Γραφειοκρατία, αυστηροί κανόνες, αδυναμία οικονομικής υποστήριξης. Οι δικαιολογίες είναι πολλές. Οι επιστήμονες στην Ελλάδα τού σήμερα θα έχουν την κοινή γνώμη στο πλευρό τους αν δεν καταφέρουν να διαπρέψουν. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούν να διαπρέπουν και το μυστικό παραμένει το ίδιο. Σκληρή δουλειά και αντοχή στην αποτυχία. Οι περισσότεροι έχουν δει τις πόρτες εργαστηρίων να κλείνουν, τις υποθέσεις τους να καταρρίπτονται και το αρχικό πλάνο να αλλάζει ξανά και ξανά.
Οι άνθρωποι που επιχειρούν να αλλάξουν τον κόσμο, έπειτα από ατελείωτες ώρες πάνω από βιβλία με βαρύγδουπους τίτλους και ημέρες ολόκληρες μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, με το μικροσκόπιο – ή το πληκτρολόγιο –ανά χείρας, μιλούν στο ΒΗmagazino.


Κατακτώντας το βραβείο Μαρί Κιουρί

Θεοδοσία Μάϊνα-Νοκ – ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος

Aπό αριστερά προς τα δεξιά:Εμμανουήλ Λυμπέρης, Αικατερίνη Καλούδη, Θεοδοσία Μάινα-Νοκ και Μπερτχολντ Νοκ στο Εργαστήριο Μοριακής Ραδιοφαρμακευτικής

Τα ραδιοπεπτίδια δεν είναι μια λέξη που είχε θέση στο καθημερινό λεξιλόγιο. Από τότε όμως που το διεθνούς κύρους βραβείο Μαρί Κιουρί για τη χρονιά που πέρασε πήγε σε ελληνικό ερευνητικό κέντρο, ο όρος κατάφερε να τρυπώσει στις συζητήσεις. Η Θεοδοσία Μάινα-Νοκ και ο Μπέρτχολντ Νοκ, από το Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος, διακρίθηκαν μαζί με την ομάδα τους για την έρευνα που πραγματοποιούν στη Μοριακή Ραδιοφαρμακευτική, η οποία βρίσκει εφαρμογές στη διάγνωση και στη θεραπεία του καρκίνου και περιλαμβάνει μια μεθοδολογία που αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τη διαγνωστική ευαισθησία και τη θεραπευτική αποτελεσματικότητα. Η καινοτομία που την καθιστά ξεχωριστή αφορά τη διαπίστωση ότι τα περισσότερα ραδιοπεπτίδια αποικοδομούνται –δηλαδή καταστρέφονται -σχεδόν αμέσως από το ίδιο ένζυμο. Με τη χορήγηση του αναστολέα του ενζύμου αυτού παρατείνεται η ζωή του ραδιοπεπτιδίου, με αποτέλεσμα να φθάνει στις καρκινικές εστίες σε μεγαλύτερη δόση.

Οι ερευνητές ασχολούνται με το συγκεκριμένο αντικείμενο εδώ και 15 χρόνια και το βραβείο ήταν η αναγνώριση των σκληρών προσπαθειών τους σε μια κρίσιμη στιγμή, καθώς υπάρχουν φορές που αισθάνονται ξεχασμένοι. «Οι έλληνες επιστήμονες είναι πραγματικοί ήρωες. Οι συνθήκες θα μπορούσαν να έχουν οδηγήσει στην πλήρη αδρανοποίησή τους εδώ και καιρό, όμως συνεχώς ακούμε για νέα επιτεύγματα και επιτυχίες, που πάνε κόντρα σε κάθε λογική» τονίζει η επικεφαλής της έρευνας.
«Προσωπικά, ποτέ δεν ξεχώρισα το εργαστήριο από τη ζωή. Ο σύζυγός μου είναι στην ομάδα και οι καλύτεροι φίλοι μας είναι συνάδελφοι από όλον τον κόσμο. Συχνά παθιαζόμαστε με έντονες συζητήσεις, που εναλλάσσονται με παρατεταμένη δουλειά στο εργαστήριο και ώρες απομόνωσης και μελέτης στον υπολογιστή». Η βραβευμένη ερευνήτρια, πάντως, αν δεν επέλεγε να εκπονήσει το διδακτορικό της στη Φαρμακευτική Χημεία, θα γινόταν μουσικός, πορεία που ήδη ακολουθεί η κόρη της.

Αντιγράφοντας το DNA

Ζωή Λυγερού – Πανεπιστήμιο Πατρών

Από αριστερά: Μανουέλ Ραμίρεζ, Μαριάννα Ραψομανίκη, Νίκος Γιακουμάκης, Γιάννης Λουκάς, Αλεξάνδρα Κανέλλου, Ανδρέας Παναγόπουλος, Ελεάννα Συμεωνιδου, Πατρούλα Ναθαναηλιδου, Ζωή Λυγερού

Δισεκατομμύρια βάσεις αντιγράφονται με απόλυτη πιστότητα σε μια διαδικασία που διαρκεί ώρες.Η αντιγραφή του DNA δεν είναι παιχνιδάκι και η Ζωή Λυγερού το γνωρίζει καλά. Η «μοιρασιά» του γενετικού υλικού – του κώδικα δηλαδή που φυλά τις οδηγίες της ζωής – λαμβάνει χώρα κάθε φορά που διαιρείται ένα κύτταρο του οργανισμού και είναι φυσικά συχνό φαινόμενο. Η ομάδα της αναπληρώτριας καθηγήτριας Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών αριθμεί δέκα μέλη και τα τελευταία δύο χρόνια έχει στο τσεπάκι τη χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας (1,53 εκατ. ευρώ) για να μελετήσει πώς το γενετικό υλικό μεταβιβάζεται αυτούσιο κάθε φορά που ένα κύτταρο διαιρείται και να κατανοήσει πώς τα κύτταρα καταφέρνουν να αντιγράψουν με απόλυτη ακρίβεια τον τεράστιο όγκο της γενετικής πληροφορίας. Από τότε, μάλιστα, η ομάδα από την Πάτρα εφαρμόζει προηγμένες μεθόδους μικροσκοπίας και χρησιμοποιεί μοντέλα προσομοίωσης για να αποκρυπτογραφήσει τον κόσμο των φυσιολογικών και των καρκινικών κυττάρων.

Από τη μία πλευρά βρίσκεται η διατήρηση της γενετικής πληροφορίας που καθορίζει την επιβίωση των οργανισμών και από την άλλη οι αλλαγές που καθορίζουν την πορεία της εξέλιξης των ειδών στον πλανήτη, αλλά και την εμφάνιση ασθενειών. «Μελετώντας πώς τα κύτταρα διατηρούν φυσιολογικά σταθερό το DNA τους, αλλά και πώς αλλάζει η γενετική πληροφορία, ελπίζουμε να κατανοήσουμε αυτή τη λεπτή ισορροπία – το γιν και το γιανγκ της γενετικής κληρονομιάς μας», εξηγεί η ερευνήτρια. Η ίδια, πάντως, αν και γνωρίζει ότι η έρευνα δεν έχει ωράριο, δεν αλλάζει με τίποτε την ικανοποίηση που αντλεί από την ακατάπαυστη αναζήτηση και αποθεώνει την αίσθηση της συμβολής σε ένα παγκόσμιο εγχείρημα προαγωγής της ανθρώπινης γνώσης. Αν ξεκινούσε πάλι από την αρχή, θα ακολουθούσε τον ίδιο δρόμο. «Οχι απαραίτητα τη βιολογική έρευνα, ίσως τα Μαθηματικά, τη Φυσική ή την Ιστορία», συμπληρώνει και αποδεικνύει για ακόμη μία φορά ότι οι γυναίκες που καταλαμβάνουν όλο και πιο συχνά υψηλές θέσεις στην επιστημονική ιεραρχία το αξίζουν και με το παραπάνω.

Η μάχη της πληροφορίας

Αγγελος Κιαγιάς – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ολες οι αρχικές πληροφορίες που συνέλεξε για την κρυπτογραφία ξεπήδησαν από την οθόνη του υπολογιστή του. Σχήμα οξύμωρο, αφού ο Αγγελος Κιαγιάς λύνει τα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση πληροφορίας στο Διαδίκτυο χρησιμοποιώντας τα «κλειδιά» που γνώρισε μέσα από αυτό. Από τα άρθρα για τις απλές αντικαταστάσεις γραμμάτων στο πλαίσιο της απόκρυψης του περιεχομένου των μηνυμάτων έχει περάσει, όμως, καιρός και η επέλαση του παγκόσμιου ιστού έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα μοιράζεται τη γνώση, καθιστώντας κάθε νομικό πλαίσιο πρακτικά ανεφάρμοστο. Ο υπεύθυνος της Ερευνητικής Ομάδας Κρυπτογραφίας και Ασφάλειας στο Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΠΑ και τα έξι μόνιμα μέλη της ομάδας, ωστόσο, χρησιμοποιούν τη χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας (1,21 εκατ. ευρώ) για να καταστήσουν διαχειρίσιμη τη μεταφορά και την απορρόφηση της πληροφορίας στην ψηφιακή εποχή, αφού, αν και ο απόλυτος έλεγχος δεν μοιάζει εφικτό σενάριο, η σωστή διανομή της πληροφορίας εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα.

Το Διαδίκτυο έχει, βέβαια, πολλά πλεονεκτήματα. Το ερωτηματικό, ωστόσο, για τη διαχείριση της πληροφορίας όλο μεγαλώνει. «Ιστότοποι όπως η Wikipedia έχουν φέρει επανάσταση σχετικά με την πρόσβαση στη γενική γνώση, αλλά η ορθότητα της διαθέσιμης πληροφορίας, ο καταιγισμός των λέξεων και η αδυναμία φιλτραρίσματος της σημαντικής πληροφορίας σε συνδυασμό με τον μερικό αποκλεισμό για κάποιους χρήστες (π.χ. Κίνα) αποτελούν μελανά σημεία», εξηγεί ο Αγγελος Κιαγιάς προτού αναφερθεί και στην επιλεκτική πρόσβαση στην πληροφορία από τις μηχανές αναζήτησης, οι οποίες «δημιουργούν προσωπικά προφίλ με βάση μοντέλα προτιμήσεων και αποκλείουν πληροφορίες που το σύστημα θεωρεί ότι δεν αφορούν τον χρήστη, ενώ δημιουργούν και τεράστια προβλήματα σε σχέση με την προστασία των προσωπικών δεδομένων». Η συγκεκριμένη έρευνα, πάντως, κωδικοποιεί τα προβλήματα και τα λύνει κατασκευάζοντας κρυπτογραφικούς αλγορίθμους, οι οποίοι αναλύονται με αυστηρά μαθηματικό τρόπο. «Η θεωρία αριθμών, ένα από τα πιο βαθιά και όμορφα κομμάτια από την εποχή του Πυθαγόρα και του Ευκλείδη μέχρι σήμερα, έπαιζε πρωταρχικό ρόλο στην κρυπτογραφική μελέτη. Με συνεπήρε το γεγονός ότι προβλήματα εμπιστοσύνης μεταξύ ανθρώπων μπορούν να λυθούν με μαθηματικά».

Πώς να νικήσεις την απώλεια μνήμης

Παναγιώτα Ποϊράζη- Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας

Πάνω:Στέφανος Παπαδαντωνάκης, Αθανασία Παπουτσή, Στέφανος Στεφάνου, Παναγιώτα Ποϊράζη, Παναγιώτης Πετραντωνάκης, Γιώργος Καστελάκης
Κάτω: Μπέντζαμιν Οβάρθ,Σπύρος Χαβλής, Νέστωρας Καραθανάσης, Παύλος Παυλίδης

Επιμένει ότι η μνήμη της δεν είναι η καλύτερη δυνατή. Οι περισσότεροι, φυσικά, δυσκολεύονται να την πιστέψουν. Η Παναγιώτα Ποϊράζη ηγείται του εργαστηρίου Υπολογιστικής Βιολογίας στο ΙΤΕ και τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την προσομοίωση διαδικασιών μνήμης και μάθησης στον εγκέφαλο. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και στα χρόνια του Αλτσχάιμερ πολλοί μηχανισμοί του εγκεφάλου παραμένουν αχαρτογράφητοι και η ίδια επέλεξε να καταπιαστεί με τη συγκεκριμένη λειτουργία του, «καθώς αυτή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην ποιότητα της ζωής μας» – πιστεύει ότι οι μνήμες καθορίζουν την υπόσταση, την ηθική, ακόμη και τις σχέσεις του καθενός. Και αν η συζήτηση περί «υπολογιστικής μοντελοποίησης βιολογικών συστημάτων με έμφαση στα νευρικά κυκλώματα που συμμετέχουν σε διαδικασίες μνήμης και μάθησης στον εγκέφαλο» δεν ξεκαθαρίζει το τοπίο, η ίδια εξηγεί με απλά λόγια ότι στόχος της ομάδας – αποτελείται από 12 άτομα – είναι να προτείνει νέους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων που σχετίζονται με την απώλεια μνήμης.

Η καθημερινότητα της διευθύντριας Ερευνών του ΙΤΕ – γεμάτη από δενδρίτες και λεπτές αποφυάδες – περιλαμβάνει και αρκετή πίεση, αφού πρέπει να έχει αντίστοιχη παραγωγικότητα με τους συναδέλφους. Ετσι, περνάει τα πρωινά της σε ατελείωτες συναντήσεις, σχεδιάζοντας τα επόμενα πειράματα και ετοιμάζοντας ερευνητικές προτάσεις, ενώ συχνά διοργανώνει επιστημονικά συνέδρια και συζητεί με συνεργάτες στο εξωτερικό. «Με συναρπάζουν τα μυστήρια του εγκεφάλου και η ηθική ικανοποίηση της ανακάλυψης, η εκπαίδευση και διάπλαση νέων επιστημόνων, η συνεχής αναζήτηση νέων ιδεών και η ελπίδα ότι με τις προσπάθειές μας θα αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο», λέει η ίδια αφήνοντας τον ενθουσιασμό της να ξεχειλίσει. «Οσοι δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, επειδή αναγκάζονται να επιβιώσουν κάτω από πολύ δυσχερείς οικονομικές συνθήκες, έχουν μάθει να διεκδικούν και να πετυχαίνουν χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς και διεθνείς φορείς», καταλήγει. Οπως και η ομάδα της, φυσικά, που έχει κερδίσει τη χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας (1,4 εκατ. ευρώ) και επιδιώκει να επιτύχει τους υψηλούς στόχους της.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 4 Ιανουαρίου 2014

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ