Η αμερικάνικη κρίση του 2008 ξεκίνησε από ένα σχετικά μικρό επενδυτικό σοκ, που στην αρχή δεν φάνηκε ότι μπορούσε να προξενήσει τόσο μεγάλη ύφεση, τόσο γρήγορα. Αυτή η δυσαναλογία ήρθε στο κέντρο της οικονομικής έρευνας και η ανάγκη κατανόησης των αιτιών της γέννησε χιλιάδες θεωρίες. Η ανάλυση του Ρικάρντο Καμπαλέρο ξεχώρισε γιατί αντιλαμβανόταν την παγκοσμιότητα του προβλήματος προτείνοντας μια συνολική θεωρία για τις συστημικές κρίσεις. Ο Καμπαλέρο, πρώην πρόεδρος του Οικονομικού τμήματος του ΜΙΤ, κάτοχος της έδρας Ford στο πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, είναι από τους κορυφαίους Αμερικάνους οικονομολόγους, αν και μετανάστης κι αυτός από τη Χιλή. Από τους γνωστότερους μακροικονομολόγους παγκοσμίως έχει ερευνήσει για χρόνια τις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις και έχει καταλήξει στο ότι η ακόρεστη ανάγκη για ασφαλείς μηχανισμούς χρέους οδήγησαν στην δημιουργία περιουσιακών στοιχείων (assets) που πληρούσαν μεν τις τεχνικές απαιτήσεις της βαθμολόγησης ως ΑΑΑ, αλλά δεν μπορούσαν τελικά να αντέξουν μακροοικονομικές, συστημικές πιέσεις. Αν η παγκόσμια οικονομία απαντάει στην έλλειψη ασφαλών επενδύσεων απλώς με την εφεύρεση τους, τότε η Ελλάδα και γενικά ο Ευρωπαϊκός Νότος ήταν κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις. Οπως και ο Πολ Κρουγκμαν έχει κατακρίνει και αυτός τους συναδέλφους του για την ανάπτυξη τέλειων μαθηματικών μοντέλων που στερούνται εμπειρικών δεδομένων και ουσιαστικά απομονώνουν την οικονομική επιστήμη από την ανθρώπινη εμπειρία. Για την κρίση στην Ευρωζώνη πέρσι είχε επισημάνει τα οφέλη της απόλυτης ισοτιμίας δολαρίου και ευρώ. Πλέον, και ιδιαίτερα για τη χώρα μας, οι εκτιμήσεις του παρότι αυστηρά λογικές, δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες.
Θεωρείτε ότι η λιτότητα είναι η λύση για την κρίση στην Ελλάδα;
Η λιτότητα δεν είναι λύση, αλλά η παρενέργεια μια τεράστιας κρίσης. Για να σας δώσω μια αναλογία, οι περισσότερες κλινικές αποτοξίνωσης είναι πολύ λιτές. Αυτός δεν είναι ο στόχος τους, αλλά είναι χαρακτηριστικό αυτών των κέντρων, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι που πέφτουν στον αλκοολισμό, βιώνουν ταυτόχρονα οικονομικές δυσκολίες. Η τελική αγωγή είναι όμως αυτή που θα θεραπεύσει και όχι οι συνθήκες στις οποίες συμβαίνει. Αν η Ελλάδα μπορούσε να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της και να αντιμετωπίσει την διαδεδομένη διαφθορά και φοροδιαφυγή, τότε θα υπήρχε λιγότερη ανάγκη για παρατεταμένη νοσηλεία στο λιτό κέντρο αποτοξίνωσης. Αντιθέτως, αν αυτά τα βασικά προβλήματα δεν αντιμετωπιστούν γρήγορα, τότε η οικονομική κατάσταση του ασθενή θα χειροτερέψει και θα χρειαστεί να μεταφερθεί σε ακόμα λιτότερο κέντρο. Είναι μια τρομακτική καθοδική περιδίνηση.
Ποια θα πρέπει να είναι η κατεύθυνση για ανάπτυξη στην Ευρωζώνη;
Δυστυχώς δεν είμαι τόσο αισιόδοξος για μια γρήγορη ανάκαμψη. Μέρος του προβλήματος της Ευρώπης είναι ότι είναι πλούσια, επομένως έχει την δυνατότητα να καθυστερεί με συζητήσεις για το πώς πρέπει να προχωρήσει. Η Ιαπωνία είναι επίσης το τέλειο παράδειγμα αυτού του προβλήματος. Χωρίς αμφιβολία ο κόσμος έχει αλλάξει με την ανάπτυξη της Κίνας και άλλων χωρών. Αυτό προσφέρει νέες ευκαιρίες, αλλά απαιτεί την ευελιξία να αναδιανέμεις πόρους γρήγορα σε πιθανώς επικερδείς βιομηχανίες. Το Ευρωπαϊκό θεσμικό σύστημα, και ιδιαίτερα αυτό της Νότιας Ευρώπης δεν είναι καλά προσαρμοσμένο σε αυτό τον κόσμο.
Ποιες πρωτοβουλίες πρέπει να αναπτύξει η ΕΚΤ για την σταθεροποίηση της Ευρωζώνης;
Η ΕΚΤ έχει κάνει θαυμάσια δουλειά προσφέροντας ρευστότητα όπου χρειάζεται. Το ελληνικό οικονομικό σύστημα για παράδειγμα θα είχε καταρρεύσει τελείως αν δεν υπήρχε η βοήθεια της ΕΚΤ. Το πρόγραμμα Οριστικών Οικονομικών Συναλλαγών είναι επίσης μια καλή συμφωνία ασφάλειας. Αλλά η ΕΚΤ δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις απαραίτητες πραγματικές ρυθμίσεις, μπορεί μόνο να αγοράζει χρόνο και να μειώνει τον οικονομικό πανικό που συνοδεύει αυτές τις μεταβάσεις.
Εχετε υποστηρίξει την ισοτιμία 1:1 ευρώ- δολαρίου ως λύση για την Ευρώπη. Είναι ρεαλιστικό πλέον;
Αν συμβεί χωρίς να είναι το αποτέλεσμα ενός μεγάλου τραπεζικού πανικού θα είναι καταπληκτικά νέα για την Ευρώπη. Αλλά δεν είναι πιθανό γιατί και η Αμερική είναι σε κακή κατάσταση αυτή την εποχή.
Η αμοιβαιοποίηση του χρέους είναι η λύση για την αντιμετώπιση της κρίσης;
Δεν νομίζω ότι θα συμβεί. Ισως κάποια μέρα ως πιο σταθερή βάση για το μέλλον, αλλά δεν πιστεύω ότι θα εφαρμοστεί για να αντιμετωπίσει την κρίση. Θα σήμαινε τη μεταφορά τεράστιων ποσών από το Βορρά προς το Νότο. Αυτό θα συναντούσε πολιτικά εμπόδια από τους Βόρειους πριν αυτά τα ποσά μπορέσουν να φτάσουν τα επίπεδα που θα ήταν ικανά να λύσουν το πρόβλημα.
Αμερικάνοι οικονομολόγοι όπως ο Κρούγκμαν και ο Στίγκλιτς προτείνουν διαφορετικές λύσεις για την Ευρώπη από την κυρίαρχη γερμανική άποψη. Ποια είναι η δική σας θέση για τις Νεο-Κεϋνσιανές μεθόδους αντιμετώπισης της κρίσης;
Επιστρέφω στην αναλογία με το κέντρο αποτοξίνωσης. Υπάρχει ο κίνδυνος το κέντρο να γίνει τόσο λιτό, ώστε σε ένα σημείο ο ασθενής να παρατήσει την αγωγή, με τα προφανή αποτελέσματα. Στην αρχή θα νιώθει χαρούμενος, και μπορεί και να παραμείνει νηφάλιος για λίγες εβδομάδες, αλλά οι πιθανότητες είναι ότι πάλι θα υποτροπιάσει. Προφανώς οι κοινωνίες είναι πιο πολύπλοκες από έναν ασθενή, γιατί δεν είναι όλοι στο ίδιο κέντρο, και οι εσωτερικές μετατοπίσεις γίνονται το κέντρο της πολιτικής συζήτησης. Τελικά το θέμα είναι πάντα τα οφέλη μιας δραστικής, εντατικής θεραπείας “μαχαίρι” και της επιμονής του ασθενή να παραμείνει σε αυτή.
Πιστεύετε ότι η κυβέρνηση Ομπάμα θα πιέσει την Ευρώπη προς λύσεις σαν το αμερικάνικο πακέτο τόνωσης της ανάπτυξης;
Η κυβέρνηση έχει πάρα πολύ δουλειά στο να αντιμετωπίσει το δικό της οικονομικό ανήφορο. Μην περιμένετε βοήθεια από εδώ.
Θεωρείτε ότι μέτρα όπως η μείωση των επιτοκίων δανεισμού μπορούν να αποδώσουν ή ότι απλώς παρατείνουν την περίοδο πριν από μία χρεοκοπία;
Δεν βλέπω καμία περίπτωση, εκτός από ένα θαύμα ανάπτυξης ή μια παρατεταμένη περίοδο ευρωπαϊκού πληθωρισμού, να μπορέσει η Ελλάδα να αποπληρώσει το χρέος της. Ηταν προφανές από την αρχή και παραμένει. Εναπόκειται στην Ελλάδα και τους Ευρωπαίους εταίρους της να αποφασίσουν πώς θα διαρθρώσουν και θα μοιράσουν χρονικά την αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους.
Θα ήταν καλύτερο για την Ελλάδα να επιστρέψει στη δραχμή;
Για να λύσει τι; Ναι θα μπορούσατε να ανακτήσετε ανταγωνιστικότητα γρήγορα, αλλά θα καταστρέφατε το οικονομικό σας σύστημα, και θα περνάγατε ακόμα βαθύτερη κρίση βραχυπρόθεσμα. Η επιστροφή στη δραχμή μπορεί να γίνει, αλλά θα ήταν χαοτική και όχι το αποτέλεσμα μιας ώριμης και σχεδιασμένης απόφασης.
Οι πολιτικές επιλογές στην Ευρώπη έχουν συμμετάσχει στην μεγέθυνση της κρίσης;
Μέρος του προβλήματος ήταν ότι στην αρχή η Ευρώπη και το ΔΝΤ αντιμετώπισαν την κρίση ως το αποτέλεσμα παράλογων κερδοσκοπικών επιθέσεων και όχι ως πρόβλημα φερεγγυότητας και ανταγωνιστικότητας. Πήρε πάρα πολύ χρόνο στους πολιτικούς να κάνουν τη σωστή διάγνωση. Τώρα που την έκαναν καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις και ότι απαιτούνται πραγματικές ρυθμίσεις και προσαρμογές. Δεν λύνεται με φωνασκίες με την ελπίδα οι αγορές να επανέλθουν. Είναι ένα πραγματικό πρόβλημα που θα χρειαστεί τεράστιες θυσίες και πόρους για να λυθεί. Η πολιτική αυτής της διαδικασίας είναι πολύ πιο σύνθετη από την πολιτική των ρητορικών λόγων.
