96,8% του ΑΕΠ, το δημόσιο έλλειμμα στο 5,8% και η ανεργία στο 26%. Το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας διπλασιάστηκε την περίοδο 2007-2013 σύμφωνα με την οργάνωση Caritas φτάνοντας τα 3 εκατομμύρια πολίτες, ενώ οι οικογένειες με παιδιά στις οποίες κανένας ενήλικος δεν εργάζεται το ίδιο διάστημα παρουσίασαν αύξηση κατά 290% με τη Unicef να καταμετρά 2,3 εκατ. παιδιά που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Το σύστημα υγείας της χώρας κατέρρευσε, με αποτέλεσμα το 2014 δώδεκα άνθρωποι την ημέρα να πεθαίνουν από ηπατίτιδα C γιατί δεν είχαν πρόσβαση σε φαρμακευτική αγωγή. Οι εικόνες των αστυνομικών που έσπαγαν τις πόρτες σπιτιών για να βγάλουν από μέσα τους ιδιοκτήτες τους, ώστε να προχωρήσει η διαδικασία της έξωσης, έγιναν ταυτόσημες της ισπανικής κρίσης, αφού σύμφωνα με τα στοιχεία της ισπανικής Δικαιοσύνης το 2013 εκτελούνταν καθημερινά 184 εντολές έξωσης.

Σε αυτό το δυστοπικό περιβάλλον ξεπήδησε στις 15 Μαΐου του 2011 το κίνημα των Indignados παραλύοντας τη Μαδρίτη και όλες τις μεγάλες ισπανικές πόλεις. Με το περιπαικτικό σύνθημα «Σσσς η Αθήνα κοιμάται» έδωσαν σκυτάλη στους δικούς μας Αγανακτισμένους στην πλατεία Συντάγματος αλλά και σε ολόκληρο το Occupy movement. Με βασικά συνθήματα τα «Δεν μας εκπροσωπούν» και «Αμεση Δημοκρατία Τώρα» επηρέασαν βαθύτατα το κοινωνικό γίγνεσθαι, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι το 80% τους υποστηρίζει. Δεν ήταν μια τυπική αριστερή ή συνδικαλιστική διαμαρτυρία αλλά ένα ετερόκλητο και πρωτόγνωρο μείγμα δυσαρέσκειας που άνοιξε το ρήγμα της πολιτικής εκπροσώπησης. Οπως σημειώνει ο αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Σεραφείμ Σεφεριάδης: «Η βαθιά συστημική κρίση που πλήττει την Ευρώπη από τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας αποκάλυψε, μεταξύ άλλων, δύο πράγματα: την ανεπάρκεια των επίσημων συνδικαλιστικών οργανώσεων και των κομμάτων που παραδοσιακά απευθύνονταν σε εργατικά και λαϊκά στρώματα (πρωτίστως των σοσιαλδημοκρατικών) και τον τεράστιο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στις εξελίξεις η ενεργοποίηση του δήμου, κυρίως μέσα από τα κοινωνικά κινήματα».

Επειτα από έναν μήνα οι πλατείες είχαν αδειάσει και η κυβέρνηση Ραχόι διαδέχτηκε την κυβέρνηση των Σοσιαλιστών, εντείνοντας την περιοριστική πολιτική αλλά το ίχνος των Indignados παρέμενε ενεργό και τριβέλιζε το μυαλό των πιο ενεργών ακτιβιστών του κινήματος που έψαχναν τον πολιτικό του αντικατοπτρισμό. Μεταξύ αυτών και ο Πάμπλο Ιγκλέσιας, μυημένος από μικρός στις ιδέες της Αριστεράς, αφού ως έφηβος υπήρξε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας και στη συνέχεια ως ακαδημαϊκός μελετούσε τα υποδείγματα των επαναστάσεων της Λατινικής Αμερικής εμπνευσμένος από τις ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι και του Ερνέστο Λακλάου. Με ένα αντισυμβατικό look, σκουλαρίκι στο φρύδι και κοτσίδα, απείχε πολύ από το ελαφρώς ξύλινο και τυποποιημένο στυλ του κλασικού αριστερού, παρά την ξεκάθαρη εναντίωσή του στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό και το νεοφιλελεύθερο δόγμα.

Το 2008, ως νεαρός λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, άφησε αποσβολωμένους τους φοιτητές του όταν τους ζήτησε να ανέβουν στις καρέκλες αναπαριστώντας τη διάσημη σκηνή από την ταινία «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών». Η ιδέα του ήταν πολύ απλή: η πολιτική δεν είναι κάτι που διδάσκεται, είναι κάτι που κάνεις ή αφήνεις τους άλλους να το κάνουν για εσένα και ο ίδιος είχε αποκλείσει προ πολλού τον εαυτό του από αυτή τη δεύτερη κατηγορία. Τον Μάιο του 2010 οργάνωσε ένα ντιμπέιτ και ζήτησε από το Tele-K (ένα κανάλι στη γειτονιά του) να το μαγνητοσκοπήσει. Ο διευθυντής του καναλιού Πάκο Πέρεζ εντυπωσιάστηκε από τις ικανότητες του Πάμπλο και του ζήτησε να φτιάξει ένα παρόμοιο πρόγραμμα για το κανάλι του και έτσι δημιουργήθηκε η εκπομπή «La Tuerka», η οποία μετά τους Indignados άρχισε να μεταδίδεται και από την ιστοσελίδα της Público. Η «τηλεοπτική» καριέρα του Ιγκλέσιας συνεχίστηκε στο Hispan TV, ένα ιρανικό ισπανόφωνο κανάλι, με την εκπομπή «Fort Apache» που ξεκινούσε με τον ίδιο να κατεβαίνει από μια Harley-Davidson. Πολύ σύντομα όλοι οι τηλεοπτικοί παραγωγοί αναζητούσαν το τηλέφωνό του και εκείνος αξιοποίησε κάθε δυνατότητα να τοποθετείται σε δημόσιο ακροατήριο εναντίον της εγχώριας διεφθαρμένης οικονομικής και πολιτικής ελίτ. «Μη γελιέστε, δεν πρόκειται για τηλεοπτικό πρoϊόν» σχολίαζε η «El País».

Με αυτά τα δεδομένα ο Αύγουστος του 2013 ήρθε πολύ γρήγορα και ένα βράδυ κατά τη διάρκεια ενός τετραήμερου «θερινού σχολείου» του μικρού κόμματος Αντικαπιταλιστική Αριστερά (Izquierda Anticapitalista) ο Πάμπλο και ο Μιγκέλ Ουρμπάν αποφάσισαν να δουλέψουν μαζί για τη δημιουργία ενός νέου κόμματος. Η επίσημη ανακοίνωση έγινε από τον Ιγκλέσιας στις 17 Ιανουαρίου του 2014 σε ένα μικρό θέατρο της Μαδρίτης, όπου δήλωσε ότι αν συγκεντρωθούν ηλεκτρονικά 50.000 υπογραφές, θα ηγούνταν μιας λίστας υποψηφίων στις επερχόμενες Ευρωεκλογές, κάτι που συνέβη μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο. Οι βασικοί άξονες του προγράμματός του ήταν η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους, το 35ωρο εργασίας, η συνταξιοδότηση στα 60 έτη, η απαγόρευση απολύσεων στις κερδοφόρες επιχειρήσεις, ο περιορισμός των προνομίων της Καθολικής Εκκλησίας, η δημόσια και δωρεάν πρόσβαση στην υγεία και στην Παιδεία, το δικαιότερο φορολογικό σύστημα, η αποποινικοποίηση των αμβλώσεων και η αναγνώριση των δικαιωμάτων στους πρόσφυγες. Και μπορεί έναν μήνα πριν από τις Ευρωεκλογές μόλις το 8% να δήλωνε ότι γνώριζε τους Podemos (και το 52% τον Ιγκλέσιας), ωστόσο αυτό δεν τους εμπόδισε να αποτελέσουν τη μεγάλη έκπληξη των Ευρωεκλογών εκλέγοντας πέντε ευρωβουλευτές μέσα από μια προεκλογική καμπάνια που κόστισε μόλις 130.000 ευρώ.

Ο Πάμπλο Μπουστιντούι, υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του κόμματος, δηλώνει στο ΒΗΜΑgazino: «Οι Podemos γεννήθηκαν από τα κινήματα του δρόμου, σε μια προσπάθεια να μετατρέψουν και να εκφράσουν μια κοινωνική πλειοψηφία που έγινε ορατή στις πλατείες σε μια πολιτική πλειοψηφία. Στο κέντρο αυτού του κινήματος ήταν το ερώτημα της πολιτικής εκπροσώπησης. Τον έναν χρόνο της δράσης μας στο Ευρωκοινοβούλιο προσπαθήσαμε όχι μόνο να εκφράσουμε αυτές τις φωνές αλλά και να φτιάξουμε χώρους ορατότητας, όπου μπορούσε αυτός ο κόσμος να αρθρώνει τον δικό του λόγο. Δημιουργήσαμε ισχυρούς και καινοτόμους μηχανισμούς δημοκρατικής συμμετοχής, συνδιαμόρφωσης των θέσεων και ελέγχου όσων έχουν εκλεγεί σε δημόσια αξιώματα. Η σχέση με τα κοινωνικά κινήματα είναι πάντα ευαίσθητη και περίπλοκη. Χωρίς όμως ένα ισχυρό ρεύμα λαϊκής υποστήριξης σε μια μελλοντική κυβέρνησή μας που θα μας σπρώχνει ταυτόχρονα στη σωστή κατεύθυνση, δεν θα μπορέσει να επέλθει καμία ουσιαστική αλλαγή στη χώρα μας».

Ο Πάμπλο ως ευρωβουλευτής –χωρίς πλέον σκουλαρίκι στο φρύδι, πάντα με κοτσίδα κι ένα Red Bull για να αντέχει να διαβάζει στις πτήσεις και να μην κοιμάται –προσπάθησε να εγκαινιάσει μια λειτουργία απαλλαγμένη από τη φορμόλη και σε αντιπαράθεση με τον επαγγελματισμό στην πολιτική. Συμφώνησαν από τις 8.000 ευρώ που ανέρχεται ο μισθός του ευρωβουλευτή, οι ίδιοι να παίρνουν μόνο τα 1.900 και τα υπόλοιπα να αξιοποιούνται για τους σκοπούς του κινήματος ή για τη λειτουργία του κόμματος. Ο ίδιος δεν κυκλοφορεί με επίσημο αυτοκίνητο, μένει στην ίδια υποβαθμισμένη και γεμάτη γκραφίτι γειτονιά της Μαδρίτης αλλά πλέον δεν μπορεί να περπατάει αμέριμνος στον δρόμο χωρίς να τον σταματούν. Επιπλέον, αναγκάστηκε να δημοσιοποιήσει τον χωρισμό του με την Τάνια Σάντσες Μελέρο με μια λιτή ανακοίνωση στο Facebook για να προλάβει τα πικρόχολα δημοσιεύματα.

Στο μεταξύ η διαδρομή των Podemos διασταυρώθηκε με αυτήν του ΣΥΡΙΖΑ. Εξάλλου έπειτα από τηλεφώνημα του Αλέξη Τσίπρα ο Πάμπλο αποδέχτηκε να ενταχθούν οι Podemos στην ευρωομάδα της Αριστεράς, αν και το κόμμα τους, παρά το ξεκάθαρο ιδεολογικό του στίγμα, αποφεύγει να αυτοπροσδιορίζεται ως αριστερό. Αυτή η κοινή πάντως πορεία έχει σφυρηλατηθεί γερά, γι’ αυτό και ήταν ο ηγέτης των Podemos εκείνος που ανέλαβε να συγγράψει το κείμενο που τοποθετούσε τον έλληνα πρωθυπουργό στη λίστα των 100 ανθρώπων με τη μεγαλύτερη διεθνή επιρροή του περιοδικού «Time». Εκεί ο Πάμπλο Ιγκλέσιας αποκάλεσε τον Αλέξη Τσίπρα «ανερχόμενο αστέρι της Ελλάδας» και αποκάλυψε ένα χαριτωμένο στιγμιότυπο από την τελευταία φορά που επισκέφτηκε την Αθήνα στο πλαίσιο της προεκλογικής καμπάνιας του ΣΥΡΙΖΑ, όπου ο Αλέξης Τσίπρας τού μιλούσε για πολιτική στο σπίτι του με τα παιδιά του κρεμασμένα από τον λαιμό του.

Οι Ευρωεκλογές βέβαια αποδείχθηκαν απλώς το πρελούδιο της επιτυχίας των Podemos, η οποία συνεχίστηκε κάποιους μήνες μετά με μια ιλιγγιώδη πορεία στις δημοσκοπήσεις. Είναι η πρώτη φορά στην Ισπανία μετά το 1982 που το Σοσιαλιστικό και το Λαϊκό Κόμμα συγκεντρώνουν ποσοστά που αθροιστικά φτάνουν το 40% στον απόηχο και των σκανδάλων διαφθοράς που ταλανίζουν τη χώρα, εμπλέκοντας και τους δύο πυλώνες του παλιού δικομματισμού. Τα πορίσματα της έκθεσης της Κομισιόν που κατέγραψαν πρωτιά στη διαφθορά στην Ισπανία σε ποσοστό 63% είναι χαρακτηριστικά. Οι νέες συνθήκες σηματοδοτούσαν νέα καθήκοντα για το Podemos. Επρεπε καταρχήν να οργανωθεί σε κόμμα, διαδικασία που ξεκίνησε με το συνέδριο τον περασμένο Νοέμβριο. Εκεί επιβεβαιώθηκε η αδιαφιλονίκητη κυριαρχία του Ιγκλέσιας, όταν εκλέχτηκε γραμματέας με ποσοστό 88% ανάμεσα σε 71 υποψηφίους. Η μειοψηφία του κόμματος, που εκφράζει ανησυχίες για ενδεχόμενο προσωποκεντρισμό του κόμματος, αντιπρότεινε ένα σχήμα με τριμελή ηγεσία αλλά απέσπασε το περίπου 1/5 των 107.488 ψηφισάντων. Εκλέχτηκε μια εκτελεστική επιτροπή 62 μελών που ανέλαβε να συγκροτήσει την οργανωτική δομή του κόμματος. Ακολούθησε τη δομή των Indignados και λειτουργεί στη βάση «κύκλων» και «γενικών συνελεύσεων», ενώ δίνει αναβαθμισμένο ρόλο στις ηλεκτρονικές ψηφοφορίες και στα social media. Υπολογίζεται ότι αυτή τη στιγμή το κόμμα έχει πάνω από 240.000 μέλη και 900 «κύκλους» στη βάση γειτονιών ή πολιτικών θεματικών. Επειδή πρόκειται για μια νεωτεριστική διαδικασία και κάπως χαοτική, παραμένει δύσκολο να την κοντρολάρουν.

Ο ευρωβουλευτής του κόμματος και συνοδοιπόρος από την πρώτη μέρα του εγχειρήματος Μιγκέλ Ουρμπάν λέει στο ΒΗΜΑgazino: «Το να οικοδομήσουμε ένα κόμμα από το πουθενά με τρόπο φρέσκο και δημοκρατικό, την ίδια στιγμή που έπρεπε να παίρνουμε σοβαρές αποφάσεις, ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε ως τώρα. Παράλληλα πρέπει να διαχειριστούμε μια τρομακτική καμπάνια από τα ΜΜΕ τους τελευταίους μήνες που προσπαθεί να υπονομεύσει τη δυναμική του κινήματός μας μέσα από προσωπικές επιθέσεις και συκοφαντίες. Παρ’ όλα αυτά, είμαστε αισιόδοξοι και προετοιμάζουμε εαυτόν για τις εθνικές εκλογές με αέρα νίκης».

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Μαΐου 2015