Σαν σιγανό τραγούδι ακούγεται το θρόισμα της πένας του Παντελή Πρεβελάκη επάνω στο χαρτί, όταν μιλάει για την ιδιαίτερη πατρίδα του: «Λέγεται πως τον παλιό καιρό ακούστηκε στον κόσμο για το εμπόριό της, πως πρόκοψε στη ναυτοσύνη, γέννησε κιόλας δυο-τρεις καλούς ποιητάδες και ζωγράφους, που ‘ναι πάντα χρειαστοί για να βαστιέται τ’ όνομα ενός τόπου ακατάλυτο, όταν βουβαθούν τα παζάρια του κ’ οι ταρσανάδες του ρημάξουν και τα καλύτερα παιδιά του κάμουν φύλλα και φτερά». Μιλάει ή, καλύτερα, ψιθυρίζει αισθαντικά στο νεανικό «Χρονικό μιας πολιτείας» για το Ρέθυμνο. Και η φωνή του τρυπώνει στις εσωτερικές αυλές της παλιάς γειτονιάς πίσω από το μικρό λιμάνι με τον πελεκημένο φάρο στην άκρα του, στο θαλασσινό προαύλιο της πολιτείας, στο εκτεταμένο πλάτωμα της βενετσιάνικης Φορτέτζας, στην εσωτερική αυλή του Aρχαιολογικού Mουσείου με την Αφροδίτη της Αρχαίας Λάππας, προτού ταξιδέψει στην ενδοχώρα, ανάμεσα στις ελιές και στις χαρουπιές, και εισβάλει στην εσωτερική αυλή της θρυλικής Μονής Αρκαδίου και πιο πέρα διαβεί τον αυλόγυρο της Αρχαίας Ελεύθερνας στην ανθισμένη μεσογειακή φύση.
Θόλοι και περίκλειστες αυλές
Σε τέτοιους, πληρωμένους με γοητεία λαβύρινθους, χάνεσαι και ανακαλύπτεις, τριγυρνάς και βλέπεις. Ομως δεν τα βλέπεις όλα μέσα από τις στενές διόδους. Ο πλούτος φυλάσσεται στην εσωτερική ζωή τους, στις περίκλειστες αυλές. Η «Αυλή», όμως, με όλη την ατμόσφαιρα, τη φινέτσα και τη γεύση της πολιτείας είναι ανοιχτή. Εκεί, στο βενετσιάνικο κτίριο που στέκει από τον 16ο αιώνα, η Κατερίνα Ξεκάλου έχει στήσει χώρους φιλοξενίας, ξενοδοχεία φαγητού και ύπνου όπως έλεγαν παλιά. Στο εστιατόριο δοκιμάζεται η συμβίωση των παραδοσιακών υλικών με την προχωρημένη επίγευση, όπως ας πούμε το τηγανητό μοσχαρίσιο συκώτι με σταμναγκάθι και μπρουσκέτα με χαρουπόψωμο και ψητό απάκι ή φέτα με κρούστα από καραμελωμένο σύκο και μπάρες από ξινόχοντρο συνοδεία χαρουπόμελου και φασκόμηλου, ντάκος με ατσιποπουλιανό παξιμάδι, χοχλιοί μπουμπουριστοί με αρισμαρί και θαλασσινό αλάτσι. Στην ίδια ατμόσφαιρα και τα καταλύματα Avli Lounge Apartments και Avli La Strada – Candy Suites, ένα απίθανο κουβάρι κρητικών, βενετσιάνικων και ανατολίτικων τεχνοτροπιών, ένα σύμπλεγμα παλιών αρχοντικών του 1530 και του 1560, που έβαλε σε τάξη και έφερε στην εποχή μας η ευαισθησία του Κώστα Ηλιάκη (www.avli.gr).
Οι γυναίκες στέκονται πάντα στο κέντρο των περίκλειστων αυλών σαν αρχόντισσες του παλιού καιρού. Σαν εσωτερική αυλή μοιάζει και η μεγάλη σάλα του Αρχαιολογικού Μουσείου με το αίθριό της, στην κορυφή της παλιάς γειτονιάς, στο κέντρο της οποίας στέκει η πρώτη των γυναικών, η Αφροδίτη. Ο γλύπτης χάιδεψε το μάρμαρο –πώς αλλιώς θα μπορούσε να σμιλέψει τη θεά του έρωτα; –σε κάποια στιγμή του 1ου μ.Χ. αιώνα. Το μουσείο είναι προπύργιο του βενετσιάνικου κάστρου που δεσπόζει στην παλιά γειτονιά. Το ευρύχωρο πλάτωμα μέσα στα τείχη, που φτάνει μέχρι την πιο ωραία θέα της ανοιχτής Μεσογείου, μοιάζει και αυτό με μεγάλη εσωτερική αυλή, με ένα ωραίο κόσμημα, το τέμενος Σουλτάνου Ιμπραήμ Χαν (1646), με έναν απίθανο θόλο, από τους μεγαλύτερους που μπορεί να δει κανείς. Κάτω από αυτόν τον θόλο σού έρχονται στον νου τα λόγια του αμερικανού συγγραφέα Τζέιμς Μίχενερ: «Αν απορρίπτεις το φαγητό, αγνοείς τα έθιμα, φοβάσαι τις θρησκείες και αποφεύγεις τον κόσμο, τότε καλύτερα να κάτσεις σπίτι σου».
Οι πριγκίπισσες της Μεσογείου
Στη μεγάλη αίθουσα του μουσείου που μοιάζει με εσωτερική αυλή στέκει και μια άλλη κυρά, του τύπου της «Μεγάλης Ηρακλειώτισσας», από την Αρχαία Ελεύθερνα. Εκεί βρέθηκαν οι πραγματικές αρχόντισσες, στην ενδοχώρα του Ρεθύμνου. Κείτονταν στους τάφους τους, στην Ορθή Πέτρα, με όλα τα σύνεργα της γυναικείας φιλαρέσκειας. Ηταν πραγματικές πριγκίπισσες της Μεσογείου, καθώς στην εποχή τους, τους πρωτογεωμετρικούς και αρχαϊκούς χρόνους (9ος-6ος αι. π.Χ.) της ελληνικής Ιστορίας, η πολιτεία τους στα ενδότερα του Ρεθύμνου, κάπου 10 χλμ. από το κύμα της Μεσογείου, άπλωνε τις επαφές της από τη Φοινίκη και την Αίγυπτο ως τη Σικελία και την Ετρουρία ακόμη. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικά αυτά που φέρνει στο φως της γνώσης μας η αενάως φιλέρευνη αρχαιολογική σκαπάνη του καθηγητή Νικολάου Χρ. Σταμπολίδη, το ιερό στην ακρόπολη του Πρινέ, το μέγαρο στον Κατσίβελο, η οικία στα Ξενιανά, η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας κ.ά.
Αλλά και τα σύμβολα έχουν εσωτερική αυλή.Το Αρκάδι, σύμβολο αυτοθυσίας για τη συλλογική συνείδηση, για την ελευθερία να ανήκεις σε ομάδα με κοινά όνειρα και ιδεολογία. Η μονή, όμως, δεν είναι μόνο ένα μνημείο, αλλά και μια δυνατή εικόνα, έτσι όπως στέκει μοναχικά στα ενδότερα της Ρεθύμνης, όταν την αντικρίζεις απέξω. Μέσα, οι φευγαλέες φιγούρες των μοναχών περνούν μπροστά από τη μνημειώδη, με βενετσιάνικες επιρροές και αυτή, όπως ο φάρος και τα κάστρα, πρόσοψη του καθολικού, για να χαθούν στο σκηνικό των άλλων χώρων του μοναστηριού, που σχεδόν όλοι λειτουργούν ως μικρά μουσεία και στην ανατιναγμένη πυριτιδαποθήκη της μνήμης.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 1 Ιουνίου 2014.

** Επανόρθωση: Εκ παραδρομής, στην έντυπη μορφή του άρθρου, η φωτογραφία που δημοσιεύθηκε απεικονίζει το Ενετικό Λιμάνι των Χανίων.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ