Το ερώτημα δεν είχε διατυπωθεί ακόμη, αλλά ήταν μάλλον περιττό: «Συγγνώμη που διακόπτω, αλλά νομίζω ότι καταλαβαίνω τι θέλετε να ρωτήσετε» είπε ένας από τους πιο έξυπνους ανθρώπους του κόσμου στη μέση μιας πρότασης. Οντως είχε καταλάβει.

Ο Βασίλης Τουλιάς γεννήθηκε έξυπνος. Ηταν σημαιοφόρος στο σχολείο του, πληρωνόταν στο γυμνάσιο για να αρθρογραφεί σε περιοδικό πληροφορικής, χρειάστηκε μόλις έξι μήνες για να πάρει το Proficiency, μετά το Lower, στα αγγλικά, μάζευε μετάλλια από τα πανελλήνια πρωταθλήματα σκακιού στο λύκειο και διάβαζε ελάχιστα για να αριστεύει. Στα 30 του είναι διευθυντής στον τομέα της πληροφορικής σε ασφαλιστική εταιρεία, έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στη σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, έχει διανθίσει το βιογραφικό του με έναν τίτλο MBA, με τον υψηλότερο βαθμό που έχει πετύχει ποτέ φοιτητής του ALBA, και ανήκει στους λίγους που κατάφεραν να περάσουν το όριο που απαιτείται για να λάβει και επισήμως την ταμπέλα του «έξυπνου» από την ελληνική κοινότητα των ανθρώπων με ανεπτυγμένη ευφυΐα. Πώς, όμως, μετριέται η ευφυΐα;

Είκοσι λεπτά και 45 ερωτήσεις

Η Μensa είναι ένας διεθνής μη κερδοσκοπικός οργανισμός με εθνικές λέσχες σε 50 χώρες του κόσμου και μέλη σε περισσότερες από 100 χώρες. Το μοναδικό (αλλά όχι αμελητέο) κριτήριο για να ενταχθεί κάποιος σε αυτή είναι να κατατάσσεται στο 2% του πληθυσμού με ιδιαίτερα υψηλό IQ, περνώντας επιτυχώς από μια αξιόπιστη διαδικασία.

Εκείνο που χρειάζεται είναι 20 λεπτά και 45 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με σχηματικές παραστάσεις, ειδικά σχεδιασμένες ώστε να φέρνουν τον εξεταζόμενο αντιμέτωπο με τη λογική ή δομική νοημοσύνη του. Το τεστ, που δεν προϋποθέτει μόρφωση, εγκυκλοπαιδικές γνώσεις ή τη σωστή χρήση κάποιας γλώσσας, μπορεί να συμπληρωθεί ακόμη και από αυτούς που δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση.

Τα δύο διαφορετικά τεστ – ένα για άτομα που έχουν συμπληρώσει το 14ο έτος της ηλικίας τους και ένα άλλο που απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 10-14 ετών – βγάζουν στο τέλος αυτό που παλαιότερα περιέγραφαν και ως πηλίκο της διανοητικής προς την πραγματική ηλικία, τον γνωστό μας, δηλαδή, δείκτη νοημοσύνης, που ανοίγει την πόρτα της κλειστής κοινότητας στα λιγοστά δυνατά μυαλά που πιάνουν το πολυπόθητο και ιδιαιτέρως απαιτητικό 131 στην κλίμακα Wechsler. H διαδικασία είναι εμπιστευτική, μόνο ο υποψήφιος και ο εξεταστής μαθαίνουν το αποτέλεσμα, και όλα τα μέλη του οργανισμού είναι ισότιμα – δεν υπερισχύει δηλαδή ο 155 του 131.

Η μάχη των φύλων

Στην ελληνική Mensa το 80% των μελών είναι άνδρες, ενώ και το ποσοστό επιτυχίας των γυναικών είναι λίγο χαμηλότερο από αυτό των ανδρών. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ελληνικής Mensa, Χρήστο Αποστολίδη, 1 στις 3 γυναίκες επιτυγχάνουν, ενώ το ποσοστό στους άνδρες είναι 2 στους 5.

Οπως, όμως, εξηγεί στο ΒΗmagazino, ίσως υπάρχει και μία διαφορετική αιτιολογία πέρα από την προφανή: «Οι γυναίκες είναι πιο διστακτικές στο να έρθουν και να κάνουν το τεστ. Ως προς την προσέλευση, η αναλογία είναι 4 προς 1, αν και τον τελευταίο καιρό έχει σημειωθεί αύξηση». Στους εγκεφάλους των δύο φύλων υπάρχουν δομικές διαφορές και το IQ στηρίζεται και σε κληρονομικούς παράγοντες. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να αμφισβητήσει την επίδραση του περιβάλλοντος και της κοινωνίας στην ανάπτυξη των νευρώνων, ενώ έρευνες αποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλος μπορεί να διαμορφωθεί ανάλογα με τις εμπειρίες που βιώνει ένας άνθρωπος και με τα ερεθίσματα που δέχεται, ανεξάρτητα από την ηλικία του.

«Ο σύγχρονος πολιτισμός εξυψώνει την ανδρική ευφυΐα, ενώ η γυναικεία δεν αναδεικνύεται και όταν υπάρχει δεν επιβραβεύεται» επισημαίνει χαρακτηριστικά η Ελενα Αϊβαζοπούλου, μαθηματικός και μέλος της Mensa, αλλά και της ομάδας που εκπροσώπησε τη χώρα μας στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Sudoku στην Κροατία. «Οι γυναίκες, νομίζω, είναι πιο ευφυείς από τους άνδρες, αντιλαμβάνονται τα πάντα με μια ματιά» προσθέτει.

Η 40χρονη καθηγήτρια, που πέτυχε το υψηλότερο σκορ από τους Ελληνες – κατέλαβε την 64η θέση από τις 100, την καλύτερη που έχει επιτευχθεί ποτέ με τα εθνικά μας χρώματα –, αντιλήφθηκε ότι είχε διαφορές από τον μέσο άνθρωπο πολύ νωρίς στη ζωή της. Είχε μάθει να κάνει όλες τις πράξεις, να διαβάζει και να γράφει από περίπου τριών ετών, στην Α΄ Δημοτικού μπορούσε να κάνει πράξεις με αρνητικούς αριθμούς – τα υπόλοιπα παιδιά τις μαθαίνουν στο γυμνάσιο – και χρειάστηκε μόλις επτά ημέρες διάβασμα για να περάσει τις εξετάσεις του ΑΣΕΠ.

Κάνοντας παρέα με έξυπνους

Ενας εξαιρετικά ευφυής άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο, με μεγαλύτερη ευκολία και, κυρίως, με διαφορετική ταχύτητα. Εχει γρήγορη σκέψη, ορθή κρίση, ενώ πολλοί πιστεύουν ότι είναι και φορέας της κοινής λογικής. Η επικοινωνία με τους άλλους ενδεχομένως του φαίνεται αδιάφορη ή πληκτική και πολλές φορές χρειάζεται να προσαρμόσει την πολυπλοκότητα του λόγου του για να περάσει το μήνυμα που θέλει και να γίνει κατανοητός στο ευρύ κοινό. Δεν είναι απαραίτητο, όμως, ότι θα είναι διατεθειμένος και να το κάνει. Το γεγονός ότι το τεστ της Mensa αποτελεί το διαβατήριο για να ενταχθούν οι έξυπνοι σε μια κοινότητα όπου μπορούν να συναναστραφούν με oμοίους τους υποδηλώνει ίσως ότι και στην καθημερινή ζωή τους επιδιώκουν τη συναναστροφή με ανθρώπους εξίσου ευφυείς και επιλέγουν τους φίλους τους ανάλογα με τις επιδόσεις τους στις εξισώσεις.

«Στη συναναστροφή με τον κόσμο, ένας άνθρωπος μπορεί να αναζητεί την ασφάλεια, να θέλει κάποιες στιγμές χαλάρωσης ή να επιθυμεί να συναντηθεί με μια παρέα για να γελάσει. Αυτό δεν σου το προσφέρει απαραίτητα μια παρέα μόνο με ευφυείς ανθρώπους, αφού η συγκεκριμένη μπορεί να είναι ακόμη και δυσλειτουργική, μια και η ευφυΐα συνοδεύεται συνήθως και από κάποιες ιδιαιτερότητες στον χαρακτήρα» εξηγεί ο Βασίλης Τουλιάς, την ώρα που ένα άλλο, νεότερο μέλος του οργανισμού, ο 23χρονος Αγγελος Λούβρος, το θέτει επίσης εύστοχα, τονίζοντας πως όταν πρόκειται για σοβαρό διάλογο, προτιμά να περιβάλλεται από έξυπνους ανθρώπους, με τον ίδιο τρόπο που, όταν παίζει ποδόσφαιρο, θέλει να έχει στην ομάδα του δυνατούς παίκτες.

Ενας μέτριος μαθητής

Ως μαθητής δεν ήταν ο καλύτερος. Ούτε, όμως, και ο χειρότερος. Ο Αγγελος Λούβρος, με IQ υψηλότερο του 131, αναγκάστηκε να επωμιστεί όλες τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος. Σπουδάζει στο ΤΕΙ Αθήνας, στο Τμήμα Τοπογραφίας, καθώς δεν πέρασε στο αντίστοιχο του Πολυτεχνείου, αφού «ήταν επιλεκτικός και συμμετείχε σε όσα μαθήματα κινούσαν το ενδιαφέρον του», ενώ καθόταν πάντα στο τελευταίο θρανίο, κάνοντας μια εξαίρεση για τα μαθήματα που του φαίνονταν πιο ενδιαφέροντα. Είναι γνωστό ότι το σύστημα ακολουθεί τον μέσο όρο και δεν βοηθά τις περιπτώσεις που ξεφεύγουν από αυτόν. Η πρακτική της αποστήθισης, η αδιαφορία για την καλλιέργεια κριτικής ικανότητας και η αδυναμία ανταπόκρισης σε οποιαδήποτε παρέκκλιση είναι μόνο κάποια από τα χαρακτηριστικά που αποθαρρύνουν και τα παιδιά με ανεπτυγμένη ευφυΐα, με αποτέλεσμα πολλές φορές αυτά να μην επιθυμούν να ακολουθήσουν τις απαιτήσεις των καθηγητών. «Το σύστημα απαιτεί απίστευτη ομοιογένεια από τους μαθητές του και, όσες προσπάθειες και αν γίνονται για διαφοροποιημένη διδασκαλία, δεν έχει αλλάξει κάτι επί της ουσίας. Υπάρχουν κάποια ξεχωριστά τμήματα ένταξης, αλλά αυτά απευθύνονται μόνο σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες» λέει στο BHmagazino η Ελενα Αϊβαζοπούλου.

Χρειάζεται η Mensa;

Οι ενστάσεις απέναντι σε ένα κλειστό κλαμπ για τους έξυπνους είναι πολλές. Οτι προάγει την κατηγοριοποίηση και ότι χρησιμοποιεί κοινωνικές κατασκευές για να αξιολογήσει την ευφυΐα είναι μόνο μερικές από αυτές. Ο πρόεδρος του ελληνικού οργανισμού, Χρήστος Αποστολίδης, ξεκαθαρίζει ότι σκοπός του είναι η αναγνώριση και η ανάπτυξη της ανθρώπινης ευφυΐας προς όφελος της ανθρωπότητας και η διαμόρφωση ενός κατάλληλου περιβάλλοντος, ώστε να μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις δεξιότητές τους οι ιδιαίτερα έξυπνοι άνθρωποι. Τα μέλη της, μάλιστα, συχνά περιγράφουν τη Mensa ως ευκαιρία να συναναστραφούν με ανθρώπους που τους καταλαβαίνουν καλύτερα, αλλά στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο που οι αθλητές και οι καλλιτέχνες καταλαβαίνουν καλύτερα ο ένας τον άλλον. «Είναι λογικό ένας ευφυής άνθρωπος να έχει ορισμένες σκέψεις τις οποίες δεν μπορεί να αναλύσει με οποιονδήποτε. Από την άλλη, θεωρώ αδιανόητο οι ευφυείς άνθρωποι να είναι υπερόπτες, στοιχείο που παρατηρείται σε ένα μικρό ποσοστό» λέει ο Αγγελος Λούβρος. «Δεν πιστεύω ότι είναι ξεχωριστός κάποιος επειδή έχει υψηλό IQ. Αυτό καλείται να το υποστηρίξει με τις πράξεις του» προσθέτει τελικά, για να επιβεβαιώσει το αυτονόητο. Οτι η μετριοφροσύνη και η αυτογνωσία αποτελούν δείγμα ευφυΐας.

Μήπως οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο ανόητοι;

Τα ΙQ tests δεν είναι τέλεια. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα όργανα και η μέτρηση των ικανοτήτων του με έναν συγκεκριμένο τρόπο δεν είναι απλή υπόθεση. Από τη μία οι ψυχολόγοι τονίζουν ότι υπάρχουν πολλά είδη νοημοσύνης – από τη συναισθηματική μέχρι την αθλητική και τη μουσική – και από την άλλη αρκετοί λένε ότι, εφόσον αυτά τα τεστ δημιουργούνται από ανθρώπους, είναι κοινωνικά κατασκευάσματα, που δεν θα μπορούσαν να είναι αντικειμενικά και να αξιολογούν υποψήφιους από όλον τον κόσμο. Σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε το 2010 από την εφημερίδα «The Daily Telegraph» και το περιοδικό «New Scientist», η νοημοσύνη δεν θα μπορούσε να μετρηθεί από ένα και μόνο τεστ, αλλά από τουλάχιστον τρία, καθώς διαφορετικές δομές στον εγκέφαλο χρησιμοποιούνται για διαφορετικές διεργασίες. Επιστήμονες έδειξαν ότι απαιτούνται ξεχωριστά τεστ για τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, τη λογική και τις λεκτικές δεξιότητες, ώστε να μετρηθεί η συνολική νοημοσύνη κάποιου. Ακόμη και αν έχουν όμως – εκτός από πολλούς οπαδούς – και αρκετούς εχθρούς, οι διαδεδομένες διαδικασίες μέτρησης της ανθρώπινης ευφυΐας είναι χρήσιμες και δείχνουν κάποια συγκεκριμένα πράγματα. Και με την πάροδο του χρόνου, ακόμη περισσότερα.

Η μία πλευρά, που στηρίζει το γνωστό και ως φαινόμενο Φλιν, το οποίο παρατηρήθηκε για πρώτη φορά σε μια μελέτη του 1984, θέλει τους ανθρώπους να γίνονται όλο και πιο έξυπνοι, και προηγμένες χώρες, όπως τις ΗΠΑ, να έχουν σημειώσει μεγάλο άλμα στα τεστ IQ με την πάροδο του χρόνου. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 1900 μέχρι σήμερα, οι Αμερικανοί δείχνουν να κερδίζουν τρεις μονάδες IQ ανά δεκαετία, έπειτα από σύγκριση των αποτελεσμάτων σε παρόμοια τεστ που υπήρχαν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Σύμφωνα με αυτή την οπτική, μάλιστα, οι άνθρωποι στις μέρες μας είναι οι πρώτοι του είδους που ζουν σε ένα περιβάλλον – εξωγήινο για τις παλαιότερες γενιές – τόσο πλούσιο σε κατηγορίες, υποθέσεις, μη λεκτικά σύμβολα και εικόνες, ώστε να αντιλαμβάνονται καλύτερα τη λογική ανάλυση και τα αφηρημένα σχήματα. Επομένως, είναι λογικό να πηγαίνουν καλύτερα στα συγκεκριμένα τεστ.

Από την άλλη, αν και μοιάζει πιο εύκολο να πιστέψει κάποιος ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι πιο έξυπνοι από τους παλαιότερους, υπάρχει και ο αντίλογος. Τα κινητά που καταλαβαίνουν τη φωνή του ιδιοκτήτη, τα ελαστικά που φουσκώνουν από μόνα τους και τα καλοριφέρ που ενεργοποιούνται μέσω κλήσης είναι κάποια δείγματα εξέλιξης που εύκολα «σνομπάρουν» τη διαδικασία του ανάματος της φωτιάς και του κυνηγιού, αλλά ο ερευνητής Τζέραλντ Κράμπτρι από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ επιμένει ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας κάνει το ανθρώπινο είδος λίγο πιο «χαζό» και ότι η ανθρώπινη ευφυΐα έπιασε την κορυφή πολλά χρόνια πίσω. Ο λόγος; Η καθημερινότητα ήταν πιο απαιτητική και η επιβίωση του είδους δεν ήταν δεδομένη, αλλά απαιτούσε περισσότερο τη χρήση του μυαλού. «Ο μέσος Αθηναίος του 1000 π.Χ. θα βρισκόταν εύκολα ανάμεσα στους πιο έξυπνους και σταθερούς συναισθηματικά ανθρώπους ακόμη και στη σημερινή κοινωνία» καταλήγει ο επιστήμονας.

ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

*Η λέξη «Mensa» σημαίνει τραπέζι στα λατινικά και ο συγκεκριμένος οργανισμός πήρε από αυτή το όνομά του γιατί είναι μια «κοινωνία στρογγυλής τραπέζης», όπου η φυλή, το χρώμα, η ηλικία, οι πολιτικές πεποιθήσεις και το κοινωνικό στάτους δεν έχουν θέση.

*Για την αξιόπιστη μέτρηση του δείκτη νοημοσύνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια σειρά από τεστ λογικής, όπου το καθένα ορίζει τη δική του κλίμακα – όλες με βάση το 100, που αποτελεί τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Στην κλίμακα Cattell το όριο εισαγωγής στη Mensa είναι 148, στην κλίμακα Stanford Binet το όριο είναι 132, ενώ στην κλίμακα Wechsler το όριο είναι πάνω από 130.

*Η διεθνής οργάνωση ιδρύθηκε το 1946 στην Οξφόρδη από τον Αυστραλό Ρόλαντ Μπέριλ και τον Αγγλο Λάνσελοτ Γουέρ. Σήμερα αριθμεί περισσότερα από 110.000 μέλη σε όλον τον κόσμο.

* Δύο από τους Ελληνες που έγιναν μέλη της διεθνούς Mensa, μέσω της αγγλικής, ο πρόξενος Μάρκος Δραγούμης και ο εκδότης Ανδρέας Ριζόπουλος, δημιούργησαν το 1979 ένα παράρτημα στην Ελλάδα, για να ιδρυθεί, το 1986, η Εθνική Λέσχη.

*Μεταξύ άλλων, στην ελληνική Mensa λειτουργούν οι ομάδες ειδικού ενδιαφέροντος: παζλ, γρίφων λογικής, εικαστικών-πολιτιστικών εκδηλώσεων, κοινωνικής παρέμβασης, ιατρικής, γενετικής, φυσικής, μαθηματικών, κλασικής μουσικής, Η/Υ και Διαδικτύου, ποδηλάτου και φωτογραφίας.

Οι πιο έξυπνοι άνθρωποι στον κόσμο

Τέρενς Τάο, 38 ετών

Με IQ 230, έκανε πράξεις σε ηλικία δύο χρόνων και είχε γνώση της βασικής αριθμητικής. Στα εννέα μπήκε στο κολέγιο και στα 20 πήρε το διδακτορικό του από το Πρίνστον, για να γίνει στα 24 και
ο νεότερος καθηγητής
του UCLA.

Κρίστοφερ Χιράτα, 31 ετών

Στα 16 του εργαζόταν στη ΝΑSΑ και στα 22 είχε ήδη διδακτορικό στην αστροφυσική από το Πρίνστον. Το παιδί-θαύμα με IQ 225, στα 13 του πήρε και τον τίτλο του νεότερου ανθρώπου που κέρδισε ποτέ χρυσό μετάλλιο στην Παγκόσμια Ολυμπιάδα Φυσικής.

Κιμ Ουνγκ Γιονγκ, 51 ετών

Το παιδί-θαύμα, στην κυριολεξία, με IQ 210, σε ηλικία δύο ετών μιλούσε άπταιστα τέσσερις γλώσσες και στα οκτώ προσκλήθηκε από τη NASA να σπουδάσει στις ΗΠΑ για να φθάσει, ως έφηβος, να δουλεύει
για αυτήν.

Ρικ Ρόσνερ,53 ετών

Με IQ 192, το τελευταίο που θα περίμενε κάποιος να κάνει είναι να γράφει σενάρια για την τηλεόραση. Ή μάλλον όχι το τελευταίο. Γιατί αυτό θα ήταν σερβιτόρος με πατίνια ή γυμνό μοντέλο. Ο συγκεκριμένος, πάντως, τα έχει συμπεριλάβει όλα στο βιογραφικό του.

Γκάρι Κασπάροφ, 50 ετών

Ο κορυφαίος, κατά πολλούς, σκακιστής όλων των εποχών αναδείχθηκε παγκόσμιος πρωταθλητής το 1985 σε ηλικία 22 ετών. Με IQ 190, έχει αφιερωθεί πλέον στην πολιτική, στο γράψιμο και στον ακτιβισμό.

Τζέιμς Γουντς, 66 ετών

Λίγο προτού δεχτεί την υποτροφία από το MIT, κόλλησε το μικρόβιο της ηθοποιίας και επέλεξε να διακριθεί σε αυτόν τον χώρο. Με δύο υποψηφιότητες για Οσκαρ και μία Χρυσή Σφαίρα στην κατοχή του, μεταξύ πολλών άλλων διακρίσεων, δεν τα κατάφερε και άσχημα.
Εχει IQ 180.

Πολ Αλεν,60 ετών

Ο συνιδρυτής της Microsoft κατάφερε να μεταφράσει την ευφυΐα του σε χρήμα. Με IQ 170 και περιουσία που αγγίζει τα 14,2 δισ. δολάρια, συγκαταλέγεται και στους πιο πλούσιους ανθρώπους στον κόσμο.

Τζούντιτ Πόλγκαρ, 37 ετών

Στα 15 της ήταν η νεότερη πρωταθλήτρια σκακιού στην Ιστορία. Ο πατέρας της μεγάλωσε την ίδια και τις αδελφές της με βάση μια πρωτοποριακή εκπαιδευτική μέθοδο, που εκ του αποτελέσματος κρίθηκε επιτυχημένη. Εχει IQ 170.

Σερ Αντριου Γουάιλς, 60 ετών

Εχει IQ 170 και έχει κερδίσει τον πολυπόθητο τίτλο του σερ για τη συμβολή του στα μαθηματικά. Το 1995 ο Βρετανός απέδειξε το τελευταίο Θεώρημα του Φερμά, τον δυσκολότερο μαθηματικό γρίφο στην Ιστορία.

Στίβεν Χόκινγκ, 71 ετών

Με IQ 160, o βραβευμένος καθηγητής έγινε ευρέως γνωστός με τη θεωρητική εργασία του για τις μαύρες τρύπες. Από τότε, μάλιστα, που έστρεψε το ενδιαφέρον του στη γένεση του Σύμπαντος, βοηθά τους απλούς ανθρώπους να γνωρίσουν λίγη από τη μαγεία της αστροφυσικής, εκλαϊκεύοντάς τη.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 10 Μαρτίου 2013