Πρόταση γάμου

Ο Τσέπο Κάμερον Μοντισάνε και ο Τόμπα Κάλβιν Σίθολ, δύο 27χρονοι Νοτιοαφρικανοί, φόρεσαν πριν από μερικές ημέρες τις παραδοσιακές τους φορεσιές και μπροστά σε περίπου 200 καλεσμένους ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου. Πανευτυχείς, οι δύο νεαροί γλέντησαν, χόρεψαν και έβαλαν και τις μαμάδες τους να τυλιχτούν με κουβέρτες και να πλαγιάσουν στο χώμα, διότι έτσι ευλογείται εκεί η ένωση του ζευγαριού. Παντρεύτηκαν στην πόλη Κβαντουκούζα σε μια τελετή που πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις παραδόσεις των Ζουλού και των Σετσουάνα, των φυλών στις οποίες ανήκουν οι δύο γαμπροί.

Και επειδή καλά τα πληθωρικά ήθη και τα έθιμα, αλλά ακόμη καλύτερη κάποια ισορροπία, το ζευγάρι αργότερα, μέσα στη χρονιά, θα οργανώσει και μια πιο λιτή τελετή στο Γιοχάνεσμπουργκ. Ο γάμος τους αναφέρεται ως ο πρώτος παραδοσιακός αφρικανικός γάμος μεταξύ ανδρών, σε μια χώρα, την πρώτη στη Μαύρη Ηπειρο, που επιτρέπει τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών από το 2006. Αργεντινή, Βέλγιο, Καναδάς, Δανία, Ισλανδία, Ισπανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σουηδία οι υπόλοιπες δέκα στον κόσμο που ανήκουν στην ίδια κατηγορία.

Στην εντεκάδα θα προστεθεί, όπως όλα δείχνουν, σύντομα και η Γαλλία. Την περασμένη Τρίτη, το πρώτο άρθρο του νομοσχεδίου με το οποίο θα αφαιρεθούν όλες οι αναφορές στο φύλο από τις αιτήσεις για γάμο, αυτό που καταργεί δηλαδή την απαίτηση της διαφοράς των φύλων για την ισχύ του δικαιώματος του γάμου, εγκρίθηκε από τη γαλλική Γερουσία, χωρίς τροποποιήσεις, και η ψηφοφορία είναι οριστική, εκτός κι αν το σύνολο του νομοσχεδίου απορριφθεί μετά την εξέτασή του από τη Γερουσία – σενάριο μάλλον απίθανο.

Η εξέταση του νομοσχεδίου θα συνεχιζόταν μέχρι το τέλος της προηγούμενης εβδομάδας. Αν όντως ψηφιστεί από τη Γερουσία, το νομοσχέδιο θα αναπεμφθεί για δεύτερη ανάγνωση στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση, προς το τέλος του Μαΐου. Αν το υπερψηφίσουν και οι γάλλοι βουλευτές, τότε η μεταρρύθμιση θα έχει οριστικά εγκριθεί από το Κοινοβούλιο. Υπήρξε προεκλογική υπόσχεση της σοσιαλιστικής κυβέρνησης ο γάμος μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, και φαίνεται πως τώρα υλοποιείται. Το ζήτημα είναι σαφώς φορτισμένο και προκαλεί διαφωνίες και συγκρούσεις. Εκατοντάδες χιλιάδες Γάλλοι διαδήλωσαν πριν από μερικές εβδομάδες στο Παρίσι εναντίον του νομοσχεδίου «Γάμος για όλους» που προωθεί η κυβέρνηση Ολάντ. Ωστόσο, η τελευταία διαδήλωση, εκείνη των υποστηρικτών του, ήταν μεγαλύτερη. Στη Γαλλία, είχε ήδη θεσπιστεί το 1999, από την αριστερή κυβέρνηση Ζοσπέν, ο θεσμός του Συμφώνου Συμβίωσης (PACS), το οποίο ήταν ανοιχτό και σε ομόφυλα και σε ετερόφυλα ζευγάρια, αλλά, ενώ σε όλα τα άλλα θέματα (ασφαλιστικά, εργασιακά, φορολογικά, κληρονομικά κ.ά.) είχε ελάχιστες διαφορές από τον γάμο, δεν παρείχε το δικαίωμα να προχωρήσει ένα ζευγάρι σε υιοθεσία. Αυτή η αλλαγή είναι που έχει ωθήσει σε αντιδράσεις.

Η Προστασία του Γάμου

Στη Βρετανία (στην Αγγλία και στην Ουαλλία, για να είμαστε ακριβείς), βρίσκεται (από το 2005) σε ισχύ ένα Σύμφωνο Συμβίωσης αποκλειστικά για τα ζευγάρια ατόμων του ιδίου φύλου, στα οποία δίνει πλήρη δικαιώματα σε υιοθεσία. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια παραλλαγή του πολιτικού γάμου, όσον αφορά δικαιώματα και υποχρεώσεις – αλλάζει μόνο το τελετουργικό κομμάτι. Αρχικά, η κυβέρνηση απαγόρευε να γίνονται τελετές σε χώρους λατρείας και να χρησιμοποιούνται θρησκευτική μουσική ή σύμβολα, αλλά κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης παρουσίασε πριν από έναν χρόνο ένα νομοσχέδιο, το οποίο θα επιτρέπει τον θρησκευτικό και τον πολιτικό γάμο σε πρόσωπα του ιδίου φύλου. Το Marriage (Same Sex Couples) Bill αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή ως το 2015. Κάτι παρόμοιο θα ισχύσει και στη Σκωτία.

Στις ΗΠΑ τα πράγματα περιπλέκονται. Εκατοντάδες διαδηλωτές, και των δύο στρατοπέδων, έχουν κατασκηνώσει έξω από το Ανώτατο Δικαστήριο όπου οι εννέα δικαστές του καλούνται να αποφασίσουν αν η απαγόρευση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών στην Καλιφόρνια είναι συνταγματική και αν ο ομοσπονδιακός νόμος για την Προστασία του Γάμου (το λεγόμενο DOMA), που ορίζει τον γάμο ως ένωση ανδρός και γυναικός, πρέπει να αναθεωρηθεί. Η απόφαση θα ανακοινωθεί στο τέλος Ιουνίου. Εννέα αμερικανικές Πολιτείες, καθώς και η Ουάσιγκτον, επιτρέπουν σήμερα τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών, ενώ 12 άλλες επιτρέπουν τα Σύμφωνα Συμβίωσης. Οι υπόλοιπες 29 απαγορεύουν τους γάμους μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου εντός των συνόρων τους.

Ο ρόλος του Ομπάμα

Ο Μπαράκ Ομπάμα έχει εκφράσει με σαφήνεια τη θέση του: «Κάθε Αμερικανός πρέπει να μπορεί να παντρεύεται τον άνθρωπο που αγαπάει». Εξελέγη, άλλωστε, για δεύτερη φορά πρόεδρος έχοντας ταχθεί ανοιχτά υπέρ του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου – έχει δηλώσει πως τον επηρέασαν οι κόρες του. Η Χίλαρι Κλίντον έχει δηλώσει υπέρ, το ίδιο και ο Μπιλ Κλίντον, ο ίδιος που είχε υπογράψει το 1996 τον νόμο για την Προστασία του Γάμου. Μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανοί με βλέψεις για την προεδρία ακολουθούν κατά πόδας. Ο Ρομπ Πόρτμαν, για παράδειγμα, ο οποίος πείστηκε για την αναγκαιότητα να αλλάξει ο νόμος όταν ο γιος του αποκάλυψε ότι είναι γκέι, ή ο Μαρκ Κερκ, που δήλωσε ότι ήταν αρχικά κατά, αλλά άλλαξε γνώμη αφού υπέστη ελαφρύ εγκεφαλικό και παρακολούθησε την ταινία «Λίνκολν» του Στίβεν Σπίλμπεργκ, όπου ο 16ος πρόεδρος των ΗΠΑ κατόρθωσε να καταργήσει τη δουλεία.

Η Πολιτεία-κλειδί για τη μάχη αυτή είναι η Καλιφόρνια. Το 2004, ο τότε δήμαρχος του Σαν Φρανσίσκο έδωσε το πράσινο φως για τους γάμους μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών. Εξι μήνες αργότερα, το πολιτειακό Ανώτατο Δικαστήριο τους απαγόρευσε. Σχεδόν έπειτα από τέσσερα χρόνια, το ίδιο δικαστήριο τους επέτρεψε. Το 2008, ένα δημοψήφισμα ενέκρινε την Πρόταση 8 (Prop 8), που τους απαγορεύει. Δύο ομόφυλα ζευγάρια δέχθηκαν τότε να γίνουν τα δημόσια πρόσωπα της προσπάθειας να ανατραπεί η Πρόταση 8, για να φτάσει πλέον η υπόθεση στο Ανώτατο Δικαστήριο. Στη συνέχεια, το δικαστήριο έκρινε ότι η Πρόταση 8 είναι αντισυνταγματική, όμως οι υποστηρικτές της έκαναν έφεση.

Η υπόθεση Γουίντσορ

Η πιο προβεβλημένη περίπτωση σε σχέση με την ανατροπή του ομοσπονδιακού νόμου είναι εκείνη της Ιντιθ Γουίντσορ, 83 ετών σήμερα. Παντρεύτηκε τη μεγάλη αγάπη της ζωής της, την Τέα Σπάιερ, το 2007, στο Τορόντο του Καναδά, έπειτα από σχέση 40 χρόνων. Το 2009 η Σπάιερ πέθανε. Υπέφερε χρόνια από σκλήρυνση κατά πλάκας. Η Πολιτεία της Νέας Υόρκης, όπου διέμεναν, αναγνώριζε τότε τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών ακόμη κι αν είχε τελεστεί εκτός των συνόρων της. Ομως εξαιτίας του DOMA δηλαδή της νομοθεσίας που προβλέπει ότι ο γάμος των ομοφύλων δεν ισχύει σε ομοσπονδιακό επίπεδο, η Γουίντσορ αναγκάστηκε να πληρώσει 363.000 δολάρια σε ομοσπονδιακούς φόρους κληρονομιάς, ένα (σημαντικό) ποσό που θα είχε γλιτώσει αν ο νόμος για την Προστασία του Γάμου δεν ίσχυε. Το Ανώτατο Δικαστήριο θεωρείται κατά πλειοψηφία συντηρητικό. Το πιθανότερο είναι ότι θα αποπειραθεί να βρει μια ενδιάμεση, σολομώντεια λύση, η οποία θα αφορά μόνο την Καλιφόρνια αποφεύγοντας να νομιμοποιήσει άμεσα τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών σε όλη τη χώρα. Ισως, όμως, να κάνει και την έκπληξη.

Η Φιλοσοφία του Δικαίου αναγνωρίζει ότι οι θεσμοί διαμορφώνουν συμπεριφορές. Οταν μια κοινωνία αποφασίσει ότι ο νόμος πρέπει να εξασφαλίζει την ίση διαχείριση μιας ομάδας ανθρώπων σε έναν τομέα της ζωής, καθίσταται δυσκολότερο – και, τελικά, αδύνατο – να δικαιολογούνται οι διακρίσεις απέναντί της σε άλλους τομείς. Αν οι ομοφυλόφιλοι δεν επιτρέπεται να συλληφθούν από την αστυνομία απλά και μόνο επειδή είναι ομοφυλόφιλοι, τότε δεν θα έπρεπε να απολύονται από τη δουλειά τους για τον ίδιο λόγο. Αν δεν επιτρέπεται να απολυθούν, τότε δεν θα έπρεπε να τους αρνείται το δικαίωμα να είναι κηδεμόνες παιδιών και ούτω καθ’ εξής, μέχρι να φτάσουμε στο ζήτημα του γάμου, το οποίο δεν προέκυψε κάποια στιγμή ως αίτημα της γκέι κοινότητας επειδή απλώς αποφάσισαν, σε μια στιγμιαία έκλαμψη, ότι θέλουν να ζουν όπως όλος ο υπόλοιπος κόσμος.

Ανάγκη και όχι καπρίτσιο

Οταν πρωτοχτύπησε η μάστιγα του AIDS, οι σύντροφοι εκείνων που έλιωναν στα νοσοκομεία από την αρρώστια δεν μπορούσαν να επισκεφθούν τους αγαπημένους τους, δεν είχαν το δικαίωμα να τους σταθούν, να τους αποχαιρετίσουν, να κανονίσουν την κηδεία τους όπως εκείνοι θα το επιθυμούσαν. Ετσι γεννήθηκε η ανάγκη για κάποιου τύπου νομική κατοχύρωση. Με τον καιρό διαμορφώθηκε η απαίτηση να είναι ο θεσμός του γάμου (με τη νομική του έννοια) ανοιχτός και στα ζευγάρια που αποτελούνται από άτομα του ιδίου φύλου. Τα επιχειρήματα κατά αυτής της εξέλιξης είναι βασικά δύο: ότι παραδοσιακά ένας γάμος τελείται μεταξύ ενός άνδρα και μίας γυναίκας («έτσι γινόταν πάντα») και ότι η ιδέα του γάμου μεταξύ ομοφύλων προκαλεί αμηχανία.

Κάποιοι προσθέτουν ότι είναι απίστευτο οι ομοφυλόφιλοι να διεκδικούν πρόσβαση σε έναν συντηρητικό θεσμό. Ωστόσο, ψυχολόγοι και κοινωνικοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι το «άνοιγμα» του γάμου στα ζευγάρια του ιδίου φύλου δεν έχει στόχο μόνο την ίση πρόσβαση σε μια σειρά από οικονομικά δικαιώματα. Η αναγνώριση από το κράτος του νομικού δικαιώματος στον γάμο ευνοεί ακόμη και αυτούς που δεν θα ήθελαν ποτέ να παντρευτούν γιατί συμβάλει στην εξασθένηση του κλίματος ενοχοποίησης της διαφορετικότητας.

Η θεσμοθέτηση ίσων δικαιωμάτων καταλύει τα στερεότυπα, αποδυναμώνει την ομοφοβία, και απενοχοποιεί εκείνους που έμαθαν να θεωρούν εαυτούς παρίες χωρίς αιτία.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Στα καθ’ ημάς τώρα. Η Ελλάδα και η Ιταλία είναι τα μόνα κράτη από την ΕΟΚ των «12» που δεν αναγνωρίζουν με οποιονδήποτε τρόπο την ένωση ομόφυλων ζευγαριών. Υπάρχουν, βεβαίως, και χειρότερα. Σε χώρες της Ανατολικής, κυρίως, Ευρώπης, στη Βουλγαρία και στην Πολωνία, η ομοφοβία ανθεί και ουδεμία συζήτηση γίνεται περί επίσημης ένωσης ατόμων του ιδίου φύλου. Περιμένουν την κοινωνία να ωριμάσει. Το 2008, το ΠαΣοΚ κατέθεσε ένα κείμενο ουσιαστικής και πολυδιάστατης προσέγγισης του ζητήματος. Η θέση του ΠαΣοΚ είχε εκφραστεί και από τον Γιώργο Παπανδρέου: «Eμείς θεωρούμε ότι υπάρχουν ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων και σεβασμού της διαφορετικότητας» είχε πει, υπογραμμίζοντας την ανάγκη επέκτασης του Συμφώνου Ελεύθερης Συμβίωσης, που τέθηκε το 2008 σε ισχύ, και στα ομόφυλα ζευγάρια. Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, ο τότε δήμαρχος της Τήλου, Τάσος Αλιφέρης, πάντρεψε με πολιτικό γάμο δύο ζευγάρια ομοφύλων (ένα ανδρών και ένα γυναικών), εκμεταλλευόμενος την ασαφή διατύπωση του Αστικού Κώδικα σχετικά με το φύλο των νυμφίων, αλλά οι γάμοι στη συνέχεια θεωρήθηκαν νομικά άκυροι.

Εναν χρόνο αργότερα, το καλοκαίρι του 2009, στο θερινό τμήμα της Βουλής η τότε βουλευτής Εύα Καϊλή έφερε σχέδιο νόμου για την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης και στα ζευγάρια ομοφύλων. Το ζήτημα παραπέμφθηκε στις ελληνικές καλένδες. Η απόπειρα να διαβάσει κανείς έστω μέρος από τα πρακτικά της 3ης Σεπτεμβρίου 2009 από τη συζήτηση στη Βουλή για την πρόταση νόμου του ΠαΣοΚ για τον γάμο των ομοφυλοφίλων μόνο πονοκέφαλο μπορεί να προκαλέσει. Ειδικά η, χωρίς ειρμό, εισήγηση της βουλευτή Κορινθίας της ΝΔ Αθηνάς Κόρκα-Κώνστα, η οποία μιλάει για «σεξουαλικά διαφορετικούς» και νομίζεις ότι κάνει ταυτόχρονα τον σταυρό της.

Να σημειωθεί πως πριν από λίγο καιρό ο βουλευτής της Χρυσής Αυγής Χρήστος Παππάς απηύθυνε ερώτηση στο υπουργείο Δικαιοσύνης ζητώντας να ενημερωθεί αν θα προχωρήσει στην κατάργηση του θεσμού του Συμφώνου Συμβίωσης, αν μπορεί να δεσμευτεί το υπουργείο ότι δεν πρόκειται τουλάχιστον να το επεκτείνει συμπεριλαμβάνοντας άτομα του ιδίου φύλου και αν δεσμεύεται το υπουργείο πως δεν πρόκειται να θεσμοθετηθεί ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, πάντως, όπως γνωρίζουμε από πηγές μέσα από το κόμμα, έχει δεσμευτεί να επαναφέρει το ζήτημα στην ελληνική Βουλή. Ο Αλέξης Τσίπρας είχε απαντήσει πέρυσι, ερωτώμενος για το θέμα της υιοθεσίας παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, πως «δεν είναι ο συνδυασμός των φύλων που εξασφαλίζει μια ασφαλή ζωή στο παιδί, αλλά η ποιότητα των ανθρώπων-γονιών».

Καμιά φορά τα επιχειρήματα βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας και δεν τα βλέπουμε. Στις φωτογραφίες, φέρ’ ειπείν, από την κοινή ζωή της Ιντιθ Γουίντσορ και της Τέα Σπάιερ. Η ευτυχία που αποτυπώνεται στο πρόσωπό τους, η χαρά τους για τον γάμο τους (που άργησε κάποιες δεκαετίες), δεν πηγάζει από την ικανοποίησή τους για τη συνέχιση κάποιας παράδοσης. «Ο γάμος είναι αυτό το μαγικό πράγμα. Συμβολίζει τη δέσμευση όσο τίποτε άλλο στον κόσμο. Και το γνωρίζουν παντού. Αν είσαι παντρεμένος, αυτό κάτι σημαίνει, σε κάθε γωνιά της Γης» δεν σταματά να λέει η Γουίντσορ. Αν υπάρχει μια παράδοση που τιμάται στην περίπτωσή τους, τότε αυτή είναι άνευ όρων: της μίας γυναίκας στην άλλη. Δεν πρόκειται για μικροαστικό απωθημένο, πρόκειται για ανάγκη. Δεν μιλάμε για κομφορμισμό. Μιλάμε για την αγάπη.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 14 Απριλίου