Θα αλλάζατε γνώμη για έναν επιστήθιο φίλο σας αν μαθαίνατε ότι διατηρεί στο σπίτι του μια προτομή του Χίτλερ ή ένα πιάτο με σκαλισμένους επάνω του τους ρούνους των Ες Ες; Είναι ηθικά κολάσιμο να συλλέγεις ενθύμια από ένα εκ των πλέον ζοφερών κεφαλαίων της παγκόσμιας Ιστορίας; Δένεσαι αυτομάτως πισθάγκωνα στο άρμα κάποιου επικίνδυνου ναζιστικού μορφώματος αν εκδηλώσεις θαυμασμό, π.χ., για τη μνημειακή αρχιτεκτονική του Αλμπερτ Σπέερ (όπως έκανε ο βρετανός ρόκερ Μπράιαν Φέρι) ή αν αγοράζεις γερμανικά στρατιωτάκια από τα καταστήματα μοντελισμού της Ιπποκράτους και ναζιστικές αφίσες από το Μοναστηράκι; Ο πρόσφατος εντοπισμός επί ελληνικού εδάφους δύο μίνι, αλλά πλήρως εξοπλισμένων, ναζιστικών μουσείων (το ένα στο σπίτι του προφυλακισμένου βουλευτή της Χρυσής Αυγής Χρήστου Παππά στα Ιωάννινα και το άλλο στην έπαυλη του επιχειρηματία Αναστασίου Πάλλη στη Βούλα) φέρνει στο προσκήνιο το θέμα της φετιχοποίησης του ναζισμού, αλλά και της αφομοίωσής του από την ποπ κουλτούρα.
Εκτός Ελλάδας, αυτή η αντιπαράθεση μαίνεται εδώ και χρόνια. Μοναδική εξαίρεση η Γερμανία, όπου η νομοθεσία απαγορεύει οποιαδήποτε χρήση ναζιστικών συμβόλων (μόλις προ ημερών συνελήφθη ένας τουρίστας που χαιρέτισε ναζιστικά έξω από τo Ράιχσταγκ στο Βερολίνο) και όπου το επώνυμο «Χίτλερ» είναι εξοστρακισμένο ακόμη και από τον τηλεφωνικό κατάλογο. Στον υπόλοιπο κόσμο (ως και την Ινδία και την Κορέα) υπάρχουν εκείνοι που αποφαίνονται ότι «νορμαλοποιώντας τον ναζισμό» (πουλώντας, δηλαδή, και αγοράζοντας διάφορα γκάτζετ του Γ΄ Ράιχ, όπως ζωστήρες, τιμητικά συνταγμάτων και σημαιάκια σάλπιγγας), προλειαίνεις το έδαφος για τη νεκρανάστασή του. Από την άλλη πλευρά είναι και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει «καλή» και «κακή» Ιστορία, ότι η διαφύλαξη της υδρογείου που είχε επάνω στο γραφείο του ο Χίτλερ είναι της ίδιας ιστορικής αξίας με το πιάτο μέσα στο οποίο έτρωγε σπόρους ο Μαχάτμα Γκάντι.
Το κιτς των Ναζί γίνεται ποπ

«Ποτέ δεν έκρυψα το χόμπι μου, γιατί δεν υπάρχει σε αυτό τίποτε για το οποίο θα έπρεπε να ντρέπομαι, όσο περίεργο και αν φαντάζει σε εκείνους που δεν γοητεύονται από τη στρατιωτική Ιστορία» θα γράψει απολογούμενος το 2009 στη διαδικτυακή «Huffington Post» ο πρώην στρατιωτικός αναλυτής του αμερικανικού Πενταγώνου και εκπρόσωπος του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch) Μαρκ Γκαρλάσκο. Ο Γκαρλάσκο τέθηκε σε διαθεσιμότητα από το ΗRW λίγο αφότου εντοπίστηκε στο σπίτι του μια πλούσια συλλογή ναζιστικών σουβενίρ. «Ακριβώς επειδή είναι τόσο προφανές ότι οι Ναζί εκπροσωπούσαν το απόλυτο κακό, δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι άλλοι άνθρωποι, ανάμεσά τους φίλοι και συνάδελφοί μου, θα μπορούσαν ποτέ να αναρωτηθούν για ποιον λόγο συλλέγω τέτοια αντικείμενα».
Ανάλογης, «Νazi chic», τεχνοτροπίας και η αποκριάτικη αμφίεση που θα επιλέξει το 2005 ο πρίγκιπας Χάρι, η οποία κόσμησε το πρωτοσέλιδο του βρετανικού ταμπλόιντ «The Sun», υπό τον τίτλο «Harry the Nazi»: μια γερμανική στρατιωτική στολή ερήμου και ένα περιβραχιόνιο με τη σβάστικα. Η φωτογραφία με τον μεθυσμένο γαλαζοαίματο εξόργισε το Μπάκιγχαμ που έσπευσε να κατευνάσει το σκάνδαλο με τη δήλωση: «Ο πρίγκιπας Χάρι ζητάει συγγνώμη για την οργή ή οδύνη που τυχόν προκάλεσε. Αντιλαμβάνεται ότι ήταν μια λανθασμένη επιλογή». Η περιχαρής «Sun» θα γράψει, μεταξύ άλλων, ότι εν εξάλλω καταστάσει ο πρίγκιπας Κάρολος διέταξε τον άσωτο υιό του (που εξαιτίας του περιστατικού κινδύνευσε να κριθεί ακατάλληλος για την περίφημη βασιλική στρατιωτική ακαδημία Sandhurst) να επισκεφθεί το ταχύτερο το Αουσβιτς.
Λιγότερη εντύπωση, πάντως, προκάλεσαν δημοσιεύματα της «New York Post» που επιμένουν ότι ο εκλιπών Μάικλ Τζάκσον φιλοξενούσε στο δυστοπικό ράντσο Neverland, στην Καλιφόρνια (εκτός από τον χιμπατζή Bubbles και τον βόα Crusher), μια κρυφή «ποικιλία» από ναζιστικά ντοκυμαντέρ. Ο Νόρμαν Σρέρερ, πωλητής ναζιστικών αναμνηστικών, θα δηλώσει ότι βοήθησε τον βασιλιά της ποπ να φτιάξει «μια πολύ καλή συλλογή». Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικούς από τους τίτλους των συλλεκτικών αυτών φιλμ: «Nazis: Of Pure Blood», «Oasis of the Zombies» και «Hitler’s Children».
Αδόλφος, ο πρώτος ροκ σταρ;

Εξάλλου, η ροκ μουσική σκηνή (με προεξάρχουσα την πανκ και τη μεταπάνκ της δεκαετίας του ’70) θα φλερτάρει επίμονα με τα ναζιστικά σύμβολα. Είναι ο δικός της τρόπος να δημιουργήσει στυλ μέσα από την «ενσάρκωση του απόλυτου κακού» που προκαλεί τον παγκόσμιο αποτροπιασμό. Ο βλάσφημος Τζόνι Ρότεν των Βρετανών Sex Pistols δεν διστάζει να λανσάρει T-shirts με τη σβάστικα ή να ζωγραφίζει σβάστικες στο μπράτσο του Σιντ Βίσιους (με την ίδια ευκολία που φοράει ανάποδους σταυρούς ή μπλουζάκια με φωτογραφίες του Μαρξ και του Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι), ενώ φωτογραφίζεται να χαιρετίζει ναζιστικά. Ενδεικτική και η περίπτωση του Κιθ Μουν, θρυλικού (για πολλούς παρανοϊκού) ντράμερ των Bρετανών Τhe Who, ο οποίος, εμβαπτισμένος στο αλκοόλ και στο σπιντ, ειδικεύεται σε χονδροειδείς πλάκες, όπως η τοποθέτηση εκρηκτικών σε τουαλέτες ξενοδοχείων. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 θα πάει ένα βήμα παραπέρα όταν (συντροφιά με τη Βίβιαν Στάνσαλ) ντύνεται Ναζί και παρελαύνει, προκαλώντας οργή και δάκρυα, στην εβραϊκή συνοικία Γκόλντερς Γκριν του Λονδίνου.
Αλλά και ο Ντέιβιντ Μπάουι, επίσης υπό την επήρεια λευκόχροων ουσιών, θα ενδώσει ένα φεγγάρι στην εικονογραφία του ναζισμού. Τον Απρίλιο του 1976 τίθεται υπό κράτηση στα ρωσοπολωνικά σύνορα όταν οι τελωνειακοί βρίσκουν στην κατοχή του πλείστα ενθύμια του Γ΄ Ράιχ. Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα δήλωνε σε συνέντευξή του στο «Playboy»: «Ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν ένας από τους πρώτους ροκ σταρ. Δείτε σε κάποια φιλμ πώς κινείται. Για μένα ήταν το ίδιο καλός με τον Τζάγκερ». Στη συνέχεια, βέβαια, ο «Λεπτός λευκός δούκας» θα εμφανιστεί απόλυτα μετανοημένος για τα εθνικοσοσιαλιστικά κρίματά του («Ημουν εκτός ελέγχου. Απόλυτα, εντελώς τρελαμένος»), ενώ πλέον τρομάζει όταν αντικρίζει γκραφίτι με το όνομά του στο σχήμα του αγκυλωτού σταυρού.
«Προφανώς οι εκπρόσωποι του πανκ του 1976 δεν ήταν φασίστες ούτε η πανκ αισθητική είχε καμία σχέση με τη ναζιστική» λέει στο BHmagazino ο Θανάσης Μουτσόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης και της Θεωρίας του Πολιτισμού, στο Πολυτεχνείο της Κρήτης. «Το πανκ απομονώνει τα ναζιστικά σύμβολα και τα χρησιμοποιεί χωρίς κανένα άλλο πλαίσιο, αισθητικό ή ιδεολογικό, σχετικό με τον ναζισμό. Ενα τόσο φορτισμένο σύμβολο (είτε αυτό είναι ο αγκυλωτός σταυρός είτε το σφυροδρέπανο) μπορεί κανείς να το χρησιμοποιήσει κενό από το αρχικό του νόημα, κρατώντας τη στρατηγική του σοκ που θέλει να εφαρμόσει. Δείτε, για παράδειγμα, τι γίνεται σήμερα με τα μπλουζάκια του Τσε Γκεβάρα. Δεν σημαίνει ότι όποιος τα φοράει υιοθετεί την ιδεολογία του Τσε. Καθένας μπαινοβγάζει (προσθαφαιρεί) κατά το δοκούν νοήματα σε αυτά τα σύμβολα».
Οι αποχρώσεις του ναζισμού

Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι ο ναζισμός παραπέμπει συχνά σε ακραίες ζώνες της σεξουαλικής εμπειρίας. Ισως ακόμη και οι «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι», το σαδομαζοχιστικό «μπεστ σέλερ της νοικοκυράς» που έχει κατακυριεύσει τα τελευταία χρόνια τον πλανήτη, να αντλεί (άθελά του) έμπνευση από τα ποταπά ναζιστικά ιδεώδη. «Ενα μεγάλο μέρος από τις εικόνες του ανορθόδοξου σεξ βρίσκεται υπό τον αστερισμό του ναζισμού» έχει γράψει η εβραϊκής καταγωγής «σκοτεινή κυρία των αμερικανικών γραμμάτων» Σούζαν Σόνταγκ σε ένα από τα δοκίμιά της στο βιβλίο «Η γοητεία του φασισμού» (εκδ. Υψιλον, 2010). «Μπότες, δερμάτινα ρούχα αλυσίδες, σιδερένιες γροθιές σε γυαλιστερούς κορμούς, αγκυλωτοί σταυροί, μαζί με γάντζους και βαριές μοτοσικλέτες έχουν καταστεί τα απόκρυφα και επικερδέστερα σύνεργα του ερωτισμού… Βέβαια, οι περισσότεροι απ’ όσους διεγείρονται από τις στολές των Ες Ες δεν σημαίνει πως εγκρίνουν κιόλας αυτά που έκαναν οι Ναζί, αν όντως γνωρίζουν και κάτι απ’ όσα έχουν κάνει».
Οπως σημειώνει ο κ. Μουτσόπουλος, «και στην Ελλάδα, τη δεκαετία του ’80, πολλά έντυπα αλλά και πολλοί φωτογράφοι μόδας και διαφημιστές υιοθετούν σε μεγάλο βαθμό (χωρίς βεβαίως να είναι Ναζί) τα «ναζιστικά» πρότυπα της ομορφιάς και της τελειότητας, την ίδια αυτή λατρεία του υπερανθρώπου που διδάσκει η (σ.σ.: κινηματογραφίστρια του Γ΄ Ράιχ) Λένι Ρίφενσταλ στις ταινίες της». Οσοι, βέβαια, το παρακάνουν θα πληρώσουν το τίμημα. Το 1999 ο αρχισυντάκτης της βρετανικής έκδοσης του «GQ» (και εκ των «επαναστατών» του περιοδικού Τύπου), Τζέιμς Μπράουν, αναγκάζεται να παραιτηθεί, επειδή ο Ρόμελ και οι Ναζί έχουν περιληφθεί στη λίστα του περιοδικού με τους 200 πιο στυλάτους του 20ού αιώνα.
Το εμπόριο των ναζιστικών σουβενίρ

Μπορεί οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών (Christie’s και Sotheby’s, και από το 2010 και ο Bonhams) να απαγορεύουν διά ροπάλου τα ναζιστικά memorabilia, όμως το εμπόριό τους γνωρίζει τα τελευταία χρόνια τεράστια άνθηση ανά τον πλανήτη (με εξαίρεση τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αυστρία και την Ουγγαρία, όπου η νομοθεσία το απαγορεύει). Στη Βρετανία, για παράδειγμα, βρίσκεις στις υπαίθριες αγορές ό,τι μπορείς να φανταστείς. «Παλιά ήταν ο Γουέλινγκτον και ο Ναπολέοντας. Σήμερα είναι ο Χίτλερ, ο Γκέρινγκ και ο Χίμλερ» γράφει το 2012 ο βρετανικός «Independent». Το ίδιο και στις ΗΠΑ. Τώρα πια, το ισχυρό (σκληρό;) νόμισμα δεν είναι ένα αυτόγραφο του στρατηγού Γουίλιαμ Σέρμαν ή άλλων θρυλικών μορφών του Αμερικανικού Εμφυλίου, αλλά, παραδείγματος χάριν, το μπαστούνι του Χίτλερ (ένας νεοϋορκέζος συλλέκτης το αγόρασε το 2010 από τον αιρετικό βρετανό ιστορικό Ντέιβιντ Ιρβινγκ για περισσότερα από 8.000 ευρώ).
Οπως σημειώνει στο BΗmagazino ο 55χρονος Μπιλ Παναγόπουλος, ο ελληνοαμερικανός πρόεδρος του οίκου δημοπρασιών Alexander Historical Auctions (με έδρα το Κονέκτικατ): «Οι πιο ένθερμοι συλλέκτες πολεμικού υλικού από τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο (εξαιρουμένων των ιδρυμάτων και των μουσείων) είναι κυρίως οι Βρετανοί, οι Αμερικανοί, οι Γερμανοί, οι Ρώσοι και οι Αυστραλοί, δηλαδή οι μεγάλοι «παίκτες» του πολέμου. Στην Ελλάδα δεν γνωρίζω κάποιον μεμονωμένο συλλέκτη ή έμπορο. Υποψιάζομαι ότι υπάρχουν τέτοια αντικείμενα σε υπόγεια και σε σοφίτες, αλλά βάζω στοίχημα ότι τα περισσότερα έχουν καεί ή έχουν χρησιμοποιηθεί για άγκυρες σε ψαροκάικα! Οι περισσότεροι δικοί μου πελάτες επιδεικνύουν ένα αμιγώς ιστορικό ενδιαφέρον» τονίζει ο κ. Παναγόπουλος. «Αυτό δεν τους καθιστά Ναζί, ακριβώς όπως ο αφροαμερικανός συλλέκτης αναμνηστικών της Κου Κλουξ Κλαν δεν μισεί τους ομόφυλούς του. Υπάρχουν σίγουρα, όπως θα περίμενε κανείς, και διάσπαρτοι συλλέκτες με κάποια ακροδεξιά ιδεολογία, αλλά όχι νεοναζί ή φασίστες. Σε γενικές γραμμές, όσοι συλλέγουν ιστορικά αντικείμενα κρατούν τις πολιτικές πεποιθήσεις τους για τον εαυτό τους». Ο ίδιος υπενθυμίζει ότι οι μεγαλύτεροι πωλητές στρατιωτικών ενθυμίων του Γ΄Ράιχ είναι εβραίοι, διότι αυτοί «κατανοούν απόλυτα το μέγεθος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τον αντίκτυπό του σε ολόκληρο τον κόσμο».
Στο ερώτημα κατά πόσο είναι ηθικά μεμπτό, όπως διατείνονται πολλοί, να εμπορεύεσαι κομμάτια αυτού του τόσο σκοτεινού παζλ του 20ού αιώνα, ο ελληνοαμερικανός δημοπράτης απαντά: «Σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο κόσμος αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα που έχει η διατήρηση της Ιστορίας, είτε μιλάμε για καλή είτε μιλάμε για «κακή». Για μένα ηθικό είναι να φέρεις αυτό το ιστορικό υλικό στην πρώτη γραμμή και στο τώρα, να το καταστήσεις προσιτό σε εκείνους που έχουν τη δυνατότητα να το αγοράσουν και να το διαφυλάξουν για τις επόμενες γενιές». Ο ίδιος θυμάται πάντα τη σπαρακτική ιστορία πίσω από την πώληση ενός από τα ημερολόγια του επονομαζόμενου και «αγγέλου του θανάτου», Γιόζεφ Μένγκελε: «Πούλησα σε έναν ορθόδοξο εβραίο ένα από τα ημερολόγια του Γιόζεφ Μένγκελε, στο οποίο περιγράφει τις θεωρίες του σχετικά με την ευγονική και την ευθανασία. Ο ίδιος μού περιέγραψε πώς η γιαγιά του, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, ήταν μάρτυρας της «επιλογής» που έκανε o Μένγκελε ανάμεσα σε εκείνους που θα ζήσουν και σε εκείνους που θα πεθάνουν στο Αουσβιτς. Αλλά και το πώς στην απελευθέρωση όρμησε πάνω σε έναν σωρό από πτώματα και έψαξε τον αδελφό της, ελπίζοντας ότι είναι ακόμη ζωντανός. Ο άνθρωπος αυτός το αγόρασε για να διατηρήσει ένα κομμάτι της Ιστορίας, απόφαση για την οποία επαινέθηκε από το Κέντρο Σιμόν Βίζενταλ. Προσωπικά, με ευχαρίστησε ιδιαίτερα που το συγκεκριμένο ημερολόγιο κατέληξε σε έναν άνθρωπο που αποζητά να διαφυλάξει τα πειστήρια των ναζιστικών εγκλημάτων».
Ολα δείχνουν ότι το ναζιστικό κιτς θα συνεχίσει να επελαύνει (μέχρι να αντικατασταθεί από κάτι άλλο). Ακόμη και η Ανγκελα Μέρκελ έπεσε θύμα του. Το περιοδικό «Der Spiegel» αποκάλυψε προ μηνών ότι το περσικό χαλί στο γραφείο της γερμανίδας καγκελαρίου ανήκε στον Χέρμαν Γκέρινγκ!
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ