Τι σπρώχνει τους ανθρώπους στα πάρκα; Πώς συνδέονται ο μοντερνισμός και ο μινιμαλισμός με το γεγονός ότι τα μεγάλα πάρκα σε ολόκληρο τον κόσμο βρίθουν από μια μυστική ζωή που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ατελείωτες ώρες της «ρυθμισμένης βιοπάλης» μέσα στους αστικούς Λεβιάθαν της μεταβιομηχανικής εποχής; Ο μοναχικός περιπατητής, η ευτυχισμένη οικογένεια, ο χρήστης ναρκωτικών, γιατί όλοι σπεύδουν στα πάρκα; Και τι πιστεύει για την «κοινωνική μηχανική» των πάρκων ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας πάρκων στον κόσμο, ο Πίτερ Γουόκερ, ο άνθρωπος που σχεδίασε –μεταξύ άλλων –το Μνημείο για την 11η Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη; Ο επικεφαλής της εταιρείας PWP, που εδρεύει στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, μίλησε στο BHMAgazino εν όψει της διάλεξής του την προσεχή Πέμπτη 21 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής. Η συζήτηση, φυσικά, ξεκίνησε από το Μνημείο της 11ης Σεπτεμβρίου.
Κύριε Γουόκερ, πού ήσασταν την 11η Σεπτεμβρίου 2001; «Στο Σαν Φρανσίσκο. Με ξύπνησε ένα τηλεφώνημα από τη γυναίκα μου. Ανοιξα την τηλεόραση. Εδειχνε διαρκώς σε επανάληψη την πτώση του ενός Δίδυμου Πύργου».

Ποια ήταν η πρώτη σκέψη σας;
«Βρισκόμουν σε σύγχυση. Το σοκ που αισθάνθηκα μπερδεύτηκε με μια τρομακτική θλίψη».
Μια επίθεση στη Νέα Υόρκη ήταν μέχρι τότε κάτι απίστευτο, κάτι εκτός λογικής. Και όμως, βλέπαμε τους Δίδυμους Πύργους, το έμβλημα της πόλης, να καταρρέουν μπροστά στα μάτια μας… «Ακριβώς. Ηταν μια αναπάντεχη εξέλιξη που σε αποσταθεροποιεί πλήρως».
Και δύο χρόνια μετά αρχίσατε να σχεδιάζετε το Μνημείο… «Ναι. Η ατμόσφαιρα ήταν ακόμη πολύ έντονα φορτισμένη. Εκείνο που προσπαθήσαμε να κάνουμε μέσα από αυτό το Μνημείο στο «Σημείο Μηδέν» ήταν να δείξουμε πώς ένιωσαν οι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο απέναντι στην τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου. Και πώς αισθάνθηκαν οι χιλιάδες οικογένειες που έχασαν δικούς τους ανθρώπους».
Θεωρείστε ηγέτης και πρωτοπόρος στο πεδίο της αρχιτεκτονικής τοπίου σε διεθνές επίπεδο. Τι είναι αυτό που σας κάνει να ξεχωρίζετε; «Τόσο πολλά γεγονότα, αποφάσεις και εξελίξεις στον κόσμο είναι καταστροφικά. Προκαλούν αποσταθεροποίηση. Η δική μου φιλοσοφία ως αρχιτέκτονας τοπίου είναι να δημιουργούμε σταθερότητα. Τα πάρκα και τα σχολεία είναι πόλοι σταθερότητας στον πολιτισμό».

Είναι ο Θεός ο καλύτερος αρχιτέκτονας τοπίου;
«Δεν θα έλεγα όχι. Ωστόσο, ο Θεός μάλλον χρειάζεται λίγη βοήθεια από εμάς. Καλό θα ήταν, για παράδειγμα, να μην καταστρέφουμε τη δουλειά του με την εκβιομηχάνιση…».
Η Ελλάδα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «σημείο μηδέν» του παγκόσμιου καπιταλισμού αφού το επίκεντρο της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης παραμένει στην Αθήνα. Μπορεί η αρχιτεκτονική να βοηθήσει μια κοινωνία να ανακτήσει τις δυνάμεις της; «Δεν νομίζω. Η οικονομική κρίση και η αρχιτεκτονική δημιουργία αντιπροσωπεύουν
αντικρουόμενες δυνάμεις. Η κρίση δεν έχει υπομονή. Είναι σκληρή, ταχύτατη και αδυσώπητη. Η αρχιτεκτονική, από την άλλη πλευρά, αναπτύσσεται μόνο όταν δεν υπάρχει κρίση διότι απαιτεί κεφάλαια και πολιτική συναίνεση».

Στην Αθήνα οι βανδαλισμοί δημοσίων κτιρίων βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, ενώ πρόσφατα ένας ολόκληρος τοίχος του νεοκλασικού κτιρίου του Πολυτεχνείου καλύφθηκε από μαύρα σκαριφήματα. Πώς μπορεί να αλλάξει αυτό το κλίμα παρακμής; «Ολα αυτά τα παράγει η ίδια η κοινωνία όταν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι είναι θυμωμένοι, φτωχοί και άστεγοι. Πρέπει να θεραπεύσετε πρώτα την κοινωνία. Δεν νομίζω ότι μπορείτε να πραγματοποιήσετε έργα τέχνης στο πεδίο του δημοσίου χώρου όταν τόσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες. Η αρχιτεκτονική τοπίου ανθεί όταν η κοινωνία προοδεύει».
Θεωρείστε μινιμαλιστής και μοντερνιστής. Ως μινιμαλιστής, θέλετε να επιτυγχάνετε το μέγιστο με τις ελάχιστες επεμβάσεις και ταυτόχρονα, ως μοντερνιστής, απορρίπτετε όψεις τού χθες προκειμένου να δημιουργήσετε το καινούργιο. Κατά τη γνώμη σας, η απόρριψη του χθες είναι η συντομότερη οδός προς τον μινιμαλισμό; Και τι σημαίνει «απορρίπτω το χθες» όταν ακόμη και το μεταπολεμικό χθες είναι πια μια εκδοχή του μοντέρνου; «Ισως, ως έναν βαθμό, η απόρριψη του χθες να οδηγεί ευκολότερα στον μινιμαλισμό. Πάντως, δεν υποστηρίζω την απόρριψη του χθες στο συναισθηματικό επίπεδο. Ο μοντερνισμός, δηλαδή η αντικατάσταση ενός συστήματος ιδεών με ένα άλλο σύστημα ιδεών, είναι ενσωματωμένος σε όλες τις όψεις της μεταπολεμικής κοινωνίας. Βρίσκεται μέσα στα συστήματα δημόσιας μεταφοράς, βρίσκεται μέσα στην ίδια την εκβιομηχάνιση. Και πράγματι, το μοντέρνο σήμερα μπορεί να είναι η διαρκής επανεφεύρεση του μοντέρνου…».
Ο μοντερνισμός διαλύει διαρκώς το παρελθόν. Και μάλιστα με κάθε τρόπο και σε όλα τα πεδία. «Πράγματι, ο μοντερνισμός δεν έδειξε αρκετό σεβασμό απέναντι στο παρελθόν. Ωστόσο, τόση ασέβεια στο χθες δεν είναι απαραίτητη προκειμένου να υπάρξει το μοντέρνο. Δεν μπορείς να καταργήσεις το παρελθόν. Μου αρέσουν τα επαναστατικά πρότζεκτ, αλλά θα ήθελα περισσότερη λογική μέσα στο καθένα από αυτά».

Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και την πολιτική; Αποδέχεστε ότι ο σχεδιασμός ενός πάρκου είναι μια πολιτική πράξη;
«Δεν μπορείς να σχεδιάσεις χωρίς να πάρεις θέση, όπως δεν μπορείς να σχεδιάσεις εκτός της κουλτούρας η οποία σε περιέχει. Από την άλλη πλευρά, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός αντιπροσωπεύει μια καλλιτεχνική πρωτοβουλία. Είναι ένα νεύμα απέναντι στο μέλλον. Είναι κάτι πιο σύνθετο και πιο πλούσιο από απλώς μια πολιτική πράξη».
Θα σχεδιάζατε για τη Βόρεια Κορέα; «Εάν με ήθελαν και εάν η κυβέρνησή μου το επέτρεπε, ναι, θα σχεδίαζα. Μπορούμε να εργαστούμε πάνω στη θετική όψη αυτής της κουλτούρας. Γιατί όχι;».
Οταν σας ρώτησαν παλαιότερα «τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να επισκέπτονται έναν δημόσιο χώρο ξανά και ξανά», απαντήσατε ότι αυτό έχει σχέση με τη μνήμη, τη μοναδικότητα και τη χρησιμότητα… Θα μπορούσατε να πείτε ότι τα πάρκα προσφέρουν στους ανθρώπους την ελευθερία που δεν έχουν μέσα στο ίδιο τους το σπίτι; «Φυσικά. Ας θυμηθούμε ότι η ιδέα πίσω από το Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης ήταν να δημιουργηθεί ένας δημόσιος χώρος όπου θα περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους οι άνθρωποι οι οποίοι εργάζονται στην πόλη. Οικογένειες συγκεντρώνονται, περπατούν, συζητούν, διαμορφώνουν μνήμες. Διότι μην ξεχνάτε ότι η μνήμη είναι κοινωνική. Πλάθεται μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι».
Ωστόσο, τα πάρκα δεν είναι μόνο ζώνες μιας αθώας και ειδυλλιακής συλλογικότητας. «Σε πολλές κοινωνίες όπου τα σπίτια είναι πολύ μικρά, όπως π.χ. στην Ιαπωνία, τα πάρκα είναι χώροι όπου συναντιούνται τα ζευγάρια. Το πάρκο παίρνει τη θέση του ιδιωτικού χώρου, παίρνει τη θέση του σπιτιού. Και όπως ξέρετε, μέσα σε ένα σπίτι όλα μπορούν να συμβούν…».
Οπως και τα σπίτια, έτσι και τα πάρκα έχουν μυστική ζωή… «Πράγματι, έχουν μυστική ζωή».
Γίνονται τόποι γνωριμιών, τόποι ερωτικών συνευρέσεων, τόποι χρήσης ναρκωτικών. Το ερώτημα είναι, εσείς, όταν σχεδιάζετε ένα πάρκο, λαμβάνετε υπόψη σας αυτές τις χρήσεις; Προσπαθείτε να τις καταπιέσετε, προσπαθείτε να τις συρρικνώσετε και να τις εξαφανίσετε ή μήπως εισάγετε αθόρυβα μέσα στο σχέδιό σας τις προϋποθέσεις προκειμένου να υπάρξουν; «Εχουμε πελάτες που ζητούν πάρκα απαλλαγμένα από τέτοιες χρήσεις. Ζητούν πάρκα που να αστυνομεύονται από την ίδια τη σχεδίασή τους. Θέλουν πάρκα που να είναι εχθρικά απέναντι στις αμφιλεγόμενες χρήσεις. Ωστόσο, δεν μπορώ να πω ότι αυτό είναι το σωστό. Δεν μπορώ να πω ότι ένα πάρκο πρέπει να σχεδιάζεται με αυτόν τον τρόπο. Ενα πάρκο, για να είναι δημοφιλές, πρέπει να υποστηρίζει την ελευθερία». l
info:

«Μια ζωή σχέδιο και δύο μνημεία». Διάλεξη του αρχιτέκτονα τοπίων Πίτερ Γουόκερ. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Πέμπτη 21 Μαΐου, στις 19.00. Είσοδος ελεύθερη, με δελτία προτεραιότητας. Η διανομή των δελτίων αρχίζει στις 17.30.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Μαΐου 2015

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ