Η Μις Μαρπλ έχει άνοια

Καλύτερο λογοτεχνικό ντεμπούτο. Το βιβλίο «Χάρτινη Μνήμη» της Έμα Χίλι κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μίνωας

Σε έναν κόσμο που μια boomer granny (=γιαγιά της μεταπολεμικής γενιάς των baby boomers), η 67χρονη Χίλαρι Κλίντον, είναι το φαβορί για το χρίσμα των Δημοκρατικών στις προεδρικές εκλογές το Νοέμβριο του 2016 στις ΗΠΑ, όλα μοιάζουν πιθανά. Ακόμα και ένα νουάρ μυθιστόρημα με πρωταγωνίστρια μια 81χρονη που πάσχει από (κάτι σαν) άνοια. Η «Χάρτινη μνήμη» (εκδ. Μίνωας) της 28χρονης Βρετανίδας Έμα Χίλι σκαρφάλωσε στο νούμερο ένα της λίστας με τα ευπώλητα των «Sunday Times», κέρδισε το Costa Book Award – ως το καλύτερο λογοτεχνικό ντεμπούτο του 2014 – και επιχειρεί να οικοδομήσει λογοτεχνικές γέφυρες με όσα μας χωρίζουν από το γήρας. Δεν είναι τυχαίο ότι εννέα Βρετανοί εκδότες κονταροχτυπήθηκαν γι’ αυτό το βιβλίο. «Κάποιοι μου έστειλαν κονσέρβες με κομπόστα ροδάκινο και σακουλάκια με σπόρους κολοκύθας, ένας άλλος μια υπέροχη παλαιική βαλίτσα γεμάτη αρώματα, μακριά χάντρινα κολιέ και αντίγραφα από δελτία για συσσίτιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», λέει η νεαρή συγγραφέας στη «BHMADONNA» απαριθμώντας τα εκδοτικά «δώρα» που συνόδευαν τις προσφορές για την προσέλκυσή της και αποτελούσαν εμμονές της Μοντ, της ηρωίδας του μυθιστορήματος. Τελικώς τη «μάχη» κέρδισε ο εκδοτικός οίκος Penguin με ένα εξαψήφιο ποσό.

Η Μοντ είναι μια ηλικιωμένη (μητέρα και γιαγιά) με χαοτικά κενά μνήμης. Ζει, συχνά κλειδωμένη από τη γυναίκα που τη φροντίζει, μέσα στο σπίτι, οπλισμένη μόνο με τις χειρόγραφες σημειώσεις της, τη «χάρτινη μνήμη» της όπως η ίδια τις αποκαλεί. Είναι πεπεισμένη όμως ότι μια αγαπημένη φίλη της, η Ελίζαμπεθ, διατρέχει μεγάλο κίνδυνο και βάζει στόχο να τη σώσει (προς μεγάλη αγανάκτηση της κόρης της που θεωρεί ότι η «μαμά τα ’χει πλέον τελείως χαμένα» και της αστυνομίας). Πώς όμως λύνεις ένα μυστήριο όταν δεν μπορείς να θυμηθείς τις ενδείξεις; Η Έμα Χίλι δυσκολεύεται να αποκωδικοποιήσει την επιτυχία αυτού του παράδοξου λογοτεχνικού υβριδίου (με ηρωίδα μια Μις Μαρπλ υποψήφια για τη λίστα με τις «εξαφανίσεις ηλικιωμένων» του Amber Alert), το οποίο έχει ήδη μεταφραστεί σε 23 γλώσσες. «Υποθέτω έχει να κάνει με το ότι η άνοια είναι πλέον μια νόσος τόσο διαδεδομένη. Σχεδόν όλοι έχουμε έρθει κάποια στιγμή σε επαφή με κάποιον που πάσχει από αυτήν, πράγμα που σημαίνει ότι το θέμα του βιβλίου αφορά πολλούς ανθρώπους».

Στη «Χάρτινη μνήμη» («Elizabeth is missing» στο πρωτότυπο) η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας αποτολμά κάτι απροσδόκητο: μιλάει για το γήρας εκ των έσω. Για την απομόνωση, για τη σωματική αδράνεια, για τη συγκατάβαση των άλλων, για το φόβο του θανάτου και της φθοράς. Κοιτάζοντας τον καθρέφτη της, η 81χρονη Μοντ σκέφτεται τα εξής: «Παθαίνω πάντα σοκ με το είδωλό μου. Ποτέ μου δεν είχα πιστέψει πραγματικά ότι θα γερνούσα και σίγουρα δεν το περίμενα έτσι. Το δέρμα γύρω από τα μάτια και τη ράχη της μύτης μου έχει ρυτιδιάσει με πολύ απρόσμενο τρόπο. Με κάνει να μοιάζω με σαύρα. Μετά βίας θυμάμαι το παλιό πρόσωπό μου^. μόνο σε κάτι αναλαμπές». Πώς γίνεται όμως να μπεις στο μυαλό ενός ηλικιωμένου; «Με έρευνα», απαντάει η Χίλι. «Ξεκίνησα παρατηρώντας τη γιαγιά μου. Ύστερα στράφηκα στους επαγγελματίες που είχαν αναλάβει τη φροντίδα της. Σε αυτήν τη βιωματική γνώση προστέθηκαν τα ιατρικά εγχειριδία και οι νέες έρευνες επί του θέματος όπως και τα on line ημερολόγια ασθενών». Πρόκειται δηλαδή για μια λογοτεχνική σπουδή πάνω στο γήρας; «Ναι. Αυτό όμως που κατ’ ουσίαν ήθελα να προτάξω είναι το αίσθημα του να βρίσκεσαι στη θέση ενός τέτοιου ανθρώπου, να δείξω πώς ο κόσμος σε αγνοεί ή σε πατρονάρει όταν γερνάς, πώς τα πράγματα που κάποτε έδειχναν πανεύκολα σήμερα απαιτούν αγώνα, πώς η αντίληψή σου μεταβάλλεται ή συρρικνώνεται. Και αυτό ήταν για μένα η πιο σημαντική επίδραση του βιβλίου: αναγνώστες ανέφεραν ότι τους έκανε να νιώσουν πιο κοντά στους ηλικιωμένους γύρω τους».

Γιατί όμως σε έναν πλανήτη που «γκριζάρει» ανελέητα (σημειωτέον ότι μέχρι το 2050 πάνω από το 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι άνω των 60 ετών) εξακολουθεί να υπάρχει διάχυτος ο ηλικιακός ρατσισμός; «Υποθέτω ο τρόμος αυτός αφορά κυρίως την κατάρρευση της υγείας, καθώς οι ηλικιωμένοι είναι πολύ πιο επιρρεπείς σε περιοριστικές και επώδυνες καταστάσεις, όπως η αρθρίτιδα ή η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, από τις οποίες συνήθως οι νέοι απαλλάσσονται», τονίζει η Έμα Χίλι. «Επιπλέον, ζούμε σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να ειδωλοποιεί τη νεότητα με αποτέλεσμα οι μεγαλύτεροι να περιθωριοποιούνται. Ένα καλοκαίρι, πριν από λίγα χρόνια, εργάστηκα σε ένα μεγάλο κατάστημα. Έτυχε εκείνη την περίοδο να προετοιμάζονται για τον ερχομό του Χάλοουιν. Ένα από τα είδη τα οποία “δούλευα” ήταν οι μάσκες γέρων. Ήταν γκροτέσκες και τρομακτικές. Με γέμισε θυμό το γεγονός ότι απευθύνονταν σε παιδιά».