Κρήτη, πορεία προς Ανατολάς

Η μοναξιά απέναντι στην απεραντοσύνη της θάλασσας είναι συναρπαστική. Και εδώ στο Φραγκοκάστελλο, στη γραμμή συνεύρεσης του ατμοσφαιρικού πελάγους με τις ιδιότροπες Σφακιανές Μαδάρες (τα Λευκά Ορη αλλιώς), τα οράματα και τα θαύματα είναι μέρος του τοπίου. Μπροστά στις χρυσωμένες από την αυγή επάλξεις, πέρα στον ροδόχρωμο ορίζοντα, οι Δροσουλίτες με όλη την πολεμική εξάρτυσή τους καλπάζουν στον ουρανό και ο περιηγητής τούς παρακολουθεί με την ενόρασή του εκστατικός, έστω κι αν τους αισθάνεται μόνο, χωρίς να τους βλέπει με τα μάτια του, να χάνονται κατά την Ανατολή, από εκεί που εκπορεύονται τα οράματα και τα θαύματα, προς τα εκεί που εκτυλίσσονται τα τοπία του γοητευτικού μινωικού πολιτισμού. Αυτός ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός στον χώρο της Ευρώπης και ένας από τους πιο πρωτότυπους του αρχαίου κόσμου ήταν προσανατολισμένος προς Ανατολάς και, σαν τους Δροσουλίτες, κυριαρχούσε στην απεραντοσύνη του πελάγους.

Οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές μάζεψαν κομματάκι κομματάκι τα πολύχρωμα σπαράγματα από το πλακόστρωτο δάπεδο του Λαβύρινθου της Κνωσού και συναρμολόγησαν αυτά τα υπέροχα «μινωικά τοπία», γεμάτα χρώματα, σχήματα, αισιοδοξία και ζωή. Αυτά γεμίζουν και τη ματιά του περιηγητή που παίρνει τις μινωικές στράτες, με την ίδια φορά που ακολούθησε και ετούτος ο θαυμαστός πολιτισμός, προς το ανατολικό άκρο της Κρήτης, στο ανάκτορο της Ζάκρου, και από εκεί κατευθύνεται στη θάλασσα για να κατακτήσει την απεραντοσύνη της: Αρμένοι, Κνωσός, Σπήλαιο Ψυχρού, Μακρύγιαλος, Ζάκρος και ενδιαμέσως το Οροπέδιο Λασιθίου.

Μπαίνεις στο φαράγγι του Κοτσυφού για να εισχωρήσεις βαθιά στο σώμα της Κρήτης και σκέφτεσαι συνεχώς, περίκλειστος στα τοιχώματα του φαραγγιού, ότι οι άνθρωποι έμαθαν να ζουν σε αρμονία με τη φύση. Αυτό δείχνουν και οι παραστάσεις που συνόδευαν τους προγόνους τους στην άλλη ζωή, επάνω στις σαρκοφάγους που βρέθηκαν στο Υστερομινωικό Νεκροταφείο των Αρμένων, στον δρόμο για το Ρέθεμνος. Αλλά εκτός από τη φύση, οι άνθρωποι έμαθαν να ζουν και με το παρελθόν τους. Αυτό το σπουδαίο νεκροταφείο ήρθε στο φως χάρη σε ένα σχολιαρόπαιδο το οποίο έπαιζε με ένα αγγείο που του χάρισε το προγονικό χώμα. Φυτά, άνθη, ζώα, πουλιά, όμορφες γυναίκες με περιποιημένη κόμη, ευλύγιστοι ταυροκαθάπτες με σκούρο δέρμα. Αυτές οι συναρπαστικές τοιχογραφίες από το ανάκτορο της Κνωσού δεν υμνούν τον βασιλιά Μίνωα και την εξουσία του, αλλά τη ζωή που κυλά αθώα, ειρηνικά. Γι’ αυτό η Κρήτη μάς προτρέπει να ονειρευόμαστε εδώ και 4.000 και βάλε χρόνια και ανοίγει τις μισάνοιχτες πόρτες μας για να μπει η αγάπη.

Οι πόρτες, πάντως, του Οροπεδίου Λασιθίου στο Σελί Αμπέλου είναι ορθάνοιχτες από τη μεριά που σε φέρνουν του Ηρακλείου οι στράτες για να σε βάλουν στον χορό των ανεμόμυλων, των λόφων και της Ιστορίας. Σπουδάζεις την πανοραμική εικόνα του Οροπεδίου καθώς ανεβαίνεις για τη «Βηθλεέμ της αρχαιότητας», το Σπήλαιο του Ψυχρού που το ταυτίζουν και με το Δικταίο Αντρο, όπου οι πανάρχαιοι μύθοι θέλουν τον Δία, τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, να ανδρώνεται με τις φροντίδες της Ρέας κρυφά από τον δικό του πατέρα, Κρόνο, στο βάθος αυτού του σπηλαίου. Και από τότε έγινε για πάντα ιερό, αφού έρχονταν άνθρωποι από παντού, από όλη την Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα, από την Εγγύς Ανατολή, να βάλουν στις σχισμές των βράχων και στα κοιλώματα των μεγαλόπρεπων σταλακτιτών και σταλαγμιτών χάλκινα ειδώλια σε στάση προσευχής και πλήθος από άλλα πολύτιμα για την εποχή αντικείμενα. Αυτό δηλαδή που κάνουν και τώρα οι μυριάδες επισκέπτες που ανηφορίζουν με τα πόδια ή με γαϊδουράκια και κατεβαίνουν τα δεκάδες σκαλιά ως το βάθος του σπηλαίου για να αφήσουν ένα ανάθημα, ένα νόμισμα, στα νερά της μικρής λίμνης στο βάθος, για καλή τύχη.

Μετά τον Αγιο Κωνσταντίνο, από το Μέσα Λασίθι, ξεκινά επάνω στο σώμα και στο πνεύμα της Ανατολικής Κρήτης η θαυμαστή διαδρομή προς τη θάλασσα. Ο δρόμος ανεβαίνει για τις θεαματικές εικόνες του οροπεδίου και μετά κατεβαίνει μέσα σε καταπράσινη θάλασσα ως έξω από τον Αγιο Νικόλαο, όπου περιδιαβάζει την ακτογραμμή του κόλπου του Μιραμπέλου και από την Παχιά Αμμο φεύγει για την Ιεράπετρα για να «κολλήσει» στο περιγιάλι, στην Αγιά Φωτιά, την όμορφη παραλία Αχλιά, προτού φτάσει στον Μακρύγιαλο. Εκεί, στη μινωική έπαυλη που βρέθηκε, σε αυτά τα μικρά ανάκτορα που διαφέντευαν την αγροτική παραγωγή, λατρευόταν ένα ιερό φοινικόδεντρο, «προανάκρουσμα» του Φοινικοδάσους του Βάι που βρίσκεται στην ανατολική ακτή της Κρήτης, μετά το ανάκτορο της Ζάκρου. Η έπαυλη κυριαρχούσε στους ελαιώνες, όπως και το μικρό χωριό των ξωμάχων από τους Πεύκους στην πλαγιά του φαραγγιού κάτω από το χωριό. Αυτά τα μικρά σπιτάκια που ενσωμάτωναν και τους βράχους έχουν γίνει ένα μοναδικό κατάλυμα με περιορισμένη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, στο χρώμα του μινωικού κεραμιδί. Ο ξενώνας Ασπρος Ποταμός (www.asprospotamos.gr) είναι ιδιαίτερη εμπειρία.

Η ελιά ήταν πάντα στο επίκεντρο της ζωής στην Κρήτη και στη δεξαμενή των καθαρμών του ανακτόρου της Ζάκρου βρέθηκαν ελιές 4.700 ετών που μοιάζουν με τις σημερινές αλατσοελιές. Και η διαδρομή ως το ανάκτορο εξελίσσεται μέσα στους ελαιώνες που κυματίζουν στους λόφους, μετά την επικράτεια των άγριων φαραγγιών που αρχίζουν από τον Ξηρόκαμπο. Προηγουμένως, όμως, ο δρόμος εγκαταλείπει τη νότια παραλία από τον Γούδουρα, περνά από την Αγία Τριάδα, τη Ζίρο και το Χαμαίτουλο και φτάνει στο «φρύδι» του Ξηρόκαμπου, από όπου με μια από τις πλέον θεαματικές καταβάσεις που μπορεί να συναντήσει ο περιηγητής στον ελλαδικό χώρο –και που μόνο η Κρήτη ξέρει να προσφέρει απλόχερα –«βουτά» προς την ανατολική ακρογιαλιά με τα δύο νησάκια. Από το λιμανάκι του ανακτόρου της Ζάκρου άρχιζε το υδάτινο μονοπάτι προς τους πολιτισμούς της Ανατολής, νησί νησί, ένα αέναο ταξίδι στην ομορφιά και στην ανακάλυψη.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου 2014