Πόσο διαφορετικά σκέφτονται οι πλούσιοι;

Προφανώς κανένας δεν μπορεί να επιβεβαιώσει το αν η παρακάτω στιχομυθία πράγματι συνέβη. Ωστόσο, ο θρύλος της έχει επιβιώσει στον χρόνο. Λέει, λοιπόν, ο συγγραφέας του «Μεγάλου Γκάτσμπυ», Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, ότι «οι πλούσιοι είναι διαφορετικοί από εμένα και από εσένα». Και του αποκρίνεται ο συγγραφέας του «Για ποιον χτυπά η καμπάνα», Ερνεστ Χέμινγουεϊ: «Ναι, έχουν περισσότερα χρήματα».

Εκτοτε, το ενδιαφέρον των ανθρώπων να γνωρίσουν τη ζωή των πλουσίων, είτε τους θεωρούν ταξικούς εχθρούς είτε πρότυπα, έχει παραμείνει αμείωτο. Παραβλέποντας τα συναισθήματα που μπορεί να εξάψει ένα απλό ξεφύλλισμα του μέσου «κίτρινου» εντύπου οπουδήποτε στον κόσμο, οι απόπειρες συστηματοποίησης της μελέτης του θέματος δεν είναι αμελητέες. Τα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά αποτελούν μάλιστα ανερχόμενο κλάδο της επιστήμης των οικονομικών και πλέον μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί καθώς και πανεπιστήμια επενδύουν χρόνο και πόρους στην ανάλυσή τους.

Εξ αντανακλάσεως και για διόλου επιστημονικούς λόγους, το κοινό έχει την ευκαιρία να ικανοποιήσει την περιέργειά του, ρίχνοντας μια ματιά στα ευρήματα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας κατά καιρούς. Ενα καθόλου αμελητέο μέρος αυτών προέρχονται από την τράπεζα Barclays. Το σχετικό τμήμα ερευνών του τραπεζικού ομίλου υπό τον ερευνητή Γκρεγκ Ντέιβις διενεργεί τα τελευταία χρόνια μια εντυπωσιακή, διεισδυτική έρευνα με αντικείμενο περισσότερους από 40.000 εύπορους πελάτες της τράπεζας ανά τον κόσμο. Συγκεκριμένα, μελετά τρεις παραμέτρους της συμπεριφοράς τους απέναντι στο ρίσκο: την ανοχή τους σε αυτό, τον αυτοέλεγχό τους και τη συσχέτισή του με την αγορά.

Παρόλο που τα ακριβή αποτελέσματα καθώς και η ταυτότητα της έρευνας, η οποία συνεχίζεται, δεν είναι διαθέσιμα προς δημοσίευση, προσφάτως ο Ντέιβις έδωσε συνέντευξη στην εφημερίδα «Financial Times» και φανέρωσε μερικά συμπεράσματα. Τα τελευταία έχουν βαρύνουσα σημασία, καθώς, συμπτωματικά, η έρευνα καλύπτει τις περιόδους ακραίας αστάθειας που διανύουν οι χρηματαγορές τα τελευταία χρόνια.

Αντίθετα με τα στερεότυπα του μανιώδους, συνεχώς ανήσυχου μεγιστάνα, ο Ντέιβις αποκάλυψε ότι οι εύποροι πελάτες της Barclays επιδεικνύουν ελαφρώς μεγαλύτερη τάση προς το ρίσκο, απ’ ό,τι ο υπόλοιπος πληθυσμός∙ βεβαίως, κάποιες άλλες μεταβλητές, όπως η ηλικία, επηρεάζουν αξιοσημείωτα τους δείκτες. Επιπλέον, αισθητή διαφοροποίηση παρουσιάζεται στη συμπεριφορά των επιχειρηματιών σε σύγκριση με εκείνη των υπόλοιπων πλουσίων, όπου παρατηρείται μεγαλύτερη ανεκτικότητα στο ρίσκο και μεγαλύτερα επίπεδα δέσμευσης με τις αγορές.

Στα υπόλοιπα συμπεράσματα, οι επιχειρηματίες παρουσιάζουν διστακτικότητα στο να αφήσουν τον έλεγχο του πλούτου τους σε άλλους, ενώ παρόλο που παίρνουν ρίσκο σε οικονομικά θέματα δεν είναι εξίσου πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν αντιστοίχως σε άλλα θέματα. Ο Ντέιβις παρομοιάζει την κατάσταση με έναν ορειβάτη. «Παρόλο που η ανάβαση μοιάζει επικίνδυνη για το κοινό, οι ειδικοί συχνά παραβλέπουν τον κίνδυνο εξαιτίας του σχεδιασμού που έχουν κάνει και εξαιτίας της εκπαίδευσής τους» δήλωσε στους «Financial Times».

Ακόμη ένα ενδιαφέρον σημείο είναι το ότι πέρα από τις τεχνοκρατικές προσεγγίσεις, οι επιχειρηματίες προσπαθούν να δημιουργήσουν αφηγήσεις, οι οποίες θα συνοδεύσουν τις επενδύσεις τους. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την προσωπική σύνδεση με μια συγκεκριμένη εταιρεία ή την προτίμηση εταιρειών από την πατρίδα τους. Συχνά, εμφανίζονται διστακτικοί στο να ασπαστούν τη συμβατική άποψη ότι η πιο ασφαλής στρατηγική είναι να διαθέτει κάποιος χαρτοφυλάκιο με μεγάλο εύρος.

Ο διαχωρισμός των πλουσίων σε επιχειρηματίες και μη έφερε ξανά στο προσκήνιο κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Αντιστοίχως, συμβαίνει και με τη διαίρεση των προσφάτως πλουτησάντων και των κληρονόμων. Ενα καλό σημείο στον πλανήτη στο οποίο μπορεί κάποιος να εντοπίσει νέο πλούτο είναι η Σίλικον Βάλεϊ στη Βόρεια Καλιφόρνια. Οντας η Μέκκα της νέας τεχνολογίας καθώς και των venture funds τα οποία τη χρηματοδοτούν, αποτέλεσε μια ενδιαφέρουσα επιλογή του καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Κλάρα, Χερς Σέφριν, προκειμένου να πραγματοποιήσει την έρευνά του.

Ο Σέφριν σκιαγραφεί εκείνους οι οποίοι έχουν αποκτήσει οι ίδιοι τον πλούτο τους ως ανθρώπους με «υψηλές φιλοδοξίες και επίσης δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στο να ρυθμίζουν το περιβάλλον τους ούτως ώστε να μεγιστοποιήσουν την πιθανότητα να κατακτήσουν τους στόχους τους». Επιπλέον σημειώνει ότι πέρα από την επιθυμία τους για έλεγχο, έχουν την τάση να είναι θέσει αισιόδοξοι, να έχουν καλές κοινωνικές δεξιότητες, να δημιουργούν μεγάλες οικογένειες και να παίρνουν διαζύγιο πιο σπάνια από τον μέσο όρο. Ακόμη, προτιμούν να μελετούν με αργό ρυθμό τις δύσκολες αποφάσεις τις οποίες καλούνται να πάρουν, παρά να ενδίδουν στις γρήγορες λύσεις. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, τα μεγαλύτερα ποσοστά νεοαποκτηθέντος πλούτου εντοπίζονται στις ΗΠΑ και στη Ρωσία, ενώ ο κληρονομημένος πλούτος «προτιμά» την Ευρώπη και την Ιαπωνία.

Ο Πολ Πιφ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, έχει δηλώσει προσφάτως στο περιοδικό «Time»: «Υπάρχει η αίσθηση ότι όσο περισσότερα έχεις, τόσο περισσότερο ευγνώμων αισθάνεσαι. Τα ευρήματά μας δεν συμφωνούν. Η παραπάνω αντίληψη αποτελεί μάλλον το αντίθετο της noblesse oblige». Σε πέντε διαφορετικά πειράματα που περιλαμβάνουν αρκετές εκατοντάδες φοιτητές και εκατό ενηλίκους οι οποίοι «αλιεύθηκαν» από online κοινότητες, οι ερευνητές ανακάλυψαν μεγαλύτερα επίπεδα ναρκισσισμού και αίσθησης ότι ο κόσμος τούς χρωστά μεταξύ εκείνων που είχαν μεγαλύτερα εισοδήματα και ανήκαν σε υψηλότερη κοινωνική τάξη. Στο πλαίσιο της ίδιας μελέτης, οι ερευνητές ζήτησαν επίσης από τους φοιτητές να αναφέρουν το μορφωτικό επίπεδο και το ετήσιο εισόδημα των γονιών τους. Εκείνοι με τους πιο μορφωμένους και εύπορους γονείς είχαν επίσης υψηλότερα ποσοστά ναρκισσισμού και αίσθησης ότι ο κόσμος τούς χρωστά.

Ανάμεσα σε όλα τα χαώδη ενδεχόμενα βρίσκεται και εκείνο του όλα τα παραπάνω να είναι χρήσιμα μονάχα σε κάποιον που πρόκειται να εκπονήσει κάποια διατριβή στα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά. Το ότι οι πλούσιοι συμπεριφέρονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι όποιος συμπεριφέρεται κατ’ αυτόν τον τρόπο θα γίνει πλούσιος. Η απάντηση στο προκείμενο ερώτημα είναι περισσότερο εύκολη από εκείνη στο άλλο με το αβγό και με την κότα. Το κεφάλαιο μπορεί στον ανήσυχο κόσμο μας να βρει διόδους και να καταλήξει στα πιο σωστά ή στα πιο λάθος χέρια. Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθεί σε σταθερά χέρια, για να το κρατήσουν εκεί.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Δεκεμβρίου 2014