Αντώνης Φωνιαδάκης: «Η ομορφιά είναι η μεγαλύτερη εμμονή της ανθρωπότητας»

Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος

Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια ευτυχή σύμπτωση, για μια συγκυρία που δεν έχει ουσιαστική ή άμεση σημασία, όμως αξίζει να αναφερθεί. Μερικές ημέρες προτού κάνει πρεμιέρα στο Rex η χοροθεατρική παράσταση «Γαλαξίας» σε σύλληψη, χορογραφία και σκηνοθεσίατου Αντώνη Φωνιαδάκη, ανακοινώθηκε πως ομάδα επιστημόνων κατάφερε να δημιουργήσει τον πρώτο λεπτομερή χάρτη του Milky Way, του γαλαξία στον οποίο βρίσκεται δηλαδή και το δικό μας ηλιακό σύστημα, χρησιμοποιώνταςδύο από τα μεγαλύτερα ραδιοτηλεσκόπια του κόσμου: το 100 μέτρων ραδιοτηλεσκόπιο Effelsberg στη Γερμανία και το 64 μέτρων ραδιοτηλεσκόπιο CSIRO στην Αυστραλία. Για τη δημιουργία του απαιτήθηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο μεμονωμένες παρατηρήσεις και 10 δισεκατομμύρια σημεία δεδομένων.Το θέαμα, ωστόσο, που έχει επιμεληθεί ο κρητικής καταγωγής δημιουργός δεν σχετίζεται βέβαια τόσο στενά με την εξερεύνηση του Διαστήματος, όσο με τα υπαρξιακά ερωτήματα που το Σύμπαν γεννά στον άνθρωπο.

Ο ίδιος το έχει εξηγήσει στο σκηνοθετικό σημείωμά του ως εξής: «Η διαρκής έρευνα στην τέχνη μου με έχει οδηγήσει συχνά σε νέες αναζητήσεις, πειραματικές αναγνώσεις, απρόσμενες συμπράξεις. Η πρώτη συνεργασία του Εθνικού Θεάτρου με την Εθνική Λυρική Σκηνή, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου ως διευθυντής Μπαλέτου της ΕΛΣ, με οδήγησε στην έρευνα της αρχής των πραγμάτων, της «stelliferous era», που σημαίνει κάτι σαν «αστερογενής εποχή». Ο όρος περιγράφει την εποχή του Σύμπαντος που διανύουμε, κατά την οποία η ύλη μετατράπηκε σε αστέρια και γαλαξίες, συνεπώς γεννήθηκαν ο ήλιος μας και το αστρικό σύστημα που τον περιβάλλει. Η παράσταση «Γαλαξίας» επιχειρεί να εξερευνήσει την προσπάθεια του ανθρώπου να ορίσει ό,τι γνωρίζει και ό,τι ερευνά. Μέσα από τις συνθέσεις των Ξενάκη, Λίγκετι, Ταρρίντ, μέσα από τον λόγο των ηθοποιών και την κίνηση των χορευτών, έρχεται αντιμέτωπη με τα μεγάλα ερωτήματα του ανθρώπου, χωρίς να προσπαθεί να δώσει απαντήσεις».

Αυτή η συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Εθνικό Θέατρο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έως και ιστορικής σημασίας, καθώς η Λυρική Σκηνή ιδρύθηκε το 1940, αρχικά ως παράρτημα τουΕθνικού Θεάτρου, και αυτονομήθηκε το 1944. Και είναι η πρώτη φορά από τότε που συνεργάζονται οι δύο κορυφαίοι πολιτιστικοί οργανισμοί της χώρας μας. Η επιλογή του Αντώνη Φωνιαδάκη –που πρόσφατα ανέλαβε καθήκοντα διευθυντή Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής –ως διαχειριστή της υλοποίησης του εγχειρήματος δεν είναι τυχαία. Ο Φωνιαδάκης, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιεράπετρα της Κρήτης, διαθέτει πλούσιο βιογραφικό. Από το 1990 έως το 1992 φοίτησε στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης (ΚΣΟΤ) και πριν από την αποφοίτησή του έλαβε την υποτροφία «Μαρία Κάλλας», για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Σχολή Ρούντρα-Μπεζάρ της Λωζάννης έως το 1994. Ως χορευτής έχει συνεργαστεί με το Μπαλέτο Μπεζάρ Λωζάννης (1994-1996) υπό τη διεύθυνση του Μορίς Μπεζάρ, με το Μπαλέτο της Οπερας της Λυών (1996-2002) υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Λούκου, με το «Saburo Teshigawara / Karas Co.» (2004) υπό τη διεύθυνση του Σαμπούρο Τεσιγκαουάρα, καθώς και με τη δική του ομάδα. Ελαβε το βραβείο «Danza and Danza» ως «Kαλύτερος χορογράφος του 2012» στην Ιταλία για τη χορογραφία «Οι γάμοι στο Maggio Danza» (Μουσικός Φλωρεντινός Μάης), ενώ από το 2003 δημιούργησε τη δική του ομάδα χορού, ονόματι Apotosoma, στη Λυών. Παραγωγές της έχουν παρουσιαστεί σε Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Γερμανία, ΗΠΑ και Βρετανία.

Στην παραγωγή του «Γαλαξία» συμμετέχουν χορευτές του Μπαλέτου της ΕΛΣ, ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου, αλλά και χορευτές σύγχρονου χορού. Σύμφωνα με το πρόγραμμα της παράστασης, αυτή «εκκινεί από την ιδέα του Σύμπαντος και της δημιουργίας του κόσμου: από το τίποτα γεννιέται ο χώρος και ο χρόνος. Μετά τη Μεγάλη Εκρηξη (Big Bang), μια σειρά από φυσικές αντιδράσεις, χημικές ενώσεις, βιολογικές και θερμικές μεταβολές και άλλες διεργασίες οργάνωσαν τα υλικά που προέκυψαν, προκειμένου να δημιουργήσουν τους γαλαξίες, τα αστέρια, τον πλανήτη μας. Το ανθρώπινο ον, καρπός και αυτό τυχαίων οργανικών ενώσεων, ένα ον που δεν αρκείται στον χώρο που τον περιβάλλει και στον χρόνο που του αναλογεί, διερωτάται από την πρώτη νοήμονά του ημέρα ποια είναι η απώτατη καταγωγή του κόσμου του. Πού κρύβεται το μυστικό του Σύμπαντος; Εχει σχέση με το νόημα της ζωής; Οι επιστήμες προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν το πρώτο και οι θρησκείες να δώσουν μια απάντηση στο δεύτερο· οι πρώτες στρέφουν τα μικροσκόπιά τους στα απολιθώματα και τα τηλεσκόπιά τους πέρα ακόμη και από τον Γαλαξία μας, οι δεύτερες συνεχίζουν να εξασκούν πανάρχαιες εκστατικές πρακτικές, οι μεν ψάχνουν το πώς, οι δε το γιατί».

Κύριε Φωνιαδάκη, ποια ήταν η δική σας αφετηρία για την παράσταση «Γαλαξίας»; «Η παράσταση πειραματίζεται πάνω στην ιδέα της απαρχής, της δημιουργίας «εκ του μηδενός». Τόσο απλά. Στην αρχή τουλάχιστον, διότι μετά έπρεπε να πλαισιωθεί η ιδέα εικαστικά, φιλοσοφικά και πνευματικά για να μπορέσω να στηρίξω μια πιο σύνθετη πρόταση. Τελικά συνδύασα την αρχή αυτής της νέας συνεργασίας των δύο οργανισμών με τα μεγάλα ανθρώπινα ερωτήματα: από πού προερχόμαστε, πού ανήκουμε –αν ανήκουμε κάπου. Στη δική μας δουλειά μπορεί να ξεκινάς με μια γενική αίσθηση, όμως δεν υπάρχει χρυσός κανόνας ή μια συγκεκριμένη συνταγή, άρα υπάρχει ένα περιθώριο έρευνας και παιχνιδιού αλλά και ένας μεγάλος φόβος, αφού ποτέ δεν ξέρεις τι θα βγει, πού θα οδηγηθείς. Αρχίσαμε με τους ερμηνευτές να συζητάμε κάποιες έννοιες και μέσα από αυτό το παιχνίδι δημιουργήθηκε ο δικός μας ο γαλαξίας».

Σας γοήτευαν πάντα οι αστερισμοί; «Πάντα με σαγήνευε ο ουρανός. Εχώ πολλές αναμνήσεις από τον νυχτερινό ουρανό από όταν ήμουν μικρός στην Κρήτη· τα βράδια, σε μέρη που δεν υπάρχουν τα φώτα της πόλης και φαίνονται τα αστέρια καθαρά, υπάρχει κάτι παραμυθένιο και μεταφυσικό σε αυτή την εικόνα. Ισως η γοητεία που μου ασκούσε να οφειλόταν στον φόβο του σκοταδιού, σε παραδόσεις του νησιού και οικογενειακές ιστορίες ή και στην επαφή με το ίδιο μου το κορμί σε σχέση με τη φύση. Τα νυχτερινά τοπία τα έχω ταυτίσει και με πολύ προσωπικές στιγμές, ερωτικά ζευγαρώματα κάτω από τον έναστρο ουρανό. Αυτός ο θόλος ήταν μονίμως παρών και δεν μπορούσα να τον αποκωδικοποιήσω όσο κι αν μάθαινα στοιχεία για αυτόν στο σχολείο. Και δεν γοητεύονται όλοι το ίδιο, έχω φίλους που μπορεί να τους δείξω μια εικόνα από τη NASA, για παράδειγμα, και να μην εκδηλώσουν κανένα ενδιαφέρον».

Στην παράσταση αυτή χρησιμοποιείτε, σε συνεργασία με τη δραματουργό Ερι Κύργια, και το στοιχείο του λόγου. Δυσκολευτήκατε να το εντάξετε στις χορογραφίες σας; «Δεν με δυσκόλεψε γιατί τo αντιμετώπισα σαν κομμάτι κίνησης που θα μπορούσε να υπάρχει παράλληλα με την κίνηση των κορμιών, σαν μία άυλη κίνηση, μια ηχητική γραφή».

Ποια από τις φράσεις που ακούγονται στην παράσταση σας συγκινεί πιο πολύ; «Η αγαπημένη μου είναι η εξής: «Beauty! Can’t get over it». Είναι μία από τις φράσεις που δεν σχετίζονται επιστημονικά με το Σύμπαν, αλλά με αγγίζει πολύ. Η ομορφιά είναι η μεγαλύτερη εμμονή της ανθρωπότητας».

Εσείς το νόημα της ζωής το προσεγγίζετε μέσω της δημιουργίας; Αυτή η αναζήτηση σας παρακινεί να συνεχίζετε; «Πιστεύω ότι μπορείς να έχεις χτίσει μια δομημένη οντότητα καλλιτεχνική και να πιστεύεις ότι έχεις βρει τα κλειδιά και τους δρόμους και τα εργαλεία για να δημιουργείς, αυτό όμως που σε παρακινεί να τα κάνεις όλα αυτά είναι πως δεν έχεις ακόμη προσδιορίσει ποιος είσαι, και αναγκάζεσαι να πολεμάς με έννοιες που σε κάνουν να νιώθεις άβολα. Η έρευνα η δημιουργική είναι μια συνεχής επιστροφή σε κάτι που προσπαθούμε να καταλάβουμε για τον εαυτό μας, μέσω ενός έργου βρίσκουμε κάθε φορά κομμάτια της ταυτότητάς μας και παίρνουμε υπόσταση, η δημιουργία σού δίνει την αίσθηση ότι για κάποιον λόγο είσαι εδώ».

Τον ρόλο του διευθυντή του Μπαλέτου της Λυρικής τον παίζετε με ευχαρίστηση; «Μα, πάντα διηύθυνα τα έργα μου. Από τη στιγμή τουλάχιστον που σταμάτησα να είμαι ανδρείκελο στα χέρια κάποιου χορογράφου παίζω τον ρόλο του διευθυντή, το 2003 είχα ιδρύσει και τη δική μου μικρή ομάδα, τώρα είναι τα μεγέθη διαφορετικά, γιατί πρόκειται για έναν μεγάλο οργανισμό. Η αλήθεια είναι πως η ελληνική πραγματικότητα παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες γιατί έλειπα χρόνια από εδώ και έχω βρεθεί ξανά σε ένα πλαίσιο παλιό, γνώριμο και ταυτόχρονα καινούργιο. Το έργο που έχω αναλάβει είναι δύσκολο, επίπονο και κουραστικό, όμως άκρως συναρπαστικό, και ελπίζω να καρποφορήσει».

Πόσο έχει αλλάξει η καθημερινότητά σας από τότε που επιστρέψατε στην Αθήνα; «Δεν έχω καταλάβει κάποια αλλαγή γιατί αυτή τη στιγμή περνάω τη ζωή μου μέσα σε ένα στούντιο ή ένα γραφείο. Δεν κάνω μια δουλειά που σταματάει μόλις φύγω από τη Λυρική. Δεν έχω καταλάβει εμπράκτως τι σημαίνει να είμαι στην Αθήνα, πέρα από κάποιες πρακτικές δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζω στην οργάνωση της δουλειάς μου, γιατί ζω σαν να βρίσκομαι σε μία πόλη που μου έχει αναθέσει μια αποστολή, μια αποστολή που με παθιάζει. Καταλαβαίνω ότι είμαι στην Αθήνα όταν ξυπνάω και έχει ηλιοφάνεια. Καταλαβαίνω ότι είμαι στην Αθήνα επειδή αναγνωρίζω πρόσωπα και ήχους».

Σας ενοχλεί η ελληνική ανοργανωσιά; «Στην Ελλάδα η ψυχή υπερτερεί της οργάνωσης. Το γνωρίζουμε όλοι, δεν είναι ταμπού. Εχουμε μεγάλες βλέψεις, θέλουμε να κάνουμε πολλά, όμως έχουμε κάποιες δομικές ελλείψεις. Χρειάζεται περισσότερο παίδεμα εδώ… Και έξω χρειάζεται παίδεμα, όμως υπάρχει καλύτερος προγραμματισμός και μια κατακτημένη συνέπεια και μεθοδικότητα που διευκολύνουν κάθε φορά τα πράγματα».

Το μέλλον σάς απασχολεί; «Κάθε στιγμή είναι μια καινούργια αρχή. Πιστεύω ότι για να είσαι στο μέλλον πρέπει να βιώνεις πλήρως το παρόν. Δεν ξέρω αν ψάχνω κάποια ολοκλήρωση, γιατί την έχω ταυτίσει με κάτι που τελειώνει. Η ολοκλήρωση με τρομάζει. Το μέλλον το έχω έγνοια, αλλά χωρίς να έχω κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου. Θα ήθελα ιδανικά να υπάρχω σε ένα πλαίσιο ηρεμίας που να μου επιτρέπει να παραμένω ανήσυχος και να μου παρέχει την πολυτέλεια να δημιουργώ παλμούς, κύματα, κραδασμούς».

Σας φοβίζει η φθορά που φέρνει το πέρασμα του χρόνου; «Κάνω χορό, είμαι άνθρωπος του κορμιού. Προφανώς και υπάρχει μια αγωνία για το πώς συνεχίζω καθώς μεγαλώνω, πώς θα μεταφέρω ιδέες και θα συνδιαλέγομαι με νεότερους, οπότε υπάρχει ένα πρακτικό κομμάτι που με απασχολεί από τώρα, αυτό της συντήρησης, και αυτό δημιουργεί ένα άγχος. Δεν θα ήθελα, για παράδειγμα, να καταλήξω χωρίς γόνατα από την πολλή χρήση και να δίνω οδηγίες καθηλωμένος σε μια καρέκλα».

Ποιο είναι το όνειρό σας για το Μπαλέτο της ΕΛΣ; «Το όνειρό μου είναι να μπορέσει η ομάδα να συνδιαλλαγεί με τάσεις, χορογράφους και καλλιτέχνες που θα τη βοηθήσουν να αναβαθμιστεί τεχνικά, ιδεολογικά και καλλιτεχνικά, και να καταφέρουμε να βρεθούμε αντάξιοι με οργανισμούς του εξωτερικού, να μπούμε σε έναν παγκόσμιο χάρτη και να δημιουργήσουμε το δικό μας στίγμα. Δεν γίνονται, βέβαια, αυτά από τη μία ημέρα στην άλλη και δεν ξέρω αν θα έχω την τύχη και τη δύναμη να φτάσω μέχρι το τέλος, όμως η πρόθεσή μου είναι να θέσω τις πρώτες βάσεις για να τα καταφέρουμε».

Γαλαξίας: Θέατρο Rex – Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη» (Πανεπιστημίου 48), από τις 3 Νοεμβρίου και για 16 παραστάσεις.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 29 Οκτωβρίου 2016