Η εκλεπτυσμένη των Κυκλάδων

Η αρχοντιά δεν κρύβεται πουθενά στη Σύρο. Είναι που κυκλοφορεί σαν το αίμα στους δρόμους και στις πλατείες της Ερμούπολης, μπαίνει στα επίσημα κτίρια, όπως το Δημαρχείο του Ερνέστου Τσίλλερ, το θρυλικό θέατρο Απόλλων, που γιορτάζει 150 χρόνια λαμπρής ζωής, ή τις επιβλητικές εκκλησιές, όπως ο Αγιος Νικόλαος της συνοικίας Βαπόρια και η Κοίμηση της Θεοτόκου στην ενορία των Ψαριανών –με την εικόνα από τα «άγουρα» χρόνια του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, το πρώτο σωζόμενο έργο του μεγάλου ζωγράφου που φέρει την υπογραφή του, το οποίο εφέτος θα ταξιδέψει στο Τολέδο, καθώς εορτάζονται σε όλον τον κόσμο τα 400 χρόνια από τη γέννησή του –και βεβαίως, στα αρχοντικά, όπου ενώνεται με τα χρώματα και δημιουργεί υπέροχες ζωγραφικές συνθέσεις στον «ουρανό» τους. Με το γαλάζιο, ας πούμε, το χρώμα της αναγέννησης, που οι ανταύγειες του δραπετεύουν από τα ταβάνια και τα πανιά της οικοσκευής, βγαίνουν στα μπαλκόνια με τα περίτεχνα φουρούσια και τα περίτεχνα σφυρήλατα κιγκλιδώματα και, σαν τη ματιά, δραπετεύουν προς το χρυσό, το ρόδινο, το γερανί, το θαλασσί πέλαγος, ανάλογα με την ώρα της ημέρας και τις εποχές, που εδώ διατηρούν και προβάλλουν τα ειδοποιά χαρακτηριστικά τους.

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σε υποδέχεται ένα τηγανόσχημο –έτσι το λένε οι αρχαιολόγοι –σκεύος, που δεν γνωρίζουν ακριβώς την τότε χρήση του (το 2800-2300 π.Χ.), αλλά σήμερα είναι πολύτιμο, γιατί μεταφέρει στους καιρούς μας μία από τις πρώτες απεικονίσεις πλοίου. Βρέθηκε σε τάφο στη Χαλανδριανή της Σύρου και το κωπήλατο καράβι με την ανασηκωμένη πλώρη ταξιδεύει επάνω στα κύματα υπογραμμίζοντας τη σημασία της ναυσιπλοΐας ήδη από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο του ελληνικού πολιτισμού. Αυτές οι μνήμες υπάρχουν ακόμη στο καρνάγιο της Σύρου, όπου ο Μάκης Μαυρίκος συνεχίζει την παράδοση των ξύλινων σκαριών, μιλώντας με πάθος για τα «χνάρια», τη «σάλα» και τις άλλες πατροπαράδοτες μεθόδους ναυπηγικής.

Είναι σπουδαίο να κερδίζεις «την κυρίαρχη τέχνη να σε υπακούει ένα καράβι» αναφέρει κάπου ο ποιητής Δ. Ι. Αντωνίου, ένας από τους απογόνους των κασιωτών καραβοκύρηδων, οι οποίοι μαζί με τους Χιώτες, τους Ψαριανούς, τους Κυδωνιείς, τους Σμυρνιούς από τις θυσιασμένες στην Επανάσταση του 1821 πατρίδες τους, ήλθαν εδώ και έκαναν την Ερμούπολη αυτό που βλέπουμε και φανταζόμαστε σήμερα, λιμάνι ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση. Ο Μ. Καραγάτσης γράφει στη «Μεγάλη χίμαιρα», ένα μυθιστόρημα βγαλμένο από τη ζωή μιας κασιώτικης οικογένειας πλοιοκτητών στη Σύρο: «Μονάχα γραμμές κάθετες κι οριζόντιες κύβιζαν τον τριπλό κλώνο σ’ αμέτρητα κομμάτια, γεννώντας φωτοσκιάσεις απότομες, απόλυτες, χωρίς παιχνίδι τόνων, δίχως κλίμακα φωτός. Δεν ήταν πολιτεία αυτή· ήταν κάτι σαν ακλόνητη απόδειξη γεωμετρικού θεωρήματος· σα δογματική σύλληψη μεταφυσικού στοχασμού, εφαρμοσμένη πάνω σ’ ένα ξερό βράχο, που αντλούσε χάρη κι ομορφιά από το ψέμα ενός μαγικού φωτός».

Τα Βαπόρια μοιάζουν να αρμενίζουν ακόμη στη θάλασσα δεμένα στον ξερό βράχο με τις μνήμες. Εδώ είναι η αφετηρία, κυριολεκτικά και μεταφορικά, της περιήγησης στη νεοκλασική Ερμούπολη, μια εμπειρία την οποία μπορεί να ζήσει ο επισκέπτης αφού κάποια εκπληκτικά σπίτια λειτουργούν ως boutique hotels διατηρώντας τη θαλπωρή και την αισθητική της κατοικίας, όπως το ονειρικό Αρχοντικό Ερμούπολις (www.hermoupolis.com.gr) όπου η Ράνια Νικολοπούλου φιλοξενεί τους ενοίκους της. Στα γεύματα ή δείπνα που μπορεί να οργανώσει στη σάλα του αρχοντικού επιλέγει τις ιδιαίτερες τοπικές γεύσεις, και στο πρωινό, το οποίο προσφέρει στη βεράντα, υπάρχει και η παραδοσιακή λούζα από το κρεοπωλείο Αθηναϊκόν στην αγορά της Ερμούπολης.

Εμείς ξεκινήσαμε από το Σύρου Μέλαθρον (www.syroumelathron.gr) στο παραλιακό καλντερίμι των Βαποριών με τα μπαλκόνια στραμμένα στο πέλαγος, με τον Δημήτρη Πασχαλίδη από το γραφείο τουρισμού Κυκλάδων της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και με τις φοιτήτριες του Πανεπιστημίου του Αιγαίου οι οποίες έχουν επεξεργαστεί και οργανώσει πρόγραμμα περιήγησης σε εμβληματικά αρχοντικά της Ερμούπολης. Αυτά τα αρχοντικά είναι μια συνομιλία της Ανατολής με τη Δύση σε ρομαντικό και νεοκλασικό ρυθμό. Στο πιο εντυπωσιακό στοιχείο μετά τις προσόψεις τους, στις απίθανες οροφογραφίες, αποτυπώνονται με έντονα χρώματα η ομορφιά, η μυθολογία και η Ιστορία. Μαζί με τις ωραίες γυναίκες και τους αρχαίους θεούς συνυπάρχουν στις ζωγραφιές της οροφής και οι ήρωες της Επανάστασης.

Κάποια από τα εντυπωσιακά αυτά κτίρια στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες, όπως η έδρα της Περιφέρειας ή το Επιμελητήριο Κυκλάδων, και άλλα εξακολουθούν να είναι ιδιωτικές κατοικίες όπως το Αρχοντικό Νικολαΐδη, ιδιοκτησία σήμερα της οικογένειας Κοή. Στην εντυπωσιακή ζωγραφική σύνθεση της οροφής, από τα ανοίγματα με φόντο τον γαλάζιο ουρανό προβάλλουν οκτώ από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου και στις γωνίες αναγνωρίζονται τρεις μορφές της Επανάστασης, ο Ρήγας Φεραίος, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Οι θεοί εικονίζονται πάνω σε ένα σύννεφο και μόνο ο Ποσειδώνας είναι στο στοιχείο του, στη θάλασσα.

Η θάλασσα είναι η ουσία της Ερμούπολης και ένας διάπλατος δίαυλος ανταλλαγών με τον έξω κόσμο. Οι επιρροές είναι διάχυτες παντού. Συλλογιζόμουν τι να μαγείρευαν σε αυτές τις επίσης εντυπωσιακές κουζίνες των αρχοντικών.

Οπωσδήποτε θα κυριαρχούσαν οι γεύσεις του κόσμου και των ιδιαίτερων πατρίδων των πολυταξιδεμένων ιδιοκτητών, αλλά και των οικονόμων που τους φρόντιζαν. Αυτόν τον χαρακτήρα έχουν και οι σύγχρονες γεύσεις στο τραπέζι της Σύρου. Στο «Αλλού γυαλού» στο Κίνι, η Λίνα Φουρνιστάκη και η ομάδα της ετοιμάζουν φάβα με παστουρμά ψαριού, τουρτίτσα παντζαριού με σκόρδο και γιαούρτι, βλίτα με σάλτσα αντσούγιας, πατάτες τηγανητές με ψητά ντοματίνια και βολάκι Ανδρου, καλαμάρι ψητό με σάλτσα φέτας αρωματισμένο με ούζο και κάππαρη, φρέσκα ζυμαρικά με μελάνι σουπιάς, καπνιστό σολομό με φλοίδες κολοκυθιού κ.ά.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino τo Σάββατο 17 Μαΐου 2014