Η ώρα είναι 8.30 το πρωί και η ζωή στο «Κτήμα Μουριές» στη Σκύρο έχει ήδη ξεκινήσει. Οι πρωινοί εθελοντές έχουν βγει από τις σκηνές τους, έχουν τακτοποιήσει τα sleeping bags τους και απολαμβάνουν φέτες ψωμιού με βούτυρο και μέλι κουβεντιάζοντας και γελώντας. Σε λίγα λεπτά πρέπει να σηκώσουν τα μανίκια και να ριχτούν στη δουλειά για τέσσερις ώρες, φροντίζοντας τα σχεδόν πενήντα άλογα που φιλοξενούνται στο κτήμα, με τα 47 από αυτά να ανήκουν μάλιστα στη σπάνια φυλή των σκυριανών αλόγων. «Και να σκεφτείς ότι το 2012, που ξεκινήσαμε το εθελοντικό πρόγραμμα, δήλωσαν συμμετοχή μόλις τρία άτομα. Πλέον, κάθε καλοκαίρι περνούν από το κτήμα πάνω από 70 άνθρωποι από κάθε σημείο του πλανήτη για να μας βοηθήσουν» μου λέει η Μάριον Οφρέ, κοιτώντας σχεδόν με υπερηφάνεια τις περίπου 20 σκηνές του κάμπινγκ των εθελοντών.
Η νεαρή Γαλλίδα είναι ουσιαστικά η ψυχή του κτήματος, έχοντας τα τελευταία χρόνια αφιερωθεί με πάθος στη διάσωση του σκυριανού αλόγου. Για την ύπαρξή του έμαθε για πρώτη φορά μέσα από ένα περιοδικό, όταν ήταν μόλις 12 ετών. Η ίδια άλλωστε μεγάλωσε δίπλα στα άλογα και είναι σήμερα, πέρα από δεινή ιππεύτρια, και δασκάλα ιππασίας. Τι την έφερε λοιπόν στη Σκύρο από τη Βρετάνη; «Μεγάλη ιστορία» λέει γελώντας σε άπταιστα ελληνικά, φροντίζοντας τον Εκτορα, ένα πανέμορφο λευκό σκυριανό άλογο –στη διάρκεια της ξενάγησής μου στη φάρμα, έκπληκτη θα διαπιστώσω ότι η ίδια γνωρίζει το όνομα του κάθε αλόγου ξεχωριστά, ενώ μπορεί να σου παραθέσει με ακρίβεια όλο του το γενεαλογικό δέντρο. «Εν συντομία, στην Ελλάδα αρχικά βρέθηκα μέσω ενός εθελοντικού προγράμματος για την προστασία του μαύρου γύπα στον Εβρο. Αγάπησα όμως τη γλώσσα πολύ. Υστερα ξεκίνησα να σπουδάζω εφαρμοσμένες γλώσσες στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Και ναι, εκεί στο Στρασβούργο, έμαθα εντελώς τυχαία για την ύπαρξη του Μανώλη Τραχανά, ενός Σκυριανού ο όποιος διατηρούσε ταβέρνα στο νησί και ως χόμπι φρόντιζε σκυριανά άλογα. Του τηλεφώνησα λοιπόν με τα κακά ελληνικά που μιλούσα τότε και του πρότεινα να τον βοηθήσω. Και ο Μανώλης με δέχτηκε. Από τα είκοσι άλογα που αρχικά είχε, μαζί με τον Μανώλη δημιουργήσαμε το «Κτήμα Μουριές», έναν Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό που ουσιαστικά λειτουργεί ως χώρος ελεγχόμενης αναπαραγωγής για τη διάσωση του σκυριανού αλόγου».
Κινδυνεύει λοιπόν το σκυριανό αλογάκι; «Ο πληθυσμός του δεν ξεπερνά τα 300 άλογα σε όλον τον κόσμο» εξηγεί η Μάριον. «Τα 200 βρίσκονται εδώ στη Σκύρο και φιλοξενούνται κυρίως στο δικό μας κτήμα και στο κτήμα Skyros Island Horse Trust της Αμάντας Σίμπσον και του Στάθη Κατσαρέλια. Εκτός νησιού τώρα, οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί συναντώνται στην Κέρκυρα, στο ιππικό κέντρο Silvaland της Sylvia Δημητριάδη-Steen, αλλά και σε διάφορες φάρμες στη Σκωτία. Πλέον ελάχιστα ζουν ελεύθερα στο νότιο τμήμα του νησιού στο όρος Κόχυλας, όπως συνήθιζαν παλιά. Ουσιαστικά τα αιγοπρόβατα έχουν «καταλάβει» αυτό το κομμάτι και δεν υπάρχει τροφή για το σκυριανό αλογάκι. Αυτός ήταν μάλιστα ένας από τους λόγους που το είδος απειλήθηκε με εξαφάνιση».
Η ίδια μού μιλάει με πάθος για το σκυριανό αλογάκι. «Πρόκειται για τη μικρόσωμη φυλή equus caballus skyriano, η οποία είναι μοναδική στον κόσμο και αποτελεί μία από τις αρχαίες φυλές αλόγων» εξηγεί. «Κάποτε ζούσε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κατόρθωσε όμως να επιβιώσει τελικά μόνο στη Σκύρο. Το ύψος του φτάνει έως τα 1,15 μ., όμως η ανατομία του σώματός του έχει στοιχεία κανονικού αλόγου, με μακριά και πλούσια χαίτη».
Η κουβέντα μας διακόπτεται, καθώς η πρωινή βάρδια των εθελοντών είναι έτοιμη να πιάσει δουλειά. Πρέπει να ταΐσουν τα άλογα, να τους βάλουν νερό, να καθαρίσουν τα χωράφια από τις ακαθαρσίες και να ετοιμάσουν εκείνα που προορίζονται για βόλτες με τα μικρά παιδιά, αλλά και για τα μαθήματα ιππασίας, που λαμβάνουν χώρα για πρώτη φορά εφέτος στο κτήμα. «Είμαι τόσο χαρούμενη για αυτά τα μαθήματα. Εχουμε πολλά παιδιά εφέτος που αντί να παίζουν σε μια παραλία, καθώς βρίσκονται στο νησί για διακοπές, προτιμούν να έρχονται εδώ και να χτίσουν μια ουσιαστική σχέση με το άλογο –όχι απλά ανεβαίνοντας πάνω του για να πάνε μια μικρή βόλτα» αναφέρει η Μάριον. Την ίδια στιγμή τονίζει πόσο σημαντικά είναι τα έσοδα από τους επισκέπτες για το κτήμα. «Σκεφτείτε ότι το κόστος συντήρησης ενός αλόγου, η τροφή του δηλαδή, αλλά και η στοιχειώδης ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ανέρχονται στα 700 ευρώ τον χρόνο. Η στήριξη από το κράτος είναι μηδενική. Ξεκίνησε ένα πρόγραμμα επιδοτήσεων το 2006 με πενταετή διάρκεια και μόλις δύο χρόνια μετά, το 2008, σταμάτησε. Στηριζόμαστε στα έσοδα από τους επισκέπτες, ενώ έχουμε δημιουργήσει και ένα πρόγραμμα υιοθεσίας, όπου κάποιος μπορεί να πάρει υπό την προστασία του ένα αλογάκι και να μας βοηθήσει εξασφαλίζοντας σημαντικό μέρος των εξόδων του».
Λίγο πιο πέρα η 19χρονη Μέλανι από τη Γαλλία φροντίζει την Ασπασία. Οπως εξομολογείται, είναι το αγαπημένο της άλογο. Η ίδια ήρθε ως εθελόντρια στο κτήμα πριν από περίπου έναν μήνα και σκοπεύει να παραμείνει εκεί μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. «Εμαθα για το «Kτήμα Μουριές» μέσα από την πλατφόρμα πολιτιστικών ανταλλαγών workaway.info. Hθελα μέσω του εθελοντισμού να γνωρίσω μια καινούργια χώρα. Τυχαίνει να γνωρίζω από άλογα, έτσι νομίζω ότι έκανα την ιδανική επιλογή» αναφέρει. Οπως εξηγεί, οι εθελοντές δουλεύουν συνολικά τέσσερις ώρες την ημέρα, είτε στην πρωινή είτε στην απογευματινή βάρδια, έξι ημέρες την εβδομάδα. «Στον ελεύθερο χρόνο μας ανακαλύπτουμε το νησί. Κινούμαστε κυρίως κάνοντας οτοστόπ, καθώς δεν έχουμε αμάξι. Πηγαίνουμε για μπάνιο, το βράδυ στα μπαρ –πριν από μερικές ημέρες έγινε ένα μεγάλο γλέντι στην κεντρική πλατεία του νησιού και χορέψαμε όλοι μαζί».
Η ίδια είναι αποφασισμένη να επιστρέψει στο κτήμα και την επόμενη χρονιά. «Τα σκυριανά αλογάκια είναι τόσο χαριτωμένα, τόσο φιλικά. Μπορεί να μην το πιστέψετε, αλλά μια μέρα, καθώς τα παρακολουθούσα να τρέχουν ελεύθερα στο ηλιοβασίλεμα, δάκρυσα» αναφέρει και με αποχαιρετά καθώς είναι η ώρα του μεσημεριανού φαγητού. Ολοι οι εθελοντές μεσημέρι και βράδυ τρώνε στην κοντινή ταβέρνα «Μουριές» την οποία διατηρεί ο Μανώλης Τραχανάς και είναι γνωστή σε όλο τα νησί για το βραβευμένο λεμονάτο κατσικάκι που σερβίρει.
Η Μάριον με ξεναγεί στο κτήμα. Οι επιβήτορες δεν βρίσκονται μαζί με τις φοράδες. Η αναπαραγωγή είναι ελεγχόμενη, τόσο εξαιτίας του υψηλού κόστους συντήρησης των αλόγων, όσο και γιατί αιμομειξία ανάμεσα σε άλογα που ανήκουν στην ίδια οικογένεια θα δημιουργήσει γενετικά προβλήματα.
Η νεαρή Γαλλίδα μού γνωρίζει τον Ηρακλή, τον Αχιλλέα, την Περσεφόνη, τον Ορφέα και τον πανέμορφο καφέ Μαμπρούκ με τη μαύρη γραμμή στην πλάτη. Ιδιαίτερα αγαπητός, όμως, ανάμεσα στα παιδιά παραμένει ο Εκτορας. «Είναι 20 ετών και έχει «συνταξιοδοτηθεί»» μου εξηγεί η Μάριον χαϊδεύοντάς τον. «Υπάρχουν όμως παιδιά που τον θυμούνται και επιστρέφοντας στο νησί θέλουν να τον ξαναδούν». Μοναδική περίπτωση και αυτή της Ελπίδας. Το μαύρο σκυριανό αλογάκι γεννήθηκε με πρόβλημα στο πίσω πόδι. Ειχε όμως μεγάλη όρεξη για ζωή και η Μάριον και ο Μανώλης δεν ήθελαν να προχωρήσουν σε ευθανασία, όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις. Οταν τελικά έχασε το πόδι της, ο ορθοπαιδικός γιατρός Περικλής Νικόπουλος από τη Θεσσαλονίκη έφτασε στο νησί και έφτιαξε αφιλοκερδώςτο πρώτο προσθετικό μέλος για άλογο στην Ελλάδα.
Ομως το κτήμα έχει και γεννητούρια. Οι μικροσκοπικές Χρυσηίδα και Ιλιάδα γεννήθηκαν τον περασμένο Μάιο. «Δυστυχώς δεν ήμουν εδώ» αναφέρει η Μάριον, η οποία τον χειμώνα μένει στην Αθήνα και εργάζεται ως μεταφράστρια. Αλλωστε στα τέλη Σεπτεμβρίου τα αλογάκια οδηγούνται σε μια τεράστια περιφραγμένη έκταση στο βουνό (η μισή ανήκει στην οικογένεια του Μανώλη Τραχανά και η υπόλοιπη ενοικιάζεται), στην οποία ζουν ελεύθερα και ταΐζονται, για να επιστρέψουν ξανά στο κτήμα στις αρχές της άνοιξης.
Η συζήτηση διακόπτεται με την άφιξη της 23χρονης Σίλιας Ξυπόλυτου. Είναι μία από τις ελάχιστες ελληνίδες εθελόντριες και έρχεται αδιάλειπτα στο κτήμα από το καλοκαίρι του 2016. Φοιτήτρια στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έμαθε για πρώτη φορά για την πρωτοβουλία της Μάριον και του Μανώλη μέσα από μια ομιλία που πραγματοποίησε στο Ιδρυμα ο γεωπόνος και πρόεδρος της Ενωσης Μικρόσωμης Φυλής Αλόγων Σκύρου, Νίκος Κρητικός. Τη ρωτώ τι της αρέσει πιο πολύ στο κτήμα. «Το κλίμα» απαντά. «Μου αρέσει η ζωή με τους εθελοντές, η Μάριον και ο Μανώλης που αγαπούν τόσο τα άλογα. Εδώ είναι και η μεγάλη μου αγάπη, ο Αχιλλέας, ένα ημίαιμο σκυριανό άλογο. Είναι αστείος, έχει μεγάλα αυτιά σε σχέση με το μέγεθος του κεφαλιού του. Μάλιστα η Μάριον τον φωνάζει «γαϊδουράκι»». Για την ίδια η ζωή στο κάμπινγκ δεν είναι δύσκολη. «Εντάξει, δεν έχεις το πουπουλένιο στρώμα. Κοιμάσαι στο sleeping bag. Aλλά τι πειράζει; Εχεις λίγα πράγματα και είσαι ευτυχισμένος, ξεφεύγεις από τους ρυθμούς της πόλης».
Οπως εξομολογείται, έχει κάνει πολλές φιλίες με άλλους εθελοντές. «Κρατήσαμε επαφή με τους περισσότερους. Για παράδειγμα, με τη Μάντι, μια αγγλίδα εθελόντρια που γνώρισα το πρώτο καλοκαίρι. Εχει έρθει τρεις φορές στην Ελλάδα από τότε και βρεθήκαμε και τις τρεις και πάντα η συζήτηση γυρνάει γύρω από το κτήμα. Πέρα από τις δουλειές που κάνουμε, εξερευνούμε το νησί. Εχει ωραία φεστιβάλ, έχει πανηγύρια. Πολλές φορές το βράδυ παίρναμε μπίρες και καθόμασταν στο κάμπινγκ ή πηγαίναμε στην παραλία με κιθάρες».
Λίγο προτού αφήσω πίσω μου το κτήμα, ρωτώ τη Μάριον αν είναι αισιόδοξη σχετικά με τη διάσωση του σκυριανού αλόγου. Μου θυμίζει ξανά ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή μόλις 300 σκυριανά άλογα στον κόσμο. «Για να διασωθεί λοιπόν πρέπει να συνεχιστεί η ελεγχόμενη αναπαραγωγή και ο πληθυσμός του να φτάσει τουλάχιστον τα 1.000 με 2.000 άλογα. Προς το παρόν, αυτό είναι αδύνατον να συμβεί στη Σκύρο, καθώς δεν υπάρχει τροφή για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες. Είτε λοιπόν θα πρέπει να πωληθούν περισσότερα αλογάκια εκτός Σκύρου, είτε θα πρέπει να δοθούν εκτάσεις στο νότιο τμήμα του νησιού, όπου ζούσε παλαιότερα, και σήμερα είναι κατειλημμένες από τα αιγοπρόβατα. Ενα είναι όμως σίγουρο. Εμείς θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να το βοηθήσουμε» καταλήγει, κοιτάζοντας στοργικά τη μόλις τριών μηνών Ιλιάδα.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 26 Αυγούστου 2018.