«Everything is going to be alright» (Ολα θα πάνε καλά). Η Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης της Σκωτίας με την ελληνοπρεπή αρχιτεκτονική της σε υποδέχεται με μια επιγραφή νέον αναρτημένη στη μετόπη της. Τo έργο του Σκωτσέζου Μάρτιν Κριντ, μολονότι αναδίδει ένα ψυχρό φως, εκπέμπει συνάμα μια παρήγορη ζεστασιά, ένα καθησυχαστικό μήνυμα για το αβέβαιο μέλλον. Βρισκόμαστε εδώ για την έκθεση «From Death to Death and Other Small Tales», στο πλαίσιο της οποίας εκθέματα της πλούσιας συλλογής σουρεαλιστών της Πινακοθήκης αντιπαραβάλλονται με έργα της συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου. Στα μικρής κλίμακας «δωμάτια» της Πινακοθήκης – μικρής σε σχέση με τους αχανείς χώρους του Μουσείου Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, όπου πριν από περίπου δύο χρόνια είχε παρουσιαστεί μέρος της συλλογής – οι κορυφαίοι της σύγχρονης τέχνης τοποθετούνται απέναντι στους «προπάτορές» τους, σαν χρονικό προαναγγελθείσας συνύπαρξης. Στο επίκεντρό της έκθεσης, εξάλλου, βρίσκεται το ανθρώπινο σώμα, οι αγωνίες του, η καταδίκη της φθοράς του, η θνητότητά του. «Η ζωή, ο Θάνατος και αναμεσίς η Τέχνη», όπως έλεγε και ο Νίκος Εγγονόπουλος.

Λίγο νωρίτερα, στον χώρο εκδηλώσεων της πόλης, «Corn Exchange», ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είχε παρουσιάσει την «Πρώτη ύλη» του, την sold out παράσταση του Φεστιβάλ Αθηνών, ως παράλληλη εκδήλωση της έκθεσης. Με αλλαγές, ενταγμένη στο πρόγραμμα περισσότερο ως περφόρμανς. Ενας άνδρας γυμνός – σαν ζωντανό γλυπτό ο χορευτής Μιχάλης Θεοφάνους – και ένας μαυροντυμένος – ο ίδιος ο Δημήτρης Παπαϊωάννου – οι οποίοι συμπορεύονται και διαπλέκονται. Οπως ο δημιουργός και το δημιούργημά του ή όπως ο πρόγονος και ο επίγονος – η αρχαία παράδοση που καταδυναστεύει, απονευρώνει και ενίοτε συνθλίβει τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα. Ο Παπαϊωάννου συμπυκνώνει την ελληνικότητα που είναι διαχρονική, όπως είχε συμβεί με εκείνο το χάρτινο καραβάκι στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών: το σφύριγμα του πλοίου, το τερέτισμα των τζιτζικιών, αλλά και το ακρωτηριασμένο άγαλμα το οποίο επιδεικνύει θριαμβευτικά σαν ταχυδακτυλουργός που κατάφερε να εξαπατήσει το κοινό του. Μια μικρή συσκευή αναπαράγει τον ήχο του χειροκροτήματος. Στο μυαλό έρχονται οι στίχοι του Γκάτσου: «Μα τώρα που η φωτιά φουντώνει πάλι, εσύ κοιτάς τα αρχαία σου τα κάλλη και στις αρένες του κόσμου, μάνα μου Ελλάς, το ίδιο ψέμα πάντα κουβαλάς».

Με το βλέμμα στο μέλλον

Η «φωτιά» φουντώνει, καθώς η Κύπρος φλέγεται και η Ελλάδα κοιτάζει με αγωνία τα κουρελιασμένα μπατζάκια της. Η τέχνη, με όλη τη μαγεία της, δεν μπορεί να τη σβήσει. Ισως, όμως, να μπορεί να βοηθήσει να μην επεκταθεί και – γιατί όχι; – να αποδειχθεί στο τέλος μία από τις δυνάμεις κατάσβεσής της. «Συγκεντρώνω από εδώ και πέρα τη δραστηριότητά μου στην Ελλάδα. Τον Μάρτιο του 2014 δεν πρόκειται να θέσω υποψηφιότητα για την προεδρία του ΣΕΒ» ανακοίνωσε στους δημοσιογράφους στη Σκωτία ο Δασκαλόπουλος. Τον Ιούνιο, λοιπόν, αναμένονται οι λεπτομέρειες για τη δράση και το πρόγραμμα του πολιτιστικού οργανισμού ΔΗΜΕΡΓΟΝ, που λειτουργεί σποραδικά εδώ και περίπου έναν χρόνο. «Σκοπός του θα είναι να εκθέσει το ελληνικό κοινό σε όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες να έρθει σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη. Θέλω να κάνω κάτι για το μέλλον, να φτιάξουμε τη νέα γενιά με άλλα μυαλά. Και η έκθεση στην τέχνη και στην αισθητική πιστεύω ότι παίζει σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση. Εγώ θέλω να επενδύσω στην αλλαγή της νοοτροπίας μας. Αργά, λίγο λίγο, οι μεγάλες αλλαγές δεν επέρχονται άμεσα».

Στο Μπιλμπάο, όπου είχε εκτεθεί παλαιότερα μέρος της συλλογής, είχε εκδηλώσει την επιθυμία του να βρει έναν δικό του χώρο για να στεγάζει περιοδικά τη συλλογή του προκειμένου να δώσει ένα ηχηρό «παρών» και στην Ελλάδα. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος δεν έχει πια την ίδια επιθυμία. «Οι πρωτοβουλίες που θα πάρουμε θα είναι σε συνεννόηση με δημόσιους φορείς, θα δώσουν ευκαιρίες και θα εμπλέξουν πολλούς ανθρώπους. Υπάρχει το ΕΜΣΤ, το οποίο όταν ανοίξει θα έχει 25.000 τ.μ., υπάρχει το Μπενάκη, η Μπιενάλε». Η αλήθεια είναι ότι η σύγχρονη τέχνη τουλάχιστον δεν χρειάζεται ακόμη μία στέγη. Χρειάζεται ανθρώπους να κατακλύζουν αυτές που ήδη υπάρχουν και βεβαίως ανθρώπους που θα τις καταστήσουν θελκτικές προκειμένου να συμβεί κάτι τέτοιο. (Στη Σκωτία, για παράδειγμα, η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 8/9 και αναμένεται να συγκεντρώσει 100.000 επισκέπτες.) Χρειάζεται εξωστρέφεια και ο Δασκαλόπουλος με τις διασυνδέσεις του, ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Tate, του New Museum της Νέας Υόρκης και του Guggenheim, μπορεί να τη διευκολύνει. Οι γενικοί διευθυντές τους, Νίκολας Σερότα, Ρίτσαρντ Φλαντ και η αναπληρώτρια Νάνσι Σπέκτορ, ήταν παρόντες και ενθουσιασμένοι με όσα είδαν στη Σκωτία.

Θα επιτευχθεί η συνέργεια; Ας ελπίσουμε σε μια ικανοποιητική ισορροπία, γιατί κόντρα στον άνεμο απαξίωσης που φυσάει από τον επισημότερο των φορέων, το υπουργείο Πολιτισμού, με τη δεδηλωμένη αγάπη του για την «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», είναι ώρα να δοθεί ζωτικός χώρος στις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου να αποδείξουν ότι μπορούν να παράγουν πολιτισμό στη χώρα η οποία συνήθως αρέσκεται να θυμάται ότι τον «εφηύρε». Κάποιοι το λένε και «ανάπτυξη»…

Αναμένουμε τις εξελίξεις λοιπόν. Και, η τέχνη, ας μην το ξεχνάμε, μπορεί να δώσει απαντήσεις. «There will be no miracles here» (Δεν θα γίνουν θαύματα εδώ) γράφει ένα άλλο έργο, η φωτεινή επιγραφή του σκωτσέζου καλλιτέχνη Νέιθαν Κόλεϊ, σε μια σκαλωσιά απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης του Εδιμβούργου. Δεν είναι πάντα κακό να το πιστεύεις.

* «From Death to Death and Other Small Tales»: Εθνική Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης της Σκωτίας, ως τις 8/9.

**Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 7 Απριλίου 2013