Ζωντανό σύμβολο της πολιτικής ανυπακοής και του ανήσυχου οικολογικού πνεύματος, ο Ζοζέ Μποβέ, ο διάσημος γάλλος ακτιβιστής και ευρωβουλευτής του σχηματισμού Ευρώπη-Οικολογία & Πράσινοι, είναι ένας άνθρωπος που ζει, αναπνέει και τρέφεται με δράση και έργο. Μεταξύ Στρασβούργου και Βρυξελλών, αμέσως μετά την κινητοποίηση που διοργάνωσε στο Παρίσι ενάντια στην εξόρυξη φυσικού αερίου από σχιστόλιθο και λίγο προτού περπατήσει, ντυμένος με μαύρο σμόκιν, στο κόκκινο χαλί του Φεστιβάλ των Καννών για την προβολή της ταινίας-ντοκυμαντέρ «Ολοι στο Λαρζάκ» στην οποία συμμετέχει, ο σύγχρονος Γαλάτης μάς μιλάει, με την προσήνεια και την άνεση που τον διακρίνουν, για την πυρηνική ενέργεια, την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική κρίση, για τα μεταλλαγμένα προϊόντα, τις χώρες του Νότου, το εμπόριο, την ανυπακοή, το Ευρωκοινοβούλιο, τη Γαλλική Αριστερά, τη Μαρίν Λεπέν, τον Βικτόρ Ουγκό και την ουτοπία.

Ζοζέ Μποβέ, διοργανώσατε πρόσφατα στο Παρίσι διαδήλωση διαμαρτυρίας κατά της εξόρυξης φυσικού αερίου από σχιστόλιθο. Πότε άρχισε αυτή η κινητοποίηση; «Η διαδήλωσή μας μπροστά στο γαλλικό κοινοβούλιο αποτελεί συνέχεια της κινητοποίησης που αρχίσαμε τον περασμένο Δεκέμβριο ενάντια στις άδειες που είχαν δοθεί για εξερεύνηση του υπεδάφους και εντοπισμό φυσικού αερίου από σχιστόλιθο. Η χρησιμοποιούμενη τεχνική είναι καταστροφική για το περιβάλλον, αφού καταφεύγει στη διοχέτευση εκατομμυρίων λίτρων νερού με άμμο και χημικά προϊόντα στο υπέδαφος. Χάρη, λοιπόν, στις κινητοποιήσεις που διοργανώσαμε στις περιοχές όπου δόθηκαν τέτοιες άδειες στις βιομηχανίες, αλλά και χάρη στις διαμαρτυρίες των τοπικών αρχών, η Βουλή αποφάσισε να συζητήσει την ψήφιση ενός νόμου που θα απαγορεύσει την τεχνική αυτή».

{{{ moto }}}

Ενα άλλο είδος ενέργειας, η πυρηνική, θεωρούνταν μέχρι πρόσφατα μη επιβαρυντική για το περιβάλλον. Ποια είναι η στάση της Ευρώπης σήμερα σε σχέση με το θέμα αυτό;
«Η κάθε χώρα έχει διαφορετική ευαισθησία στο συγκεκριμένο θέμα. Η Γερμανία και η Γαλλία, για παράδειγμα, δεν ακολουθούν την ίδια λογική σε σχέση με αυτό. Στη Γερμανία, όταν η Ανγκελα Μέρκελ κέρδισε τις εκλογές και αποφάσισε να ενθαρρύνει την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας, υπήρξαν αμέσως αντιδράσεις. Μετά, βέβαια, από τα προβλήματα με τη Φουκουσίμα, οι κινητοποιήσεις αυξήθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες κατέβηκαν στους δρόμους και οι οικολόγοι κέρδισαν τις εκλογές στην πιο βιομηχανική περιοχή της χώρας. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι στη Γερμανία το ζήτημα της πυρηνικής ενέργειας αποκρυσταλλώνει και τις σχέσεις ισχύος μεταξύ των κομμάτων. Στη Γαλλία, για πρώτη φορά τα τελευταία 30 χρόνια, τα πράγματα φαίνεται ότι αρχίζουν να αλλάζουν. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι η εξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια είναι επικίνδυνη και είναι όλο και περισσότεροι αυτοί που πιστεύουν ότι οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η χρήση αυτής της μορφής ενέργειας είναι πιο σημαντικοί από τα οφέλη της. Μάλιστα, το θέμα συζητείται πλέον και από τα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα. Εμείς ζητούμε την αποδέσμευση από την πυρηνική ενέργεια. Ζητούμε μια γενικότερη συζήτηση για τα ενεργειακά θέματα, για τον έλεγχο παραγωγής της, για την καλύτερη κατανάλωση και χρήση της, καθώς και για την ανάπτυξη της ενεργειακής ανακύκλωσης. Θεωρούμε ότι πρέπει να γίνει δημοψήφισμα στη Γαλλία, ώστε το σύνολο των Γάλλων να μπορέσει να εκφραστεί και να πει αν είναι υπέρ της απαλλαγής από την πυρηνική ενέργεια. Αυτή η ιδέα βρίσκεται σε εξέλιξη και αφορά όλο και μεγαλύτερη μερίδα πολιτών».

Μιλήσατε πριν για κατανάλωση. Πιστεύετε ότι η σημερινή κρίση συνδέεται με τη σπατάλη των φυσικών πόρων και με τη σπατάλη γενικότερα;
«Η κρίση είναι απόρροια ενός συνόλου πραγμάτων. Σήμερα βρισκόμαστε σε κρίση κοινωνική, οικονομική και οικολογική. Η κοινωνική κρίση δεν θα ξεπεραστεί, αν δεν ξεπεραστεί η οικολογική κρίση. Πρέπει, λοιπόν, να σκεφτούμε την αλλαγή της οικονομίας, των πρακτικών παραγωγής και κατανάλωσης, γιατί βρισκόμαστε σε έναν κόσμο πεπερασμένο και τα όρια του πλανήτη, αν προσθέσει κανείς και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους όπως το φαινόμενο του θερμοκηπίου, μας υποδεικνύουν την ανάγκη αλλαγής μοντέλου. Και αυτό επίσης είναι κάτι που βρίσκεται σε εξέλιξη. Καταλαβαίνουμε όλο και καλύτερα ότι πρέπει να ανακατανείμουμε διαφορετικά τον πλούτο, να παράγουμε και να καταναλώνουμε διαφορετικά».

Πολλοί υπερασπίζονται την ανάπτυξη των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, λέγοντας ότι αυτό θα βοηθήσει να τραφούν οι χώρες του Τρίτου Κόσμου. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;
«Φυσικά και όχι! Τα μεταλλαγμένα προϊόντα δημιουργήθηκαν από μεγάλες εταιρείες όπως η Μονσάντο, όχι για να βοηθήσουν τον Τρίτο Κόσμο αλλά για να πουλήσουν περισσότερα εντομοκτόνα και να αποκτήσουν το μονοπώλιο των σπόρων. Ποτέ δεν θα δούμε τα προϊόντα αυτά να συμβάλλουν στην εξάλειψη της πείνας, αφού το πρόβλημα είναι κυρίως οικονομικό. Ο καλύτερος τρόπος καταπολέμησης της πείνας στον πλανήτη είναι να επιτραπεί στους αγρότες των χωρών του Νότου να αναπτύξουν τη δική τους γεωργία, να προστατεύσουν τη δική τους αγορά αγροτικών προϊόντων και να τρέφονται με αυτά. Τα μεταλλαγμένα αφορούν μεγάλες εξαγώγιμες καλλιέργειες προϊόντων όπως το καλαμπόκι ή η σόγια, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με τις αγροτικές καλλιέργειες των χωρών αυτών».

Πιστεύετε, δηλαδή, ότι πρέπει να αναπτυχθεί η τοπική παραγωγή και κατανάλωση…
«Ναι. Παράλληλα με την αλλαγή τρόπου ανάπτυξης πρέπει να παράγουμε και να καταναλώνουμε σε τοπική κλίμακα. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να καλυφθούν οι ανάγκες των ανθρώπων, αλλά και για να καταπολεμηθεί η ενεργειακή σπατάλη από τη μεταφορά των προϊόντων από τη μία ήπειρο στην άλλη με πλοίο ή αεροπλάνο. Πρόκειται για κάτι εντελώς παράλογο. Η τοπική παραγωγή, λοιπόν, είναι ένα από τα μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βγούμε από την κρίση και για να επιτρέψουμε στις χώρες του Νότου να έχουν το δικό τους μέλλον».

Για να επιτευχθεί όμως αυτό χρειάζεται σημαντικές εκπαιδευτικές και ενημερωτικές εκστρατείες, ώστε να αλλάξουν οι διατροφικές συνήθειες των πολιτών των ανεπτυγμένων χωρών…
«Αυτό αποτελεί μέρος του έργου που πρέπει να επιτευχθεί μέσα από τη σχολική και κοινωνική εκπαίδευση, αλλά και από την κινητοποίηση ενάντια στις μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων. Από τη στιγμή που σήμερα ευνοείται και υποστηρίζεται το εμπόριο, οι κανόνες που έχουν θεσπιστεί από τον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου το ενισχύουν με τρόπο εντελώς παράλογο εις βάρος της παραγωγής σε τοπική κλίμακα. Οι εκτάσεις γης που χρησιμοποιούνται σήμερα για τις εξαγωγές θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη της γεωργίας των χωρών του Νότου».

Ο πολίτης πώς μπορεί να συμβάλει σε αυτό πρακτικά;
«Πιστεύω ότι συχνά τα πράγματα γίνονται μέσα από την παιδεία της δράσης. Σε πολλές χώρες δημιουργούνται δίκτυα άμεσων σχέσεων ανάμεσα σε αγρότες και καταναλωτές. Οταν λοιπόν ευνοούνται αυτά τα δίκτυα, όταν ευνοούνται οι αγορές μικρών αποστάσεων και η απευθείας πώληση των προϊόντων, περνάμε σε έναν άλλον τρόπο διατροφικής οργάνωσης και επιλογής τροφίμων. Παράλληλα, πρέπει να καταγγέλλουμε τον ρόλο των μεγάλων δικτύων διανομής που ενισχύουν την επιθυμία των ανθρώπων να καταναλώνουν ό,τι θέλουν και όποτε θέλουν, γιατί οι πιο ευάλωτοι οικονομικά βρίσκονται συχνά με λογαριασμούς πολύ υψηλούς, τη στιγμή που θα μπορούσαμε να μειώσουμε το κόστος διατροφής μέσα από την άμεση πώληση και την ανάπτυξη διαφορετικών σχέσεων ανάμεσα σε παραγωγούς και καταναλωτές».

«Το όνομά σας έχει ταυτιστεί με την έννοια της πολιτικής ανυπακοής – «πολιτικής», με την έννοια του πολίτη. Ποια είναι τα όριά της και πώς μπορεί αυτή να λειτουργεί στο πλαίσιο της Δημοκρατίας χωρίς να καταστρέφει τον κοινωνικό ιστό;
«Μα η πολιτική ανυπακοή αποτελεί μέρος της Δημοκρατίας! Οταν όλες οι άλλες δημοκρατικές διαδικασίες έχουν εξαντληθεί και η αλλαγή δεν μπορεί να έλθει από τα παραδοσιακά δημοκρατικά μέσα, οι πολίτες έχουν χρέος να αναλάβουν προσωπικά τις ευθύνες τους και να δράσουν “με ανυπακοή” για να αλλάξουν τα πράγματα. Ολοι οι μεγάλοι αγώνες πολιτικής ανυπακοής έγιναν σύμφωνα με δημοκρατικούς κανόνες σε χώρες δημοκρατικές. Ως μέσο μπορεί βέβαια να χρησιμοποιηθεί και από μη δημοκρατικά καθεστώτα, αλλά γενικά η αρχή αυτή αποτελεί ένα από τα εργαλεία της Δημοκρατίας. Επειτα, η πολιτική ανυπακοή επιβάλλει έναν συγκεκριμένο αριθμό κανόνων, όπως το να δρα κανείς επώνυμα, να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του, άρα και τις συνέπειές τους, ακόμη και αν πρόκειται να διωχθεί και να φυλακιστεί. Επιπλέον, απορρίπτει τη χρήση βίας».

Αισθάνεστε να έχετε επηρεαστεί από τη συμμετοχή σας στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας το 2007 ή στο Ευρωκοινοβούλιο, τους δύο αυτούς θεσμούς που είναι μέρος του συστήματος που προσπαθείτε να πολεμήσετε ή να βελτιώσετε;
«Με την Ευρώπη-Οικολογία κάναμε την επιλογή να προσφέρουμε αυτήν την εναλλακτική, γιατί δεν θέλουμε απλώς να ακολουθούμε μια λογική διαμαρτυρίας ή καταγγελίας, αλλά και μια λογική δράσης για να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Για μένα αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό και αισθάνομαι απόλυτα μέσα στο στοιχείο μου όταν υπερασπίζομαι στο Ευρωκοινοβούλιο κάποιο θέμα που έχει σχέση με τη γεωργία, με τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα ή το διεθνές εμπόριο. Ολα αυτά αποτελούν μέρος της συνολικότερης δράσης μου. Παράλληλα, βέβαια, φροντίζω να μην παραμελώ την άλλη πλευρά της, που είναι η κινητοποίηση».

Μια και μιλάμε για πολιτικά σχήματα και εκλογές, πώς βλέπετε την ενότητα της Αριστεράς εν όψει της επικείμενης προεκλογικής περιόδου στη Γαλλία;
«Κοιτάξτε. Το τοπίο είναι αρκετά ξεκάθαρο. Υπάρχουν το Σοσιαλιστικό Κόμμα, η Αντικαπιταλιστική Αριστερά και βέβαια οι Οικολόγοι που αποτελούν μια οικογένεια εντελώς ξεχωριστή, η οποία θέτει ταυτόχρονα ζητήματα κοινωνικής και οικολογικής κρίσης, μιλάει για ανακατανομή του πλούτου, για διαφορετικούς τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης και για εξάντληση των φυσικών πόρων. Αυτοί είναι οι τρεις ξεκάθαροι πόλοι της Αριστεράς, οι οποίοι θα μπορούσαν να συναντηθούν γύρω από ένα κοινό σχέδιο δράσης στην περίπτωση ανάδειξης μιας αριστερής κυβέρνησης στις προεδρικές και στις νομοθετικές εκλογές. Ολα αυτά, βέβαια, θα πρέπει να βασίζονται σε ένα πρόγραμμα το οποίο θα αποφασιστεί συλλογικά πριν από τις εκλογές. Για μένα σημασία έχει να καθήσουμε όλοι μαζί γύρω από το ίδιο τραπέζι και να καταστρώσουμε αυτό το κοινό πρόγραμμα ως εναλλακτική στην πολιτική του Σαρκοζί. Στη συνέχεια, οι εκλογείς θα αποφασίσουν ποιοι θα είναι οι υποψήφιοι καθενός από τους τρεις σχηματισμούς. Δεν πρέπει να κάνουμε τα πράγματα ανάποδα. Σημασία έχει τι θα κάνουμε αν εκλεγούμε και σε ποιο σχέδιο αλλαγής ανήκουμε».

Θεωρείτε ότι η συσπείρωση είναι περισσότερο αναγκαία σήμερα που παρατηρείται άνοδος ακραίων συντηρητικών σχηματισμών, όπως το κόμμα της Μαρίν Λεπέν;
«Η αλήθεια είναι ότι τα παραδοσιακά πολιτικά μοντέλα έχουν πτωχεύσει. Οι άνθρωποι αισθάνονται όλο και πιο ευάλωτοι μέσα στην κοινωνική κρίση, στην ανεργία, στους χαμηλούς μισθούς, στις υποσχέσεις των πολιτικών που συχνά δεν τηρούνται. Ολα αυτά έχουν αποτέλεσμα την απόρριψη της πολιτικής και σπρώχνουν τους ανθρώπους προς ιδεολογίες και σχηματισμούς, όπως το Εθνικό Μέτωπο. Γι’ αυτό λέω ότι τα λόγια δεν αρκούν. Πρέπει να δράσουμε και να καταλάβουμε ότι δεν είναι λύση να κλεινόμαστε στον εαυτό μας και στη χώρα μας. Είναι μια λάθος απάντηση στη σημερινή κρίση. Πρέπει να πολεμάμε τέτοια ρεύματα λαϊκισμού που παρατηρούνται στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Οι ξένοι και οι μετανάστες δεν είναι εχθροί μας. Δεν μας απειλούν. Είναι άνθρωποι με δύο κουλτούρες, που φέρουν κάτι συμπληρωματικό. Είναι πολύ επικίνδυνη η λογική του αποδιοπομπαίου τράγου, η οποία εξάλλου έχει πολύ συχνά χρησιμοποιηθεί από φασιστικά ή δικτατορικά καθεστώτα».

Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε αν έχουν υπάρξει στιγμές στην πορεία σας που σας έχουν κάνει να αισθάνεστε σαν τον Δον Κιχώτη.
«Συχνά δίνουμε την εντύπωση ότι είμαστε μόνοι, γιατί οι άλλοι μάς βλέπουν ως μειοψηφία. Εγώ είμαι στρατευμένος πολίτης, γιατί είμαι πεπεισμένος ότι αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να ακολουθήσουμε. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συχνά οι αγώνες διαρκούν πολύ καιρό προτού καταλήξουν κάπου. Οταν ήμουν νέος αγωνίστηκα με τους συντοπίτες μου δέκα ολόκληρα χρόνια μέχρι να καταφέρουμε να εμποδίσουμε τον στρατό να πάρει τη γη και τα χωράφια μας στο Λαρζάκ όπου ζω. Παλέψαμε 12 ολόκληρα χρόνια μέχρι να πετύχουμε το μορατόριουμ για τα μεταλλαγμένα προϊόντα. Οταν τον Δεκέμβριο αρχίσαμε τον αγώνα ενάντια στο φυσικό αέριο από σχιστόλιθο, κανείς δεν ήξερε περί τίνος πρόκειται και μέσα σε έξι μήνες υπήρξε μεγάλη συνειδητοποίηση από μέρους της κοινής γνώμης. Δεν ξέρω βέβαια πόσο χρόνο θα κρατήσουν οι κινητοποιήσεις μέχρι να σιγουρευτούμε ότι δεν θα γίνουν εξορύξεις. Ισως σε μερικούς μήνες να σας πω ότι δεν υπάρχει πλέον κανένας κίνδυνος. Ισως σε πέντε χρόνια από τώρα να συνεχίζουμε τον αγώνα. Η διάρκεια δεν έχει σημασία. Θέλει χρόνο για να καταλάβει ο κόσμος το μέγεθος και τη σημασία ενός προβλήματος και να αλλάξουν τα πράγματα».

Και κάποια στιγμή, αυτό που κάποτε φαινόταν ουτοπικό να γίνει πραγματικότητα…
«Ακριβώς. Ο Βικτόρ Ουγκό δεν έλεγε ότι η ουτοπία τού σήμερα είναι η πραγματικότητα τού αύριο;».

Είστε, λοιπόν, αισιόδοξος…
«Ισως να είμαι ένας άνθρωπος αισιόδοξος που δεν αγνοεί την πραγματικότητα. Ισως πάλι να είμαι ένας άνθρωπος απαισιόδοξος που δεν μένει αδρανής. Αυτό που σίγουρα ξέρω είναι ότι πάντα θα αγωνίζομαι για να αλλάξουν τα πράγματα. Οσο χρειαστεί. Το σημαντικό είναι να μη χάνει κανείς από τα μάτια του τον στόχο».

* Αυτή η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο ΒΗΜagazino στις 5 Ιουνίου 2011.