Τι μου έμαθε το μουντιάλ

Δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει μεγαλώσει με στερεότυπα, γενικεύσεις, μικρούς φανατισμούς και μεγάλες σιγουριές. Γνωρίζω πως ξεκίνησα με μία φράση που αυτοαναιρείται από τις τρεις πρώτες λέξεις της. Αλλά ασκεί μια γοητεία αυτή η προσέγγιση του κόσμου και των πραγμάτων. Είναι ένας πολύ βολικός τρόπος να χωρέσουμε το άρρητο σε λέξεις και την πραγματικότητα στις ήδη διαμορφωμένες φόρμες μας.

Τα Μουντιάλ –και το ποδόσφαιρο γενικά –προσφέρονται για τέτοιου είδους άκοπες ερμηνείες. Οι Βραζιλιάνοι παίζουν το πιο θεαματικό ποδόσφαιρο ως συνεπαγωγή του ταμπεραμέντου αυτού του λαού. Οι Γερμανοί είναι κυνικοί, δεν χαίρονται το παιχνίδι, παίζουν μόνο για να επιβληθούν. Εκαναν και δύο Παγκοσμίους Πολέμους… Οι Ιταλοί είναι τεχνίτες, αλλά και δεν διστάζουν να γίνουν πολύ βρώμικοι προκειμένου να περάσουν ένα νοκ άουτ παιχνίδι. Mαφιόζοι όλοι, τι περιμένεις; Κάποιοι άλλοι ξέρουν να παίρνουν αποτελέσματα γιατί είναι λαός μεθοδικός.

Πρόσφατα έγινε viral o σχολαστικός καθαρισμός της εξέδρας και των αποδυτηρίων από τους Ιάπωνες, η Εθνική Ελβετίας βαφτίστηκε εθνικιστική λόγω των αλβανικών αετών που σχημάτισαν δύο παίκτες της, ενώ οι Κροάτες έχουν ναζιστικό DNA και τραγουδάνε και επιλήψιμα τραγουδάκια στα αποδυτήρια έπειτα από κάθε επιτυχία τους.

Ολα αυτά, βέβαια, είναι αλήθεια, ως γεγονότα, ως παρατηρήσεις συγκεκριμένων περιστατικών και συμπεριφορών υπό συγκεκριμένο πρίσμα σε συγκεκριμένο χρόνο. Απλώς είναι εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία υιοθετούμε διχαστικές λογικές. Γιατί η γενίκευση τελικά εμπεριέχει διχασμό –έστω άθελά μας.

Πιστεύω πως με τους λαούς ισχύει ό,τι και με τους ανθρώπους, τον καθένα μας ξεχωριστά. Κρινόμαστε όταν μας δίνεται η ευκαιρία, ευνοούν οι συνθήκες να βγάλουμε τον εαυτό μας, την ατελή φύση μας, που είναι σχεδόν ίδια σε όλους. Για παράδειγμα, το στερεότυπο πως οι Ελληνες είμαστε ένας φιλειρηνικός λαός να μη θυμηθούμε πόσες φορές στην Ιστορία μας καταρρίφθηκε όταν αισθανθήκαμε δυνατοί… Ή να μη θυμηθούμε πόσο «τακτικοί» ήταν οι Ιάπωνες στα δικά τους στρατόπεδα αιχμαλώτων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν αισθάνονταν πως θα κυριαρχήσουν σε ένα ολόκληρο ημισφαίριο.

Δεν είμαστε τόσο διαφορετικοί –σε όποιο κομμάτι του πλανήτη και να ζούμε –όσο μας αρέσει να υποστηρίζουμε. Σαφώς και υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές και διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά, αλλά ειδικά στον δυτικό κόσμο οι αξίες μας έχουν ομογενοποιηθεί από την κατανάλωση και μόνο κοινών προϊόντων. Εχουμε τα ίδια «θέλω», άρα αυτό μας κάνει ίδιους σε μια ολόκληρη σειρά επιλογών και αξιών.

Ακόμη και αν βασίσει κάποιος αυτές τις θεωρίες του σε ποσοστώσεις ανάμεσα στους λαούς, και πάλι είναι αυθαίρετο. «Δεν μιλάω για όλους, αλλά οι περισσότεροι Γερμανοί είναι έτσι, οι περισσότεροι Ιταλοί είναι έτσι, οι περισσότεροι Ελβετοί είναι έτσι…». Ποιος τους έχει τόσο σωστά μετρημένους;

Η ανάλυση του κόσμου είναι ζόρικο πράγμα. Δεν εξαντλείται σε τσιμενταρισμένες πεποιθήσεις. Ούτε έναν άνθρωπο δεν μπορείς να αποκωδικοποιήσεις πλήρως, πόσο μάλλον ολόκληρους λαούς. Συνήθως παίρνουμε τον κοντινότερο δρόμο, τραβάμε μια ευθεία γραμμή που ενώνει παρατήρηση με συμπέρασμα, αλλά δεν υπάρχουν ευθείες γραμμές παρά μόνον ακανόνιστα σημάδια επάνω σε ένα πολυδιάστατο πεδίο. Δεν βάζεις τάξη σε αυτό το χάος με κοντινές πασούλες, αλλά αναγνωρίζω βεβαίως την ανάγκη μας για τάξη, για μια κάποια κανονικότητα, για απαντήσεις, για κάτι που θα αισθανόμαστε πως το ελέγχουμε κάπως.

Και ναι, τα Μουντιάλ είναι μια μικρή γεωγραφία «εθνικών χαρακτηριστικών», αλλά σε μικρή κλίμακα. Γιατί δυστυχώς –στη νεότερη Ιστορία –κοινά χαρακτηριστικά οι λαοί βγάζουν μόνο στις πολύ κακές ή στις πολύ δύσκολες στιγμές τους. Στις καλές τους στιγμές ανθεί η διαφορετικότητα και το εντελώς ασυντόνιστο, το ανερμήνευτο, το αταξινόμητο, γιατί δεν επικρατεί το επιθετικό ένστικτο του όχλου επάνω στο άτομο, ούτε ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους.

ΥΓ.: To γοητευτικότερο μάθημα ζωής από αυτό το Μουντιάλ είναι ο Γκάρεθ Σάουθγκεϊτ. Είκοσι δύο χρόνια με το στίγμα του μοιραίου που αστόχησε στο πέναλτι στον ημιτελικό του Ευρωπαϊκού το 1996 και στέρησε έναν τελικό από την Αγγλία. Και τώρα, εκείνος που την πήγε τόσο μακριά. Το γοητευτικό είναι πως το ένα δεν σβήνει το άλλο, δεν το αναιρεί, δεν το κάνει να ξεχαστεί. Ο Σάουθγκεϊτ είναι και τα δύο! Τα σωστά μας δεν σβήνουν τα λάθη μας. Είμαστε όλα μαζί.